Zofia Baltarowicz-Dzielińska

Zofia Baltarowicz-Dzielińska

Data i miejsce urodzenia	23 maja 1894 Jaryczów Stary
Data i miejsce śmierci	10 sierpnia 1970 Kraków
Alma Mater	Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie
Dziedzina sztuki	rzeźba
Odznaczenia

Zofia Baltarowicz-Dzielińska w swojej pracowni we Lwowie w 1931 roku

Rzeźba Zofii Baltarowicz-Dzielińskiej „Apacz”

Zofia Baltarowicz-Dzielińska „Popiersie Hugo Kołłątaja”, Park Jordana, Kraków.

Grobowiec Zofii Baltarowicz-Dzielińskiej z 2022 r.

Zofia Baltarowicz-Dzielińska (ur. 23 maja 1894 w Jaryczowie Starym, zm. 10 sierpnia 1970 w Krakowie) – polska rzeźbiarka, pierwsza studentka na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

Dzieciństwo

Pasję do rzeźbienia Zofia odkryła bardzo wcześnie. Kiedy miała około 4–5 lat do jej rodzinnego domu przybył szklarz, który miał uszczelnić okna przed zimą. Dziewczynka z zaciekawieniem przyglądała się pracy szklarza. Kiedy ten zobaczył zaciekawioną Zosię, wręczył jej bryłę kitu z poleceniem, aby „wyrabiała ładne figurki”. Kiedy zabrakło kitu, używała żółtej gliny wydobywanej z rowu za ogrodem domu w Jaryczowie Starym.

Pasję artystyczną Zofii popierał ojciec Jan Baltarowicz, długoletni wójt w miejscowości Jaryczów Stary oraz pszczelarz z zamiłowania. Zdecydowanie przeciwna temu była matka, Zofia Stefania z Weeberów, córka powstańca z 1863 r. Alfreda Weebera i Ignacji z Zakrzewskich Weeberowej.

Czułam jednak żal do mojej matki bezmierny. Wszystkie moje rówieśnice (…) przerabiały gimnazjum – mnie tego odmawiano – Dlaczego? Kazia, który ani nie miał zamiłowania do nauki ani zdolności posyłano do gimnazjum. Przez 9 lat repetując każdą klasę dwu albo i trzykrotnie – przerobił z trudem 4 klasy gimnazjum niższego – Mnie która zawsze każdy egzamin zdawała z postępem bardzo dobrym – odmawiano poważnych studiów – Matka motywowała swoje zacięte stanowisko w tej sprawie obawą „emancypacji”... Myśląc nad tym wszystkim doszłam do wniosku że moja matka jest głupia – Odtąd jedynie liczyłam się ze zdaniem mego ojca… chociaż jego głos nie zawsze się liczył w naszym domu...

Nauka

W latach 1908–1912 pobierała pierwsze prywatne lekcje rysunku i malarstwa u artystki malarki, absolwentki prywatnej Akademii Sztuk Pięknych Juliena w Paryżu, Zofii Brühl-Gołąbowej, która mieszkała razem z mężem, lekarzem okręgowym, w Jaryczowie Nowym. Jeszcze przed maturą, od 1912 r. uczęszczała do prywatnej Szkoły Sztuk Pięknych artysty malarza prof. Stanisława Batowskiego we Lwowie. Naukę przerwała I wojna światowa, ale już 13 VII 1915 r. zapisała się na kursy rzeźby do prof. artysty rzeźbiarza Zygmunta Kurczyńskiego, ucznia Konstantego Laszczki, a potem Augusta Rodina. W pracowni Kurczyńskiego poznała swojego przyszłego męża, artystę malarza Kazimierza Dzielińskiego. U Kurczyńskiego uczyła się rzeźby przez rok. Równocześnie w latach 1915–1916 uczęszczała na historię sztuki do prof. Jana Bołoz-Antoniewicza i filozofię ścisłą do prof. Kazimierza Twardowskiego na Uniwersytecie Lwowskim. Następnie udało się jej wyjechać na studia do Wiednia. W latach 1916–1917 studiowała rzeźbę w Verein Kunstschule für Frauen na Stuberingu u Karla Kauffungena, profesora wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych, niedostępnej wówczas dla kobiet, oraz rysunek u prof. Rothmayera. Kontynuowała w Wiedniu również naukę historii sztuki na Uniwersytecie Wiedeńskim u prof. Maxa Dworaka i Józefa Strzygowskiego, a także filozofię ścisłą u prof. Adolfa Stöhra. Na żądanie matki musiała przerwać studia. Wróciła do domu w kwietniu 1917 r. W jednym ze swoich życiorysów napisała, że oprócz obawy przed zbliżającym się frontem jako kolejny powód matka podała zły stan swego zdrowia. Jedynym wyjściem, jakie zostawało Zofii w zaistniałej sytuacji, aby nadal rozwijać swój talent, były studia na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Już w wieku 14 lat wiedziała, że chce tam studiować rzeźbę. Nie przeszkadzała jej w tym świadomość, że dostęp do akademii był zabroniony dla kobiet.

Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie

We wrześniu 1917 roku wsiadła do pociągu i przyjechała do Krakowa. Zameldowała się w Hotelu Drezdeńskim przy Rynku Głównym w Krakowie. Rano, swoje pierwsze kroki skierowała do Kościoła Mariackiego, a potem na plac Jana Matejki do budynku Akademii Sztuk Pięknych. Na portierni zapytała o Jacka Malczewskiego. Portier oznajmił, że akademia jest nieczynna z powodu wakacji. Zdesperowana Zofia poprosiła o prywatny adres malarza, który mieszkał wtedy przy Krupniczej 8. Malczewski, który nie był przychylny przyjmowaniu kobiet na akademię, po obejrzeniu prac Zofii skierował ją do Konstantego Laszczki z poleceniem, aby ten przyjął Zofię do swojej pracowni. Laszczka również dostrzegł talent w szkicach Zofii, jednak bał się podjęcia decyzji, dlatego odesłał Zofię do ówczesnego rektora Józefa Mehoffera. Po zapoznaniu się z pracami Zofii Mehoffer zdecydował, że zostanie przyjęta do pracowni rzeźby na okres próbny, w czasie którego będzie musiała wykonać rzeźbę. Na podstawie przygotowanej pracy rzeźbiarskiej grono pedagogów podjęło wspólną decyzję o przyjęciu Zofii na akademię. 27 października w protokole zapisano:

W końcu Rektor podaje, że wiele kobiet zgłasza się z prośbą o przyjęcie tychże na naukę do tutejszego Zakładu. Ponieważ uczęszczanie na Kursa kobietom w myśl regulaminu oraz zapadłej uchwały Grona Profesorów w przedmiocie tej sprawy jest niedozwolone, należy zgłaszającym się odmówić zezwolenia na uczęszczanie. Pozostawia się jednakże Profesorom dowolność przypuszczania kobiet i zezwalania na prywatne uczęszczanie na naukę w swoich kursach. Gremium na powyższe przedstawienia jednogłośnie zgadza się w całości.

W czasie rozpoczęcia swoich studiów Zofia była jedyną kobietą na 80 studiujących wtedy mężczyzn.

Oficjalna decyzja o przyjęciu kobiet na Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie zapadła na posiedzeniu grona profesorów 14 grudnia 1918 roku. Jeszcze przed oficjalnym pozwoleniem prof. Wojciech Weiss przyjął do swojej pracowni koleżankę Zofii ze Lwowa (którą poznała na lekcjach u prof. St. Batowskiego), Izabellę Polakiewicz, a potem Zofię Rudzką. W 1918 roku Zofia przystąpiła do Tajnej Organizacji Wojskowej. W wyniku udziału w jednej z akcji, gdzie pełniła misję kurierki zachorowała i trafiła na trzy miesiące do szpitala. Kiedy wróciła w marcu 1919 r., w pracowni Laszczki były obecne inne studentki: Zofia Mars, Natalia Milan, Janina Reichert, Roma Szereszewska. Potem pojawiła się Olga Niewska i Izabella Koziebrodzka. Potem pojawiły się na akademii kolejne kobiety: Helena Loria, Irena Bojarska-Czarnota, Irena Borzęcka-Kozłowska.

Zofia studiowała na akademii do 1920 roku, potem przerwała naukę i wróciła w rodzinne strony. Tam wyszła za mąż za Kazimierza Dzielińskiego oraz urodziła córkę Danutę Dzielińską (2 grudnia 1920 r. we Lwowie). Wróciła do Krakowa w 1945 roku. W wieku 52 lat (w 1946 r.) zapisała się ponownie na akademię w celu zdobycia świadectwa ukończenia Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Udało jej się to w 1948 roku. Dzięki temu mogła zostać członkinią Związku Polskich Artystów Plastyków, co gwarantowało jej większe możliwości w życiu artystycznym.

