Squat

Symbol współczesnych skłotersów

Squat w Madrycie

Squat (spolszczane skłot) – potocznie opuszczona nieruchomość, zajęta przeważnie bez zgody właściciela. Squatersi (tj. osoby zajmujące taką nieruchomość) swoje postępowanie motywują tym, że prawo do zaspokojenia swojej potrzeby jest ważniejsze od prawa własności. W wielu krajach squatting jest przestępstwem, w niektórych postrzega się je jedynie jako konflikt pomiędzy właścicielem a squatersem, w którym prawo stoi zazwyczaj po stronie właściciela.

Historia

Skłoting, tj. zajmowanie pustostanów lub opuszczonej ziemi należącej do latyfundystów, ziemian i kościoła, jest silnie umocowany w historii. W Anglii jego wyraźne ślady zarysował w XVII wieku ruch "Diggersów" - chłopów bezrolnych uprawiających tereny leżące odłogiem. Kierunek wytyczony m.in. przez Diggersów kontynuuje, wśród innych, powstały w Ameryce Łacińskiej ruch rolników bez ziemi Via Campesina. W Polsce, kwartały miejskie i osady tworzone "na dziko", powstawały masowo w m.in. w dwudziestoleciu międzywojennym, jako wynik zbyt wysokich czynszów nakładanych na rodziny robotników najemnych i stwarzanej przez to tzw. nędzy mieszkaniowej - ogromnego przeludnienia izb mieszkalnych, charakteryzującego duże miasta pozbawione budownictwa komunalnego - dla przykładu, 97 proc. Warszawy w 1939 roku leżało w prywatnych rękach. (por. A. Zębalski "Samorzutne osadnictwo robotnicze w Warszawie", Warszawa 1935). Spośród warszawskich dzielnic międzywojnia, skłoting najwyraźniej zarysował się na Powązkach, Młocinach, Elsnerowie i na Paluchu, a także na peryferiach, m.in. w Markach. Po drugiej wojnie światowej, masowe zajmowanie pustostanów nastąpiło zwłaszcza w miastach zniszczonych - Warszawie, Roterdamie, Londynie, Dreźnie itp. Posługując się materiałami Biura Odbudowy Stolicy, np. kolektyw Syrena podaje w historii zajętej przez siebie kamienicy (ul. Wilcza 30), iż na przełomie lutego i marca 1945 roku żyło w niej na dziko 50 osób. Także zrujnowana kamienica, w której mieszkała działaczka lokatorska Jolanta Brzeska, zasiedlona była w 1945 roku na dziko przez mieszkańców (m.in. przez jej ojca), którzy odbudowali ją i z czasem otrzymali przydział na lokale komunalne (budownictwo komunalne w Polsce powstało ok. 80 lat po stolicach innych miast europejskich, dopiero w PRL).

Skłoting w czasach współczesnych

Skłoting stanowi współcześnie także wyraźną część ruchu anarchistycznego. W takim ujęciu skłoty częstokroć, oprócz funkcji mieszkalnych, spełniają też inne role: są siedzibami oddolnych związków zawodowych (w Polsce - OZZ Inicjatywa Pracownicza), grup lokatorskich (Warszawskie Stowarzyszenie Lokatorów, Wielkopolskie Stowarzyszenie Lokatorów), zapewniają wsparcie prawne i bezpośrednie w walkach pracowniczych, mieszkaniowych oraz dla więźniów i imigrantów ( Anarchistyczny Czarny Krzyż, Migracja to nie zbrodnia). Pełnią także rolę centrów alternatywnej kultury, edukacji itp. Występują w niemal każdym większym mieście Europy.

Szczególnie dużo skłotów (kilkaset) występuje w Barcelonie i Amsterdamie. Czasem skłotowane są całe ulice lub znaczna część domów w jednej dzielnicy – taka sytuacja miała miejsce np. do początku lat dziewięćdziesiątych na berlińskim Kreuzbergu oraz do dziś w kopenhaskiej Christianii, będącej de facto miastem w mieście. We Włoszech występują też nacjonalistyczne squaty np. Casa Pound w Rzymie.

W Polsce squaty znajdują lub znajdowały się m.in. w Poznaniu (Rozbrat, od:zysk), Wrocławiu (Era Kromera, Centrum Reanimacji Kultury, Wagenburg), Warszawie (Przychodnia, Syrena, Elba, Fabryka), Krakowie (Carandiru, ul. Wielicka), Gdyni (Brovary Hills), Gliwicach (Krzyk), Częstochowie (Elektromadonna), Białymstoku (DeCentrum), w Grudziądzu (Szach), Sosnowcu (M9), Gdańsku (NKS 3-Jan), w Rudzie Śląskiej (Berza) Białej Podlaskiej (Zakaźny), w Pabianicach na ul. Kościuszki, w Lublinie (Tektura, ZA\\TARG), w Piotrkowie Trybunalskim (Sigmatex)

Linki zewnętrzne

• squat!net – międzynarodowy portal skłoterski
• "Czemu zajmujemy pustostany"
• "Skłoting i neoliberalizm. Kulturalne eksperymenty versus polityczny radykalizm"