Jacek Malczewski

Jacek Malczewski
	; Tarnawa
Rodzina	Malczewscy herbu Tarnawa
Data i miejsce urodzenia	14 lipca 1854 ; Radom
Data i miejsce śmierci	8 października 1929 ; Kraków
Ojciec	Julian Malczewski
Matka	Maria Korwin
Żona	Maria Gralewska
Dzieci	Julia z Malczewskich Meyznerowa, Rafał Malczewski

Jacek Malczewski
	; Jacek Malczewski (ok. 1925)
Data i miejsce urodzenia	14 lipca 1854 ; Radom
Data i miejsce śmierci	8 października 1929 ; Kraków
Narodowość	polska
Język	polski
Alma Mater	Szkoła Sztuk Pięknych w Krakowie
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	symbolizm
	Ważne dzieła
	Hamlet polski. Portret Aleksandra Wielopolskiego; Melancholia;
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jacek Malczewski herbu Tarnawa (ur. 14 lipca 1854 w Radomiu, zm. 8 października 1929 w Krakowie) – polski malarz, jeden z głównych przedstawicieli symbolizmu przełomu XIX i XX wieku.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Jacek Malczewski podczas pracy (1909)

Jacek Malczewski, autoportret (1925)

Wigilia na Syberii (1892). Muzeum Narodowe w Krakowie

Błędne koło (1895–1897). Muzeum Narodowe w Poznaniu

Chrystus w Emaus (1909) Lwowska Galeria Sztuki

Willa Pod Matką Boską na krakowskim Zwierzyńcu przy ul. Księcia Józefa 29, gdzie mieszkał i miał pracownię Jacek Malczewski

Grobowiec Jacka Malczewskiego w Krypcie Zasłużonych na Skałce

Jacek Malczewski urodził się w Radomiu^[1], w starej, ale pozbawionej majątków ziemskich, rodzinie szlacheckiej. Ród Malczewskich z Malczewa wydał także sławnego niegdyś poetę Antoniego Malczewskiego (ta gałąź rodziny samowolnie zmieniła herb Tarnawa na Abdank). Jego ciotką była znana mistyczka Wanda Malczewska. Z rodziny pochodził także generał WP i minister spraw wojskowych z czasów przewrotu majowego Juliusz Tadeusz Tarnawa-Malczewski. Jacek po kądzieli spokrewniony był z Teodorem Korwin-Szymanowskim, (ojciec Teodora i dziad Jacka byli rodzeństwem), z Jadwigą Łuszczewską, Karolem Szymanowskim i Jarosławem Iwaszkiewiczem.

Do trzynastego roku życia wychowywał się pod okiem rodziców, Juliana i Marii z Korwin-Szymanowskich. Ojciec był generalnym sekretarzem Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego guberni radomskiej, matka córką b. oficera wojsk napoleońskich Aleksandra, który ku rozpaczy „towarzystwa” ożenił się z panną służebną swych rodziców imieniem Brońcia. W 1867 rodzice wysłali Jacka do majątku wuja Feliksa Karczewskiego w Wielgiem, gdzie jego opiekunem i nauczycielem był Adolf Dygasiński. Cztery lata później 17-letni Malczewski przeprowadził się do Krakowa, gdzie uczył się w gimnazjum oraz został wolnym słuchaczem Szkoły Sztuk Pięknych, a następnie (na prośbę Jana Matejki) opuścił gimnazjum i studiował tylko w SSP. W październiku 1875 wyjechał na dalsze studia do Paryża. Do pracowni Matejki powrócił jesienią 1877. W 1880 zwiedził Włochy, odwiedził Lwów, a potem Podole. W 1884 trafił do pałacu w Rozdole Karola Lanckorońskiego i wziął udział w zorganizowanej przez niego wyprawie archeologicznej do Azji Mniejszej. Z Karolem Lanckorońskim połączyła Malczewskiego wieloletnia przyjaźń.

Rysunki Jacka Malczewskiego

15 grudnia 2020

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Od 1884, po śmierci ojca^[2], w malarstwie Malczewskiego pojawił się powracający motyw śmierci. W 1885 wyjechał do Monachium, a w 1887 ożenił się z córką krakowskiego aptekarza Marią Gralewską. Z tego związku na świat przyszły dzieci: w 1888 córka Julia, a 24 października 1892 syn Rafał (później także malarz). W latach 1894–1897 zaczął tworzyć obrazy symbolistyczne. Był artystą znanym, cenionym i nagradzanym. Angażował się w działalność pedagogiczną w SSP i na kursach im. Baranieckiego, ucząc malarstwa kobiety, które wówczas nie miały prawa studiować w SSP. W 1897 został jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” (obok Teodora Axentowicza, Józefa Mehoffera, Stanisława Wyspiańskiego). W 1898 bardzo głęboko przeżył śmierć matki, a w 1900 po konflikcie z Julianem Fałatem opuścił krakowską ASP. Poza uczelnią pozostawał 10 lat, organizując w tym czasie wiele wystaw swoich prac (Lwów, 1903), podróżując między innymi ponownie do Włoch.

