Wotowie

flaga narodowa Wotów

Wotowie – grupa etniczna zamieszkująca Ingrię na pograniczu rosyjsko-estońskim, na zachód i południowy zachód od Petersburga, nieopodal i na wschód od granicznego miasta Narwa. Posługiwali się wymierającym już dziś językiem wotyckim (jest to język ugrofiński z grupy bałtofińskiej), w którym sami siebie określają jako Vadjalain (l.mn.: Vadjalaizõt).

Wotowie są najstarszą ludnością, zamieszkującą dzisiejszą Ingrię na południe od Newy. Są potomkami plemion ugrofińskich, które osiedliły się na tych ziemiach po zakończeniu ostatniej epoki lodowcowej. Pierwsze wzmianki o nich pochodzą z IX wieku. Przypuszcza się, że Czudowie z kroniki Nestora, od których nazwę wzięło m.in. jezioro Czudzkie, to właśnie Wotowie, choć inni łączą ich z ludem Seto. Inne wystąpienia nazwy w dawnych źródłach to m.in. pagani watlandiae (poganie z ziem Wotów) w XIII-wiecznej bulli papieskiej czy będąca w powszechnym użyciu w XV w. nazwa Wotskaja pjatina, oznaczająca obszar pomiędzy rzeką Wołchow od Nowogrodu do Ładogi i wzdłuż rzeki Ługi do Zatoki Narewskiej.

W VIII wieku n.e. w północnej części ich ziem osiedlili się ugrofińscy Iżorowie, którzy przybyli z Karelii, a na południu Słowianie, którzy wyparli ich z okolic jeziora Ilmień i dzisiejszego Pskowa. W IX-XII wieku tworzyli związek plemienny i zachowali pewną niezależność, mimo rosnących wpływów Rusi Kijowskiej, której płacili daninę w futrach. W 1069 roku zbuntowali się i oblegali Nowogród Wielki, ale ostatecznie nie udało im się zdobyć miasta. Mimo przenikających wpływów prawosławia, przez długo czas zachowali pogańskie wierzenia. Począwszy od XI wieku rozpoczęła się asymilacja Wotów ze słowiańskimi plemionami osiadłymi w ich sąsiedztwie. Ok. 1270 roku luźna zależność lenna przerodziła się poddaństwo, a Wotom narzucono pańszczyznę i wcielano bezpośrednio do armii Nowogrodu. W następnych wiekach ich ziemie był w sferze zainteresowań Danii i Zakonu Krzyżackiego. W 1478 roku Republika Nowogrodzka została wcielona do Księstwa Moskiewskiego, które prowadziło agresywną politykę wobec sąsiadów i bardziej uciskała swoich poddanych. W 1484 i 1488 roku wysiedlono tysiące Wotów z ich ziem i zastąpiono ich osadnikami rosyjskimi. W XVI wieku nadal większość ludności zamieszkująca południową Ingrię mówiła językiem wotyckim, a mimo formalnego wyznawania prawosławia, praktykowano pogańskie obrzędy, jednak z czasem ulegali oni rusyfikacji. Temu procesowi sprzyjał brak języka pisanego i zanik elit kulturalnych we wczesnym średniowieczu. Ich populację zdziesiątkowały liczne wojny rosyjsko-szwedzkie, które trwały praktycznie nieprzerwanie w latach 1558-1595, 1610-1617, 1656-1658, 1700-1721 i liczne klęski głodu do których przyczyniła się mała epoka lodowcowa.

W okresie przynależności Ingrii do Szwecji (1617-1721) nastąpił napływ fińskich kolonistów. Pogłębiało się zacofanie kulturalne Wotów, którzy w 100% byli analfabetami, a Finowie Inkerscy w ciągu 150 lat stworzyli w pełni piśmienne społeczeństwo. W powodu różnic religijnych, luterańscy Finowie niechętnie żenili się i utrzymywali kontakty z prawosławnymi Wotami i Iżorami. Po zajęciu w 1702 roku Ingrii przez cara Piotra Wielkiego, doszło na dużą skalę do kolejnych fal deportacji miejscowej ludności, która zastąpiono przybyszami ze środkowej Rosji, które szczególnie dotknęły Wotów, przez co zostało ich mniej niż 10 tysięcy, a ich język stopniowo zanikał pośród o wiele liczniejszych od nich Finów i Rosjan.

W 1848 liczbę Wotów posługujących się swoim językiem obliczano na 5147 osób. W 1926 było to już tylko 705 osób, tymczasem w 1989 pozostało ich już zaledwie 62, przy czym najmłodsza z tych osób urodziła się w 1930. Znaczna liczba Wotów została w czasach stalinowskich rozproszona w odległych rejonach ZSRR, m.in. karnie skazywana na zsyłkę (bądź na śmierć) pod zarzutami "braku lojalności" i "tchórzostwa" podczas II wojny światowej.

Tak jak mieszkający na tych samych terenach Iżorowie, Wotowie na ogół są prawosławni, w odróżnieniu od innych ich sąsiadów – luterańskich Ingrian.

Wotowie na Łotwie

W latach 1444-47 kawalerowie mieczowi zmusili znaczną liczbę Wotów do przesiedlenia z Ingrii do Kurlandii w okolice Bowska na Łotwie, gdzie pracowali oni przy budowie zamku. Po jego ukończeniu nie wrócili już w swoje rodzinne strony i pozostali na Łotwie jako mniejszość narodowa, pracując na roli, powoli zatracając umiejętność posługiwania się językiem ojczystym i asymilując się z Łotyszami. Jeszcze po czterystu latach (w połowie XIX wieku) szacowano, że mieszka ich tam około tysiąca.

Źródła

• Ott Kurs. Ingria: The broken landbridge between Estonia and Finland. „GeoJournal”. 33 (1), s. 107-133, maj 1994. Kluwer Academic Publishers. DOI: 10.1007/BF00810142. 
• The Red Book of the Peoples of the Russian Empire - The Votes