Leszek Bednarczuk
Państwo działania | |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | |
profesor nauk humanistycznych | |
Specjalność: literaturoznawstwo indoeuropejskie | |
Alma Mater |
Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie |
Doktorat | |
Habilitacja | |
Profesura | |
Uczelnia |
Leszek Bednarczuk (ur. 30 maja 1936 w Wilnie) – polski językoznawca, indoeuropeista i celtolog. Od 1987 r. profesor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie[a], od roku 1991 członek korespondent[2], od 2022 członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności[3].
Jego prace obejmują zakres językoznawstwa indoeuropejskiego, języków: polskiego, słowackiego, celtyckich (walijski, irlandzki), bałkańskich i innych.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w Wilnie w rodzinie polskiej. Syn nauczycielki i oficera rezerwy Wojska Polskiego, zatrudnionego w nadleśnictwie Narocz. Dzieciństwo spędził na Wileńszczyźnie w Daugieliszkach, Kobylniku i w okolicach Grodna. W kwietniu 1945 r. wyjechał wraz z rodziną do Nowego Sącza[4]. Szkołę podstawową ukończył w Tęgoborzu (1945–1949), następnie uczęszczał do Liceum im. Jana Długosza w Nowym Sączu (1949–1953). W 1953 przeniósł się do Krakowa, gdzie rozpoczął studia w Wyższej Szkole Pedagogicznej na kierunku filologia polska (1953–1957). Po uzyskaniu dyplomu magistra kontynuował studia na Uniwersytecie Jagiellońskim na kierunku filologia słowiańska (1957–1960). Pracę magisterską z filologii słowiańskiej, napisaną pod kierunkiem profesora Tadeusza Milewskiego, obronił w 1960. Pracę doktorską pt. Polskie spójniki parataktyczne, napisaną również pod kierunkiem Tadeusza Milewskiego, obronił w 1964. Ukazała się ona drukiem w 1967[5].
W 1971 uzyskał stopień doktora habilitowanego na podstawie rozprawy pt. Indo-European Parataxis[6]. Tytuł profesora zwyczajnego otrzymał w 1988. Jako badacz naukowy i dydaktyk pracował w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie (1960–2004), a następnie w Wyższej Szkole Zawodowej w Sanoku (do 2010) i równolegle w Akademii Polonijnej w Częstochowie (do chwili obecnej). Jest członkiem Polskiej Akademii Umiejętności od 1991, a także członkiem rad naukowych kilku czasopism językoznawczych, m.in. Acta Baltico-Slavica, Studia Linguistica (Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis), Lingua Posnaniensis, Studia Indogermanica Lodziensia, Studia Albanica i innych. Jest także członkiem towarzystwa naukowego Fides et ratio[7].
W 2010 został członkiem Krakowskiego Społecznego Komitetu Poparcia Jarosława Kaczyńskiego w przyspieszonych wyborach prezydenckich[8], a w 2015 poparł Andrzeja Dudę jako członek Akademickiego Komitetu Honorowego[9]. Członek Akademickiego Klubu Obywatelskiego im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Poznaniu[10].
Ożeniony z Alicja z d. Mazurkiewicz, etnografką, pochodzącą z Kamionki Strumiłowskiej. Mają dwoje dzieci: Aldonę i Miłosza[11].
Badania i zainteresowania naukowe
[edytuj | edytuj kod]Profesor Leszek Bednarczuk jest autorem ponad dziesięciu książek z zakresu językoznawstwa oraz współautorem i redaktorem obszernej dwutomowej syntezy Języki indoeuropejskie, która ukazała się w 1986–1988 w wydawnictwie PWN. Ponadto jest współautorem i współredaktorem kilkunastu książek z dziedziny językoznawstwa, z których ważniejsze to: Dzieje Słowian w świetle leksyki (2002)[12], Językoznawstwo historyczne i typologiczne (2008)[13] oraz Polszczyzna i inne języki (2010)[14].