Mimo trudności finansowych do końca życia Zofia Baltarowicz-Dzielińska rzeźbiła, nie rezygnując ze swojej pasji. Zmarła 10 sierpnia 1970 roku w Krakowie. Została pochowana na cmentarzu Rakowickim przy ul. Prandoty w Krakowie, gdzie obecnie (w tym samym grobie) spoczywa jej córka, również rzeźbiarka i absolwentka ASP w Krakowie Danuta Dzielińska.

Odznaczenia

• Krzyż Walecznych (za służbę w 1918 jako kurierka)

Dokumenty źródłowe

• Archiwum Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie
• Pracownia Dokumentacji Plastyki Współczesnej, Instytut Sztuki PAN, Warszawa
• Zbiory Specjalne, Instytut Sztuki PAN, Warszawa
• Archiwum TPSP w Krakowie (Pałac Sztuki)

Prace w zbiorach

• Muzeum Narodowe w Krakowie (Portret dziewczyny)
• Muzeum ASP w Krakowie
• Muzeum Zamoyskich w Kozłówce (Avicenna, nr inw. MPK/SW/766)

Bibliografia

• Iwona Demko: Zofia Baltarowicz-Dzielińska. Pierwsza studentka Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, 2018.
• MartynaM. Nowicka MartynaM., Koleżanka Baltarowicz to człowiek... O pierwszej studentce krakowskiej ASP [online], krakow.wyborcza.pl, 22 września 2017 .
• Iwona Demko: Zofia Baltarowicz-Dzielińska – pierwsza studentka na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, „Sztuka i Dokumentacja”, nr 19 (jesień-zima 2018), ISSN 2080-413X, e-ISSN 2545-0050, s. 27–32
• Aleksandra Suława, Jak to jest być dziewczyną z Akademii Sztuk Pięknych?, „Dziennik Polski”.
• Iwona Demko, Zofia Baltarowicz-Dzielińska. Pierwsza studentka na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, „Wiadomości ASP” nr 79, ISSN 1505-0661, s. 112–117, 2017.
• Iwona Demko, Ta, która przetarła szlak pierwszym kobietom w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych – rzeźbiarka Zofia Baltarowicz-Dzielińska, „Jak? Czasopismo bardzo kulturalne”, 2018, s. 5–7.
• Natalia Jeziorek, #HerStoria: Zofia Baltarowicz-Dzielińska, pierwsza studentka ASP.
• Monika Rzeczycka, Zofia Krasnopolska-Wesner, Baltarowicz-Dzielińska Zofia.
• Karolina Grodziska, Zapomniana rzeźbiarka. Janina Reichert-Toth (1895–1986) i jej twórczość, Kraków 2009.
• Jak Zofia Baltarowicz-Dzielińska zdobyła dla kobiet Akademię Sztuk Pięknych, „Wrocławski Tygodnik Katolików”, R. IX, nr 30 (410), 23 VII 1961.
• Zofia Baltarowicz-Dzielińska. Pierwsza studentka na Akademii Sztuk Pięknych, „Życie Literackie”, nr 40, 4 X 1970.
• Zofia jeszcze mi się nie przyśniła, Radio Kraków, audycja z dnia 15.04.2019
• Iwona Demko, Zofia Baltarowicz-Dzielińska – pierwsza studentka na ASP w Krakowie, Wirtualne Muzea Małopolski.
• Monika Stelmach, Zwycięstwo Zofii. Rozmowa z Iwoną Demko, „Dwutygodnik”.
• Biogram. herstorie.pl
• Zofia Baltarowicz-Dzielińska. Książka do pisania. Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2020, s. 182. ISBN 978-83-7866-334-8.

Linki zewnętrzne

• Podcast: Ile właściwie było wielkich artystek?: #3 / Pierwsza – Zofia Baltarowicz-Dzielińska. Radio Kapitał. [dostęp 2021-11-29].
• Podcast: Ile właściwie było wielkich artystek?: #4 / Jak Zofia zdobyła wstęp dla kobiet. Radio Kapitał. [dostęp 2021-11-29].