Przejdź do zawartości

Zamek w Rabsztynie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Michaldruk (dyskusja | edycje) o 10:41, 1 sie 2021. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Zamek w Rabsztynie
Symbol zabytku nr rej. I-3-18/46 z 17.05.1947 oraz 1292/82 z 2.11.1982[1]
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Rabsztyn

Położenie na mapie gminy Olkusz
Mapa konturowa gminy Olkusz, blisko centrum u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Rabsztynie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Rabsztynie”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry po lewej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Rabsztynie”
Położenie na mapie powiatu olkuskiego
Mapa konturowa powiatu olkuskiego, w centrum znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Rabsztynie”
Ziemia50°18′03″N 19°35′39″E/50,300833 19,594167
Multimedia w Wikimedia Commons
Zwaliska zamku w Rabsztynie,
drzeworyt Józefy Kleczeńskiej na podstawie rysunku Feliksa Brzozowskiego, 1879

Zamek w Rabsztynie – ruiny zamku wybudowanego na Wzgórzu Rabsztyńskim (447,5 m) na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej we wsi Rabsztyn w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim[2]. Wchodził w skład tzw. Orlich Gniazd.

Nazwa

Etymologia nazwy pochodzi z niem. Rabestein – pol. krucza skała. U podnóża góry, na której wznosi się średniowieczny zamek, znajdują się fragmenty renesansowego pałacu zbudowanego w XVII w. jako zamek dolny.

Historia

Pierwotny zamek, o którym wzmianki pochodzą z XIII w., był drewniany. Murowany wybudowany został za Kazimierza Wielkiego[3]. Król Ludwik Węgierski przekazał zamek księciu Władysławowi Opolczykowi wraz z innymi obiektami. Po odzyskaniu zamku z rąk Opolczyka Władysław Jagiełło przekazał zamek w zastaw za długi Spytkowi Melsztyńskiemu herbu Leliwa. W 1439 r. syn Spytka, o tym samym imieniu, zawiązał konfederację polskich husytów przeciw biskupowi krakowskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu. Po napadzie na obradującą w Nowym Korczynie radę królewską, został pokonany w bitwie pod Grotnikami, gdzie sam poległ. Jego majątek wraz z zamkiem został skonfiskowany w 1441 r. na rzecz skarbu królewskiego, a następnie oddany przez króla w tenutę (dzierżawę). W tej formie jako wiano Jadwigi z Książa przeszedł w ręce Andrzeja Tęczyńskiego. W 1442 r. na polecenie króla miał on wzmocnić zamek. Za udział w zabójstwie Andrzeja Tęczyńskiego, za sprawą jego brata Jana odsiadywał tutaj wyrok Marcin Bełza, jeden z rajców krakowskich[4]. Na początku XVI w. zamek znalazł się w rękach Bonerów, którzy przez trzy pokolenia sprawowali urząd starostów rabsztyńskich. W 1573 r. Seweryn Boner gościł na zamku króla Henryka Walezego. W 1587–88 podczas kampanii antyhabsburskiej dowódcą załogi był Gabriel (Hawryło) Hołubek, rotmistrz kozacki w służbie polskiej.

Zamek królewski w tenucie (dzierżawie) rabsztyńskiej w powiecie proszowskim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku[5].

Po bezpotomnej śmierci Seweryna Bonera, w 1592 roku zamek stał się własnością Firlejów – wtedy też kolejnym starostą został Mikołaj Wolski, a potem marszałek wielki koronny Zygmunt Myszkowski. Prawdopodobnie ten drugi w początkach XVII w. rozbudował zamek w stylu renesansowym. U podnóża zamku górnego powstał zamek dolny z trójskrzydłowym pałacem o dwóch kondygnacjach, w którym było 40 pokoi. Całość założenia oddzielona była od reszty wzgórza murem z wieżą bramną i głęboką fosą, jednak zamek częściowo zatracił już swój charakter obronny w związku z rozwojem broni palnej.

W czasie potopu wycofujące się w 1657 roku wojska szwedzkie splądrowały i zniszczyły zamek, co poświadcza lustracja z 1660 roku. Zamku już nie odbudowano. Częściowo był jeszcze używany do początków XIX w., potem został opuszczony. W drugiej połowie XIX w. poszukiwacze skarbów wysadzili jedyną zachowaną część zamku – basztę oraz mury zamku dolnego.

Na zamku odbywają się coroczne turnieje rycerskie. Po trwającej kilka lat częściowej rekonstrukcji zamku, w 2009 r. oddano do użytku wieżę strażniczą i bramę główną[6].

Ruiny zamku w Rabsztynie pojawiły się w filmie w reż. Giacomo Battiato Karol. Człowiek, który został papieżem.