Jest autorem blisko 250 artykułów i recenzji, opublikowanych w kraju i za granicą, w około dziesięciu językach. Obok wspomnianych dziedzin, takich jak językoznawstwo indoeuropejskie, w tym zwłaszcza słowiańskie, bałtyckie i celtyckie, publikuje również prace w takich obszarach jak: językoznawstwo ugrofińskie, tocharskie, albańskie czy irańskie, języki praindoeuropejskie (praceltycki i italskie), tzw. języki staroeuropejskie (substrat śródziemnomorski – etruski, iberyjski, pelazgijski – w językach indoeuropejskich), język nostratycki, kontakty językowe bałto-słowiańskie, bałtosłowiańsko-ugrofińskie, słowiańsko-albańskie, słowiańsko-germańskie, słowiańsko-romańskie, italo-celtyckie, celtobryto-romańskie i inne, gwary polskie (na Litwie, Sądecczyźnie i w Ziemi Sanockiej), gwary zawodowe (m.in. język flisaków), zagadnienia tzw. nowomowy, język transcendencji (Słowo Boże i język aniołów), etnogeneza Słowian i Bałtów (zwłaszcza Polaków, Litwinów i Białorusinów), toponimia, antroponimia i etnonimia (słowiańska, bałtycka i celtycka), etymologia (m.in. kilka artykułów na temat pochodzenia wyrazu pan w języku polskim i jego zapożyczeń w innych językach), składnia w językach indoeuropejskich (zwłaszcza słowiańskich, bałtyckich, germańskich i celtyckich), fonologia, morfonologia i morfosyntaktyka (zarówno w ujęciu porównawczym, jak i w teorii języka), metodologia badań językoznawczych, historia językoznawstwa w Polsce i w poszczególnych ośrodkach (m.in. w Krakowie, w Wilnie, we Lwowie i w Częstochowie).
Jako jeden z nielicznych na świecie i obecnie jako jedyny badacz w Polsce zna on i bada wymarły celtycki język galijski. W Częstochowie od lat 90. ubiegłego wieku współorganizował i współtworzy środowisko naukowo-badawcze celtologów[15].
Jako językoznawca profesor Leszek Bednarczuk jest uczniem i kontynuatorem szkoły lingwistycznej profesora Tadeusza Milewskiego[16]. Innym znanym uczniem Tadeusza Milewskiego był Karol Wojtyła, który znał, cenił i przyjaźnił się z profesorem Leszkiem Bednarczukiem, a następnie – już jako papież Jan Paweł II – przyjął go na prywatnej audiencji w Watykanie.
Pod wpływem doświadczeń z dzieciństwa, kiedy to zetknął się z oddziałem partyzanckim mjr. Antoniego Burzyńskiego ps. „Kmicic”[4], zajął się też opracowaniem kalendarium wydarzeń i relacji członków Okręgu Wilno Armii Krajowej w artykule „Od Naroczy do Niemna. Relacje partyzantów Kmicica – Łupaszki – Ronina Armii Krajowej na Wileńszczyźnie III.1943–VII.1944”[17]. Tematykę tę rozwiną w publikacji książkowej, napisanej pod tym samym tytułem wspólnie Moniką Tomkiewicz[18]. Wystąpił jako ekspert w filmie dokumentalnym Agencji Filmowej dla Telewizji Polskiej z 2000 r. pt. „Łupaszka”, ukazujący działalność mjr. Zygmunta Szendzielarza[19].