W 1908 otrzymał tytuł profesora^[3]. W 1909 otrzymał Nagrodę Akademii Umiejętności z fundacji Probusa Barczewskiego za obraz (tryptyk) Grosz czynszowy^[4]. W 1910 rektorem ASP został Teodor Axentowicz; Malczewski powrócił na stanowisko profesora, aby w 1912 zostać rektorem ASP. Funkcję tę pełnił do wybuchu I wojny światowej. Początek wojny spędził w Wiedniu. Do Krakowa powrócił w 1916. Od 1918 zaczął zdawać sobie sprawę, że jego malarskie wizje należą do przeszłości. Rozpoczął obrachunek z własnym życiem. Powstał wówczas wzruszający cykl obrazów „Moje Życie”, coraz częściej malował autoportrety. W 1921 ustąpił z funkcji profesora ASP. Jubileusz 70-lecia życia i 50-lecia pracy malarskiej obchodził, organizując wystawy swoich obrazów w Krakowie, Lwowie, Warszawie i Poznaniu. W latach 1923–1926 mieszkał w XIX-wiecznym dworze w Lusławicach, założył tam szkółkę malarską dla utalentowanych dzieci wiejskich. W 1923 namalował tryptyk „Mój pogrzeb”. Na początku lat 20. był prezesem honorowym Związku Polskich Artystów Plastyków w Krakowie^[5]. W 1927 otrzymał nagrodę artystyczną miasta Warszawy, w październiku 1928 został wybrany członkiem czeskiej Akademii Nauki i Sztuki^[6], a w 1929 uhonorowany został Wielkim Złotym Medalem na Wystawie Krajowej w Poznaniu. Pod koniec życia artysta stracił wzrok. W Krypcie Zasłużonych na Skałce pochowano go zgodnie z ostatnim życzeniem we franciszkańskim habicie tercjarskim.

Wywód genealogiczny[edytuj | edytuj kod]

4. Stanisław Malczewski (1798–1848)
	2. Julian Malczewski ur. 1820, zm. 1883
5. Maria Julia Żurawska zm. 1835
		1. Jacek Malczewski ur. 1854, zm. 1929
6. Aleksander Korwin-Szymanowski
	3. Maria Korwin-Szymanowska zm. 1898
7. Bronisława

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Jacek Malczewski stworzył liczne szkice i rysunki oraz około 2000 obrazów, z których współcześnie zachowało się 1200^[7]. Znaczna kolekcja dzieł malarza (68 obrazów i szkiców oraz 18 rysunków i akwarel), obejmująca wszystkie okresy jego twórczości, znajduje się w Galerii Sztuki we Lwowie.

Z tym tematem związana jest kategoria: Obrazy Jacka Malczewskiego.

Wybrane obrazy[edytuj | edytuj kod]

Niedziela w kopalni, 1882
Śmierć Ellenai, 1883
Śmierć na etapie, 1891
Autoportret z paletą, 1892
Wigilia na Syberii, 1892
Melancholia, 1890–1894
W tumanie, 1893–1894
Błędne koło, 1895–1897
Natchnienie malarza, 1897
Moje modele, 1897
Thanatos, cykl obrazów (od 1898 do 1899)
Wytchnienie, 1899
Don Kichot i Sancho Pansa, 1895–1900
Meduza, 1900
Portret Tadeusza Błotnickiego z Meduzą, 1902
Nieznana nuta. Portret Stanisława Bryniarskiego, 1902
Śmierć, 1902
Hamlet polski. Portret Aleksandra Wielopolskiego, 1903
Portret Feliksa Jasieńskiego, 1903
Portret Jana Kasprowicza, 1903
Portret Małgorzaty i Karola Lanckorońskich, 1905
Portret Władysława Reymonta, 1905
cykl Zatruta studnia, 1905–1906
Autoportret w jakuckiej czapce, 1907
Bachantka, 1907
Tobiasz z aniołami, ok. 1908
Chrystus w Emaus, 1909
Chrystus i Samarytanka, 1909
Tobiasz i Parki 1912
Autoportret w zbroi, 1914
Autoportret w białym stroju, 1914
Młoda Polska, 1917
Śmierć, 1917
cykl Polonia, 1914–1918
Portret mężczyzny na tle pejzażu, 1920
Przed burzą, przed 1911
Rzeczywistość, przed 1926

Część obrazów Malczewskiego przedstawia świat polskiej wsi z dworkami ziemiańskimi, gdzie pojawiają się elementy z mitologii greckiej i rzymskiej. Jacek Kaczmarski interpretuje to jako wyrażenie potrzeby stworzenia wewnętrznego wyimaginowanego świata, który będzie trwał i do którego może uciec pokonany człowiek. Motywy te stały się inspiracją do powstania jego utworu „Powrót z Syberii”. Inny utwór Kaczmarskiego, „Wigilia na Syberii”, jest inspirowany konkretnym obrazem Malczewskiego o tym tytule^[8]. Piosenka „Zatruta studnia” nawiązuje do cyklu obrazów pod tym tytułem, najbardziej odpowiadając obrazowi z numerem piątym^[9]. Na płycie Muzeum znajduje się jeszcze jeden utwór inspirowany obrazem Malczewskiego – „Zesłanie studentów^[10]”.