REKONSTRUKCJA:

W roku 2016 w ramach zadania pn. „Prace konserwatorskie i zabezpieczające w obrębie zamku średniego – etap III”:

- Uzupełniono brakujące fragmenty murów południowej piwnicy oraz zabezpieczono piwnicę poprzez wykonanie nad nią płyty żelbetowej. W piwnicy wykonano posadzkę z płyt dolomitowych oraz podwieszany strop w kształcie uczytelniającym pierwotne kolebkowe sklepienie.

- W obrębie pomieszczeń piwnicznych wykonano stalowe schody wraz z podestami i poręczami.

- W obrębie wieży zamkowej oraz obwodowego muru zachodniego i południowego wykonano prace uczytelniające przebieg murów, polegające w szczególności na: naprawie kamiennych murów oraz wykonaniu uzupełnień i częściowej nadbudowie. Wykonano zabezpieczającą płytę stropową nad pomieszczeniem parteru wieży, ułożono nawierzchnię na wykonanej płycie stropowej nad piwnicą z kamienia łamanego oraz płyt dolomitowych.

- Wykonano zabezpieczenie pomieszczeń traktu zachodniego zamku średniego poprzez wykonanie zadaszenia o konstrukcji stalowo-szklanej, w tym wykonano posadowienie słupów konstrukcyjnych na stopach fundamentowych. Dach pokryty został blachą tytanowo-cynkową. W połaci dachu wykonano rynnę oraz izolację termiczną i sufit z płyt gipsowo-kartonowych.

- Wykonano odwodnienie tarasów oraz stalowy pomost nad studnią.

Celem zadania realizowanego w roku 2016, w ramach kontynuacji prac zabezpieczających (dotowanych przez MKiDN od roku 2010) w obrębie ruin zamku w Rabsztynie był trzeci etap zabezpieczenia konstrukcyjnego murów zamku średniego, obejmujący wykonanie: prac naprawczych, rekonstrukcyjnych i konserwatorskich kamiennych murów i sklepień, w tym w szczególności obwodowego muru południowego i zachodniego wraz z przylegającymi reliktami zabudowy, a także uczytelnienie murów wieży narożnej, której istnienie stwierdzono podczas badań archeologicznych w roku 2014. Cel osiągnięto zabezpieczono mury odkrytej narożnej wieży zamku średniego oraz piwnicy traktu południowego, uczytelniono i wzmocniono koronę murów obwodowych, pozostałe pomieszczenia zabezpieczono przed niekorzystnym wpływem warunków atmosferycznych, poprzez wykonanie stałego zadaszenia i przeszklenia ścian. Wszystkie te prace zabezpieczające i uczytelniające zabytkowe mury stanowią kolejny etap osiągania postawionych celów nadrzędnych, którymi są ochrona dziedzictwa kulturowego oraz jego udostępnienie zwiedzającym.

Galeria

  • Widok z płd.-zach. strony
    Widok z płd.-zach. strony
  • Brama wjazdowa
    Brama wjazdowa
  • Mury
    Mury
  • Wieża
    Wieża
  • Widok z wieży
    Widok z wieży
  • Widok u podnóża murów
    Widok u podnóża murów
  • Ruiny zamku w zimowej szacie.
    Ruiny zamku w zimowej szacie.
  • Dziedziniec po rekonstrukcji
    Dziedziniec po rekonstrukcji
  • Dziedziniec po rekonstrukcji
    Dziedziniec po rekonstrukcji

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 [dostęp 2012-12-26].
  2. ↑ Geoportal. Mapa topograficzna i lotnicza [online] [dostęp 2019-07-01].
  3. ↑ Jan Długosz wspomina o powstałym z inicjatywy Kazimierza Wielkiego zamku w Olkuszu. Przez wiele lat identyfikowano tę wzmiankę właśnie z Rabsztynem, ponieważ nie doszukano się innych dokumentów o olkuskim zamku. W 2001 r. jednak w samym Olkuszu natrafiono podczas prac budowlanych na fragment grubego średniowiecznego muru z bramą, co wprowadziło nowe wątpliwości.
  4. ↑ Rabsztyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 348.
  5. ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 94.
  6. ↑ Ruszyła rekonstrukcja bramy!. [dostęp 21.10.2008].

Bibliografia

  • Zamek Rabsztyn. [dostęp 21.10.2008].
  • Zamek w Rabsztynie. [dostęp 21.10.2008].
  • Zamek w Rabsztynie. [dostęp 21.10.2008].
  • Pierzak Jacek, Zamek w Rabsztynie, gm. Olkusz, Człowiek i środowisko naturalne Wyżyny Krakowsko – Wieluńskiej, Dąbrowa Górnicza 1995
  • Sławomir Dryja, Waldemar Niewalda, Zamek w Rabsztynie w świetle badań w latach 2001-2014. Podstawowe uwagi, [w:] Ilcusiana, nr 11 (2014), s. 8-21
Zamki, warownie i ruiny na Szlaku Orlich Gniazd

szlak turystyczny czerwony

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Rabsztynie&oldid=64204092”