Bibliografia podmiotu
[edytuj | edytuj kod]- Książki
- Polskie spójniki parataktyczne (Kraków 1967)
- Indo-European Parataxis (Kraków 1971)
- Języki indoeuropejskie, t. 1 (Warszawa 1986 – redaktor i autor: Wprowadzenie, s. 7–49; Indoeuropejskie języki Bałkanów, s. 469–513) – t. 2 (Warszawa 1988 – redaktor i autor: Języki celtyckie, s. 645–731)
- Języki Wielkiego Księstwa Litewskiego (Wilno 1993 – skrypt akademicki Uniwersytetu Polskiego w Wilnie)
- Stosunki językowe na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego (Kraków 1999)
- Essais de linguistique comparative (Kraków 2000)
- Związki i paralele fonetyczne języków słowiańskich (Warszawa 2007)
- Językowy obraz Wielkiego Księstwa Litewskiego (Kraków 2010 – edycja na Millenium Lithuaniae MIX-MMIX)
- Esquisses de linguistique comparative (Kraków 2012 – książka ta zawiera obszerne streszczenie polskie pt. Z zagadnień językoznawstwa porównawczego, s. 241–286, służące studentom jako skrypt)
- Spadčyna Velikaha Knajstva Litoŭskaha y bełaruskaj move (New York – Kraków – Lublin 2014)
- Celtic and other Indo-European Languages (Częstochowa – Kraków 2016)
- Początki i pogranicza polszczyzny (Kraków 2018)
- Od Naroczy do Niemna. Relacje partyzantów Kmicica – Łupaszki – Ronina Armii Krajowej na Wileńszczyźnie III.1943–VII.1944 (Wspólnie z Moniką Tomkiewicz), Toruń 2022.
Profesor Leszek Bednarczuk jest ponadto autorem niewydanego dotąd skryptu pt. Języki świata (Kraków 1978 – maszynopis, s. 76), zawierającego zwięzły i przystępnie napisany przegląd kilkuset języków.
- Artykuły
- Stanowisko składni w obrębie nauk badających wypowiedź językową, „Prace Językoznawcze”, t. 1, WSP, Kraków 1970, s. 5–133.
- Zagadnienie przedsłowiańskiej hydronimii Karpat, „Prace Językoznawcze”, t. 2, WSP, Kraków 1973, s. 19–30 (plus mapa).
- Le problème des langues pré-indo-européennes de l’Europe, „Lingua Posnaniensis”, t. 41, 1975, s. 21–28.
- The ethnolinguistic situation in prehistorical North-East Europe (in:) Annali del Seminario di Studi dell’Europa Orientale – Sezione Linguistico-Filologica, Napoli 1982–1983, p. 69-83.
- Pozita e shquipes në kuadër të gjuhëve indoevropiane (in:) „Seminari”, vol. 6, Prishtinë 1979, p. 147-149 (in Albanian).
- Kontakty zewnętrzne języków słowiańskich w epoce przedhistorycznej, [w:] Etnogeneza i topogeneza Słowian, Poznań 1980, s. 43–52.
- Ab etnaheneze Bełarusaŭ, „Palanistyka”, vol. 1, Mińsk 1984, s. 6–24.
- O języku flisaków wilejskich, „Język Polski”, t. 64, 1984, s. 24–34.
- Nowo-mowa. Zarys problematyki i perspektywy badawcze, [w:] Nowo-mowa, Londyn 1985, s. 27–41.
- The Italo-Celtic hypothesis from the Indo-European point of view (in:) Proceedings of the 1st American Congress of Celtic Studies, Ottawa 1988, p. 175-189.
- Structural similarities between Brittonic Celtic and West Romance languages, „Ollodagos”, vol. 1-2, Bruxelles 1989, p. 35-59.
- Convergences entre les langues balto-slave et finno-ougriennes (in:) Contacts des langues et de cultures dans l’aire baltique, Uppsala 1996, p. 49-62.
- Communauté linguistique du Grand Duché de Lituanie, „Linguistica Baltica”, t. 2, 1993, s. 5–13.
- Substrat et théorie des contacts linguistiques (in:) „Analecta Indoeuropaea Cracoviensia”, t. 1, Kraków 1995, s. 75–88.
- W co wierzyli Prasłowianie?, „Kieleckie Studia Filologiczne”, t. 10, 1996, s. 25–32.