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 1927)^[11]^[12]^[13]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (13 lipca 1921)^[14]^[15]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Witz 1970 ↓, s. 260.
↑ Kronika. Zmarli. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 11 z 14 stycznia 1884.
↑ Odznaczenia jubileuszowe. „Kurjer Lwowski”. Nr 561, s. 2, 1 grudnia 1908.
↑ Tegoroczni laureaci Akademii Umiejętności. „Nowości Illustrowane”. Nr 23, s. 7, 5 czerwca 1909.
↑ Związek polskich artystów plastyków w Krakowie. „Nowości Illustrowane”. Nr 8, s. 3, 24 lutego 1923.
↑ Kronika zagraniczna. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 249 z 28 października 1928.
↑ "Jacek Malczewski romantyczny". Nowa wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie. gazetakrakowska.pl, 17 lutego 2022. [dostęp 2022-11-29].
↑ JacekJ. Kaczmarski JacekJ., JolantaJ. Piątek JolantaJ., Za dużo czerwonego, cz. III, „Odra”, 2 (483), 2002 (pol.).
↑ MałgorzataM. Lisecka MałgorzataM., Kolor w ekfrazach Jacka Kaczmarskiego, „Litteraria Copernicana”, 2 (10 – Kolor w literaturze), 2012, s. 60-67 (pol.).
↑ Zesłanie studentów, kaczmarski.art.pl (pol.).
↑ M.P. z 1927 r. nr 100, poz. 244 „za wybitną twórczość na polu sztuki”.
↑ Odznaczenia. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 103 z 6 maja 1927.
↑ Odznaczenie Jacka Malczewskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 163 z 20 lipca 1927.
↑ Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 157 z 19 lipca 1921.
↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 14, 26. „za zasługi, położone dla Rzeczypospolitej Polskiej na polu malarstwa” - jako jeden z pierwszych 15 osób odznaczonych Orderem „Odrodzenia Polski”.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

A. Heydel, Jacek Malczewski. Człowiek i artysta, Kraków 1933.
A. Jakimowicz, Jacek Malczewski i jego epoka, Warszawa 1970.
K. Wyka, Thanatos i Polska, czyli o Jacku Malczewskim, Kraków 1971.
A. Jakimowicz, Jacek Malczewski, Warszawa 1974.
A. Ławniczakowa, Jacek Malczewski, Warszawa 1976.
S. Krzysztofowicz-Kozakowska, Jacek Malczewski, Wrocław 2005.
Muzyka w obrazach Jacka Malczewskiego, red. T. Grzybkowska, Warszawa 2005.
J. Puciata-Pawłowska, Jacek Malczewski, Warszawa 2005.
D. Kudelska, Dukt Pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego, Lublin 2008.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Cykl syberyjski w malarstwie Jacka Malczewskiego
Obrazy Jacka Malczewskiego
O wystawie dzieł Jacka Malczewskiego w Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie. pgs.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-26)]. (dostępne w archiwum stron www)
Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu
Dzieła Jacka Malczewskiego w serwisie Wolne Lektury
Materiały dotyczące Jacka Malczewskiego w bibliotece Polona

[CITEREFWitz1970260-1] Witz 1970 ↓, s. 260.

[2] Kronika. Zmarli. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 11 z 14 stycznia 1884.

[3] Odznaczenia jubileuszowe. „Kurjer Lwowski”. Nr 561, s. 2, 1 grudnia 1908.

[4] Tegoroczni laureaci Akademii Umiejętności. „Nowości Illustrowane”. Nr 23, s. 7, 5 czerwca 1909.

[5] Związek polskich artystów plastyków w Krakowie. „Nowości Illustrowane”. Nr 8, s. 3, 24 lutego 1923.

[6] Kronika zagraniczna. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 249 z 28 października 1928.

[7] "Jacek Malczewski romantyczny". Nowa wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie. gazetakrakowska.pl, 17 lutego 2022. [dostęp 2022-11-29].

[8] JacekJ. Kaczmarski JacekJ., JolantaJ. Piątek JolantaJ., Za dużo czerwonego, cz. III, „Odra”, 2 (483), 2002 (pol.).

[9] MałgorzataM. Lisecka MałgorzataM., Kolor w ekfrazach Jacka Kaczmarskiego, „Litteraria Copernicana”, 2 (10 – Kolor w literaturze), 2012, s. 60-67 (pol.).

[10] Zesłanie studentów, kaczmarski.art.pl (pol.).

[11] M.P. z 1927 r. nr 100, poz. 244 „za wybitną twórczość na polu sztuki”.

[12] Odznaczenia. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 103 z 6 maja 1927.

[13] Odznaczenie Jacka Malczewskiego. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 163 z 20 lipca 1927.

[14] Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 157 z 19 lipca 1921.

[15] Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 14, 26. „za zasługi, położone dla Rzeczypospolitej Polskiej na polu malarstwa” - jako jeden z pierwszych 15 osób odznaczonych Orderem „Odrodzenia Polski”.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]