Zajazd Pod św. Benedyktem
50°02′33″N 19°57′39″E/50,042500 19,960833 nr rej. A-115 z 20 maja 2010[1]
| |
 Zajazd Pod św. Benedyktem, po renowacji (2019) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Styl architektoniczny | |
| Kondygnacje |
2 |
| Rozpoczęcie budowy |
1780 |
| Ukończenie budowy |
1798 |
| Właściciel | |
Położenie na mapie Krakowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
| 50°02′33″N 19°57′39″E/50,042500 19,960833
| |
Zajazd Pod św. Benedyktem (także: Dworek pod św. Benedyktem[1]) – zabytkowy, barokowo-rokokowy zajazd zbudowany w latach 1780–1798. Budynek usytuowany jest w Podgórzu, na terenie obecnej krakowskiej dzielnicy XIII Podgórze, przy skrzyżowaniu ulic Limanowskiego i Powstańców Wielkopolskich[2][3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Zajazd Pod św. Benedyktem został wzniesiony w latach 1780–1798[2]. Wydany pod koniec XIX w. plan miasta Josefstadt (Podgórza) ukazywał kompleks trzech budowli (budynek główny wraz z dwiema małymi oficynami) należących do kupca Józefa Hallera. Na planie katastralnym Podgórza z 1838 odwzorowany został fakt powiększenia oficyn, oraz urządzenia sadu i ogrodu na części nieruchomości. W połowie XIX w. w budynku mieścił się szpital wojskowy[4]. Pierwotny, bogato zdobiony wystrój nie zachował się, bowiem od połowy XIX wieku w budynku zlokalizowano austriackie koszary[2], lub magazyny[4] artyleryjskie. Stacjonował tu batalion asystencyjny nr 1, w skład którego wchodziła kompania piechoty i pluton ckm z 56 Pułku Piechoty z Wadowic[5]. Od roku 1916 istniały tutaj warsztaty artyleryjskie[4].
Zajazd był miejscem początku akcji wyzwalania Krakowa. 31 października 1918 roku grupa Polaków pod dowództwem ppor. Franciszka Pustelnika rozbroiła stacjonujących w koszarach austriackich żołnierzy. Był to jeden z pierwszych krakowskich obiektów opanowanych przez Polaków podczas wydarzeń 1918 roku, które prowadziły do oswobodzenia Krakowa i w konsekwencji narodzin niepodległości Polski. Grupa połączyła się później ze spiskowcami por. Antoniego Stawarza i ruszyła na lewy brzeg Wisły i dalej do Rynku Głównego[3], gdzie nastąpiło zajęcie odwachu i objęcie w nim polskiej warty[6].
W okresie międzywojennym w dawnym zajeździe mieściła się Wojskowa Wytwórnia Wozów Taborowych, a w 1940 utworzono warsztaty naprawcze oraz punkt sprzedaży niemieckich samochodów koncernu Auto Union AG[4].
Podczas II wojny światowej w budynku utworzono filię więzienia św. Michała. Budynek pełnił tę funkcję aż do roku 1949. Później budynek był wykorzystywany na cele mieszkalne dla funkcjonariuszy służby więziennej. W 1951 władze podjęły decyzję o wyburzeniu obiektu i przeznaczeniu terenu na budowę bloku mieszkalnego. Z niewiadomych przyczyn decyzja została cofnięta. W latach 50. i 60. XX w. nieruchomość przechodziła pod zarząd różnych instytucji. Była użytkowana przez Krakowskie Przedsiębiorstwo Obrotu Surowcami Skórzanymi i Włókienniczymi, spółdzielnię inwalidów, a częściowo była wykorzystywana w celach mieszkaniowych. Pod koniec lat 70., w związku z planowaną budową ul. Telewizyjnej wyburzono południową oficynę[4].
Następowała degradacja budynku. Po 1989 roku działał tu sklep meblowy i restauracja[2]. Przez lata powstało wiele koncepcji jego wykorzystania. W 2009 przez kilka letnich miesięcy budynek zajmowali squatersi[7]. Planowano, że zajazd będzie siedzibą muzeum Jerzego Dudy-Gracza[8], lub Muzeum Podgórza[9], ostatecznie w roku 2008 Rada Miasta Krakowa przyjęła uchwałę w sprawie utworzenia w budynku zajazdu Pod św. Benedyktem Muzeum Podgórza[4]. Koncepcja ta doczekała się realizacji i na przełomie 2016 i 2017 roku budynek został kompleksowo wyremontowany i przekazany muzeum[10]. W 2010 obiekt został wpisany do rejestru zabytków[4][1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Zabytki Nieruchome: Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 31 grudnia 2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2012-12-31. [dostęp 2013-01-12]. (pol.).
- ↑ a b c d Piotr Malinowski: Zajazd Pod św. Benedyktem: Zajazd w Podgórzu nadal pusty. Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa. [dostęp 2013-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-30)]. (pol.).
- ↑ a b Grażyna Fijałkowska. „Przewodnik po Podgórzu”, 2010. Urząd Miasta Krakowa. [dostęp 2013-01-11]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Muzeum Podgórza – historia. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2022-02-06. [dostęp 2022-02-06]. (pol.).
- ↑ Dworek - zajazd Pod św. Benedyktem przy ul. Wielickiej 2. fortyck.pl. [dostęp 2013-01-10]. (pol.).
- ↑ Dworek-zajazd Pod św. Benedyktem. e-przewodniki.pl. [dostęp 2013-01-10]. (pol.).
- ↑ Edyta Tkacz. Kraków: zajęli pustostan, policja chce ich wyrzucić. „Gazeta Krakowska”, 2009-09-14. [dostęp 2013-01-11]. (pol.).
- ↑ Muzeum Dudy-Gracza będzie w Krakowie. „Rzeczpospolita”, 04-01-2011. [dostęp 2013-01-11]. (pol.).
- ↑ Podgórze chce dużego muzeum. fortyck.pl. [dostęp 2013-01-10]. (pol.).
- ↑ Muzeum Podgórza. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2017-08-29. [dostęp 2017-08-29]. (pol.).