Zbrojnikowate (ryby)

Zbrojnikowate
	Loricariidae
	Rafinesque, 1815
	Okres istnienia: eocen–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Przedstawiciel rodziny – Pterygoplichthys multiradiatus
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Rząd	sumokształtne
Rodzina	zbrojnikowate
	Typ nomenklatoryczny
	Loricaria Linnaeus, 1758
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zbrojnikowate^[2], kiryśniki^[3], zbrojniki^[3] (Loricariidae) – rodzina słodkowodnych ryb sumokształtnych (Siluriformes), zaliczana do sumików pancernych. Obejmuje ponad 900 gatunków i jest najliczniejszą w gatunki rodziną sumokształtnych^[4]. Duża różnorodność kształtów i ubarwienia, upodobania pokarmowe, stosunkowo niewielkie rozmiary i duże zdolności przystosowawcze, a dzięki temu możliwość hodowania w akwariach, spowodowały w ostatnich latach olbrzymi wzrost zainteresowania tymi rybami, w handlu akwarystycznym często nazywanymi plekostomusami (ang. plecostomus) lub pleko (ang. pleco)^[5]. Co roku odkrywane są nowe gatunki, wiele z nich nie zostało jeszcze naukowo opisanych, nie nadano im naukowych nazw.

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

Ameryka Środkowa (Kostaryka, Panama) i tropikalna oraz subtropikalna część Ameryki Południowej – nie występują w Chile. Spotykane są w większości zbiorników słodkowodnych, od wolno płynących, nizinnych po rwące strumienie położone na wysokości 3000 m n.p.m.^[5]

W zapisie kopalnym zbrojnikowate występują bardzo rzadko. Spotykane były w warstwach datowanych na miocen^[6]. Płytki kostne przypisywane przedstawicielom tej rodziny występują jako skamieniałości z eocenu lub oligocenu Brazylii, a inne szczątki z Ameryki Południowej pochodzą z okresu miocenu. Skamieniałości †Taubateia paraiba pochodzą z późnego oligocenu lub wczesnego miocenu Brazylii^[4].

Cechy charakterystyczne[edytuj | edytuj kod]

Ciało spłaszczone grzbietobrzusznie, z bardzo długim trzonem ogonowym u Loricaria i Farlowella. Ciało wielu gatunków jest szersze niż wyższe. Otwór gębowy w położeniu dolnym, przekształcony w okrągłą przyssawkę umożliwiającą przytwierdzenie się do podłoża, a nawet pokonywanie silnego nurtu wody.

Na głowie oraz w okolicach otworu gębowego mogą występować wąsiki, brodatkowate wyrostki skórne oraz odontody, zwykle znacznie większe u samców. U większości zbrojników skóra pokryta jest nakładającymi się na siebie płytkami kostnymi, tworzącymi rodzaj pancerza, rzadko naga, często z naroślami, zgrubieniami lub kolcami, często kontrastowo ubarwiona. Zęby szczękowe tworzą rodzaj tarki umożliwiającej zeskrobywanie glonów.

Pierwszy promień w płetwach (z wyjątkiem ogonowej) jest twardy, w płetwach piersiowych tworzy twardy kolec, który u wielu gatunków wykorzystywany jest jako groźna broń. Płetwa tłuszczowa, jeśli występuje, również jest uzbrojona w twardy promień. Liczba kręgów: 23–38^[5].

Prawie wszystkie gatunki mają zdolność oddychania powietrzem atmosferycznym, nabierają powietrza z powierzchni wody i wtłaczają je do silnie ukrwionego jelita lub żołądka (Ancistrus i Hypostomus)^[7].

Zbrojnikowate prowadzą głównie nocny tryb życia. Zeskrobują glony z kamieni, liści i korzeni. Osiągają od 2,2 cm do 35 cm, tylko kilka gatunków powyżej 50 cm długości; najmniejszymi znanymi gatunkami są Nannoplecostomus eleonorae, Otocinclus tapirape, Corumbataia britskii, Parotocinclus amazonensis i Parotocinclus collinsae, z których żaden nie przekracza długości 2,6 cm długości standardowej (SL), a największymi, osiągającymi 60 cm SL – Acanthicus hystrix i Pseudacanthicus major. W publikacjach naukowych pojawiła się wzmianka o 90 cm SL u Pseudacanthicus histrix, co jednak nie znalazło potwierdzenia^[8].

Klasyfikacja[edytuj | edytuj kod]

Rodzaje zaliczane do tej rodziny są grupowane w podrodzinach^[9]^[10]^[11]:

Loricariidae

	Otothyrinae

	Neoplecostominae

Rodzaje incertae sedis (o nieustalonej pozycji)^[12]:

Nannoplecostomus
Microplecostomus

Wyróżniana wcześniej podrodzina Ancistrinae^[13]^[4] przez większość autorów przesunięta została w randze plemienia Ancistrini do podrodziny Hypostominae^[14]^[10]^[9].