- Nazwiska i przezwiska etniczne mieszkańców Wielkiego Księstwa Litewskiego, cz. 1: Utworzone od etnonimów bałtyckich, cz. 2: Polszczyzna Kresowa, [w:] Wilno i Kresy Północno-Wschodnie, Białystok 1996, s. 7–41.
- A typological contribution to the disappearance of p in common Celtic, „Zeitschrift für Celtische Philologie”, Band 49-50, 1997, p. 43-49.
- Transcendencja i transkomunikacja, „Prace Filologiczne”, t. 43, 1998, s. 71–81.
- Germanic and Northern Indo-European (in:) Vielfalt der Sprache, Wien 1999, s. 37–50.
- Wokół etymologii wyrazu pan, [w:] Wokół archeologii słów i ich funkcjonowania. Księga Jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Andrzejowi Bańkowskiemu, Częstochowa 2001, s. 29–33.
- The ethnolinguistic relationship in the Grand Duchy of Lithuania (in:) Convergence and Divergence in European Languages, „Studies in Eurolinguistics”, vol. 1, Berlin 2003, p. 305-319.
- Najstarsze polskie słowa. Słownik chronologiczny języka polskiego do końca XIII wieku, [w:] Amoenitates vel lepores philologiae, Kraków 2007, s. 17–29.
- Językoznawstwo polskie i językoznawstwo ogólne, [w:] Człowiek – Słowo – Świat, Warszawa 2010, s. 18–24.
- Językoznawstwo indoeuropejskie w Polsce w drugiej połowie XX i na początku XXI wieku, [w:] Językoznawstwo w Polsce. Kierunki badań i perspektywy rozwoju, Warszawa 2012, s. 47–64.
- Non-Indo-European features of the Tocharian dialects (in:) Words and Dictionaries, Kraków 2015, p. 55-67.
- Бэднарчук Л. Аб этнагенезе беларусаў // Паланістыка 1998 / Зборнік навуковых артыкулаў па актуальных пытаннях польскай мовы. – Мн., 1998. – С. 6-24.
- Бэднарчук Л. Аб этнагенэзе беларусаў// Наша слова. – №48 (536) 5 снежня 2004 г.; №49 (537) 12 снежня 2004 г.; №50 (538) 19 снежня 2001 г.
- Бэднарчук Л. Аб мове вілійскіх плытагонаў – пераклад А.М. Ушакевіча і С.А. Важніка// Паланістыка= Полонистика = Polonistyka. – 2002/2003. – С. 7-23.
- Бэднарчук Л. „Kroynika” Трафіма Сутры і Юрыя Трубніцкага як дакумент мовы і звычаяў Магілёва ў XVII–XVIII стст. [пераклад з польскай мовы А. М. Ушакевіча]// Паланістыка = Полонистика = Polonistyka. – 2004/2005. – С. 9-23.
- Бэднарчук Л. Спадчына Вялікага княства Літоўскага ў беларускай мове = Heritage of the Grand Duchy of Lithuania in the Belarusian language/ пад рэдакцыяй Юрыя Гарбінскага. – Беларускі інстытут навукі і мастацтва; Польская акадэмія мастацтва; Універсітэі Марыі Кюры-Складоўскай. – 2014.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Od 1999 r. pod nazwą Akademia Pedagogiczna, później nazwę zmieniono na Uniwersytet Pedagogiczny
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Prof. dr hab. Leszek Bednarczuk, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2022-05-11] .
- ↑ Członkowie Wydziału I Filologicznego. Polska Akademia Umiejętności. [dostęp 2016-10-15]. (pol.).
- ↑ Nowo wybrani członkowie PAU. 11 VI 2022.
- ↑ a b Profesor Leszek Bednarczuk o pasji do języków indoeuropejskich i o źródłach fascynacji tematyką mickiewiczowsko-wileńską – PDF Darmowe pobieranie [online], docplayer.pl [dostęp 2022-09-23] .
- ↑ Leszek Bednarczuk, Polskie spójniki parataktyczne, Ossolineum, Wrocław 1967, s. 123.