Rodzajem typowym rodziny Loricariidae jest Loricaria.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Loricariidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Nazewnictwo ryb egzotycznych, AKWARIUM, Nr 1-2/70
↑ ^a ^b Krystyna Kowalska, Jan Maciej Rembiszewski, Halina Rolik Mały słownik zoologiczny, Ryby, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973
↑ ^a ^b ^c J. S. Nelson, T. C. Grande, M. V. H. Wilson: Fishes of the World. Wyd. 5. John Wiley & Sons, 2016. ISBN 978-1-118-34233-6. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Nelson 2006 ↓.
↑ Maria C. Malabarba, John G. Lundberg. A fossil loricariid catfish (Siluriformes: Loricarioidea) from the Taubaté Basin, eastern Brazil. „Neotropical Ichthyology”. 5 (3), 2007. DOI: 10.1590/S1679-62252007000300005. (ang.).
↑ Załachowski 1992 ↓.
↑ C.C. Chamon, T. Costa e Silva. Pseudacanthicus major: description of one of the largest known Loricariidae (Hypostominae: Ancistrini), a species from rio Tocantins basin, Brazil. „Zootaxa”. 4387 (3), s. 499–510, 2018. DOI: 10.11646/zootaxa.4387.3.5. (ang.).
↑ ^a ^b Lujan et al.. Multilocus molecular phylogeny of the suckermouth armored catfishes (Siluriformes: Loricariidae) with a focus on subfamily Hypostominae. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 82 (A), s. 269-288, 2015. DOI: 10.1016/j.ympev.2014.08.020. (ang.).
↑ ^a ^b R. Fricke, W. N. Eschmeyer, J. D. Fong (eds): Species by family/subfamily (Catalog of fishes – electronic version). California Academy of Sciences. [dostęp 2018-10-24]. (ang.).
↑ Roxo et al.. Molecular Phylogeny and Biogeographic History of the Armored Neotropical Catfish Subfamilies Hypoptopomatinae, Neoplecostominae and Otothyrinae (Siluriformes: Loricariidae). „PLoS ONE”. 9 (8), 2014. DOI: 10.1371/journal.pone.0105564. (ang.).
↑ E.H.L. Pereira, R.E. Reis. Morphology-based phylogeny of the suckermouth armored catfishes, with emphasis on the Neoplecostominae (Teleostei: Siluriformes: Loricariidae). „Zootaxa”. 4264 (1), s. 1–104, 2017. DOI: 10.11646/zootaxa.4264.1.1. (ang.).
↑ Joseph S. Nelson: Fishes of the World. Wyd. 4. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7. (ang.).
↑ Jonathan W. Armbruster. Phylogenetic relationships of the suckermouth armoured catfishes (Loricariidae) with emphasis on the Hypostominae and the Ancistrinae. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 141, s. 1–80, 2004. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2004.00109.x. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Froese, R. & D. Pauly: Family Loricariidae – Armored catfishes. FishBase. World Wide Web electronic publication. www.fishbase.org, 2009. [dostęp 2009-08-23]. (ang.).
Joseph S. Nelson: Fishes of the World. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7.
Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-12286-2.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Planetcatfish.com – serwis poświęcony zbrojnikom (j.angielski)
Polska strona o zbrojnikach. zbrojniki.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-13)].

[itis-1] Loricariidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Nazewnictwo-2] Nazewnictwo ryb egzotycznych, AKWARIUM, Nr 1-2/70

[KRR-3] Krystyna Kowalska, Jan Maciej Rembiszewski, Halina Rolik Mały słownik zoologiczny, Ryby, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973

[Nelson2016-4] J. S. Nelson, T. C. Grande, M. V. H. Wilson: Fishes of the World. Wyd. 5. John Wiley & Sons, 2016. ISBN 978-1-118-34233-6. (ang.).

[CITEREFNelson2006-5] Nelson 2006 ↓.

[Malabarba-6] Maria C. Malabarba, John G. Lundberg. A fossil loricariid catfish (Siluriformes: Loricarioidea) from the Taubaté Basin, eastern Brazil. „Neotropical Ichthyology”. 5 (3), 2007. DOI: 10.1590/S1679-62252007000300005. (ang.).

[CITEREFZałachowski1992-7] Załachowski 1992 ↓.

[Chamon-8] C.C. Chamon, T. Costa e Silva. Pseudacanthicus major: description of one of the largest known Loricariidae (Hypostominae: Ancistrini), a species from rio Tocantins basin, Brazil. „Zootaxa”. 4387 (3), s. 499–510, 2018. DOI: 10.11646/zootaxa.4387.3.5. (ang.).

[Lujan-9] Lujan et al.. Multilocus molecular phylogeny of the suckermouth armored catfishes (Siluriformes: Loricariidae) with a focus on subfamily Hypostominae. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 82 (A), s. 269-288, 2015. DOI: 10.1016/j.ympev.2014.08.020. (ang.).

[CAS-10] R. Fricke, W. N. Eschmeyer, J. D. Fong (eds): Species by family/subfamily (Catalog of fishes – electronic version). California Academy of Sciences. [dostęp 2018-10-24]. (ang.).

[Roxo-11] Roxo et al.. Molecular Phylogeny and Biogeographic History of the Armored Neotropical Catfish Subfamilies Hypoptopomatinae, Neoplecostominae and Otothyrinae (Siluriformes: Loricariidae). „PLoS ONE”. 9 (8), 2014. DOI: 10.1371/journal.pone.0105564. (ang.).

[Pereira-12] E.H.L. Pereira, R.E. Reis. Morphology-based phylogeny of the suckermouth armored catfishes, with emphasis on the Neoplecostominae (Teleostei: Siluriformes: Loricariidae). „Zootaxa”. 4264 (1), s. 1–104, 2017. DOI: 10.11646/zootaxa.4264.1.1. (ang.).

[Nelson2006-13] Joseph S. Nelson: Fishes of the World. Wyd. 4. John Wiley & Sons, 2006. ISBN 0-471-25031-7. (ang.).

[Armbruster-14] Jonathan W. Armbruster. Phylogenetic relationships of the suckermouth armoured catfishes (Loricariidae) with emphasis on the Hypostominae and the Ancistrinae. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 141, s. 1–80, 2004. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2004.00109.x. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]