- ↑ Leszek Bednarczuk, Indo-European Parataxis, WSP, Kraków 1971, s. 168.
- ↑ Zarząd [online], Fides et Ratio, 2016 [dostęp 2017-05-18] .
- ↑ Krakowski społeczny komitet poparcia Jarosława Kaczyńskiego.
- ↑ PCI1, Akademicki Komitet Honorowy Andrzeja Dudy [online], Akademicki Klub Obywatelski im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego w Poznaniu, 27 lutego 2015 [dostęp 2017-05-18] (pol.).
- ↑ Petycja AKO w obronie zwolnionych historyków z IPN. debata.olsztyn.pl, 5 września 2014. [dostęp 2019-02-24].
- ↑ Alicja Maria Mazurkiewicz-Bednarczuk , Wszystko co dobre pamiętam, Kraków 2014, s. 84–87, ISBN 978-83-64462-03-0 .
- ↑ Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. Leszek Bednarczuk, Wiesław Boryś, Jerzy Rusek, UJ, Kraków 2002.
- ↑ Językoznawstwo historyczne i typologiczne. W 100-lecie urodzin Profesora Tadeusza Milewskiego, red. Leszek Bednarczuk, Wojciech Smoczyński, Maria Wojtyła-Świerzowska, PAU, Kraków 2008.
- ↑ Polszczyzna i inne języki, red. Leszek Bednarczuk, Anna Bochnakowa, Jadwiga Waniakowa, UJ, Kraków 2010.
- ↑ Leszek Bednarczuk, Celtic and other Indo-European Languages, Częstochowa-Kraków 2016; Adam Królikowski, Epopeja Celtów, Częstochowa 1999; Stanisław Podobiński, Człowiek i słowo, przedmowa Leszek Bednarczuk, red. i oprac. Adam Królikowski, Częstochowa 2012–2013; Adam Królikowski, Pradawna Częstochowa, cz. 1-3, „Gazeta Częstochowska”, nr 33-34 i 43-44, 2012 oraz nr 1-2, 2013.
- ↑ Leszek Bednarczuk, Życie i twórczość naukowa profesora Tadeusza Milewskiego, [w:] Językoznawstwo historyczne i typologiczne, op. cit., Kraków 2008, s. 9–14.
- ↑ Opracowanie Leszek Bednarczuk , OD NAROCZY DO NIEMNA RELACJE PARTYZANTÓW KMICICA – ŁUPASZKI – RONINA ARMII KRAJOWEJ NA WILEŃSZCZYŹNIE III.1943 – VII.1944. Część 1 [online], Kresowy Serwis Informacyjny [dostęp 2022-09-23] (pol.).
- ↑ Leszek Bednarczuk, Monika Tomkiewicz , Od Naroczy do Niemna. Relacje partyzantów Kmicica – Łupaszki – Ronina Armii Krajowej na Wileńszczyźnie III.1943–VII.1944, Toruń 2022, ISBN 978-83-64232-54-1 .
- ↑ Inwentarz archiwalny [online], inwentarz.ipn.gov.pl [dostęp 2022-09-23] .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Leszek Bednarczuk , Od Naroczy do Niemna. Relacje partyzantów Kmicica, Łupaszki, Ronina (Armii Krajowej na Wileńszczyźnie) III 43 – VII 44 [III. 1943 – VII. 1944], Gdańsk-Lipce: „b.w.” [bez wydawcy], „skrypt na prawach maszynopisu”, 2005 [dostęp 2010-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2010-04-30] . – krótka monografia 4 i 5 Wileńskiej Brygady AK
- Notka biograficzna
- Absolwenci Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
- Celtolodzy
- Członkowie Akademickich Klubów Obywatelskich im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego
- Członkowie Polskiej Akademii Umiejętności
- Ludzie urodzeni w Wilnie
- Polscy językoznawcy
- Urodzeni w 1936
- Wykładowcy Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie