Przejdź do zawartości

Lobotomia: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Dziwny akapit oparty na nierzetelnym źródle
Rozbudowa
Linia 2: Linia 2:
[[Plik:Turning the Mind Inside Out Saturday Evening Post 24 May 1941 a detail 1.jpg|thumb|250px|Dr Walter Freeman (po lewej) i dr James W. Watts przygotowujący się do zabiegu lobotomii]]
[[Plik:Turning the Mind Inside Out Saturday Evening Post 24 May 1941 a detail 1.jpg|thumb|250px|Dr Walter Freeman (po lewej) i dr James W. Watts przygotowujący się do zabiegu lobotomii]]
[[Plik:Lobotomy drill norway IMG 0982.JPG|thumb|250px|Wiertło używane podczas wykonywania lobotomii]]
[[Plik:Lobotomy drill norway IMG 0982.JPG|thumb|250px|Wiertło używane podczas wykonywania lobotomii]]
'''Lobotomia przedczołowa''', zwana także '''lobotomią''' lub '''lobotomią czołową'''<ref>{{Cytuj |autor=Ben Lovell |tytuł=Frontal lobotomy: a vanishing but important radiological finding |czasopismo=BMJ Case Reports |data=2015-08-03 |data dostępu=2017-11-16 |issn=1757-790X |wolumin=2015 |doi=10.1136/bcr-2014-208767 |pmid=26240096 |pmc=PMC4533630}}</ref> – zabieg [[neurochirurgia|neurochirurgiczny]] polegający na przecięciu [[kora przedczołowa|kory przedczołowej]], dawniej jedna z metod leczenia chorych na [[schizofrenia|schizofrenię]] i inne ciężkie choroby psychiczne<ref name=":3">{{Cytuj |autor=Miguel A. Faria |tytuł=Violence, mental illness, and the brain – A brief history of psychosurgery: Part 1 – From trephination to lobotomy |czasopismo=Surgical Neurology International |data=2013-04-05 |data dostępu=2017-11-16 |issn=2229-5097 |wolumin=4 |doi=10.4103/2152-7806.110146 |pmid=23646259 |pmc=PMC3640229}}</ref><ref name=":2">{{Cytuj |autor=A. Uchino, A. Kato, T. Yuzuriha, Y. Takashima, S. Kudo |tytuł=Cranial MR imaging of sequelae of prefrontal lobotomy |czasopismo=AJNR. American journal of neuroradiology |data=February 2001 |data dostępu=2017-11-16 |issn=0195-6108 |wolumin=22 |numer=2 |s=301–304 |pmid=11156773}}</ref>.
'''Lobotomia przedczołowa''', zwana także '''lobotomią''' lub '''lobotomią czołową'''<ref>{{Cytuj |autor=Ben Lovell |tytuł=Frontal lobotomy: a vanishing but important radiological finding |czasopismo=BMJ Case Reports |data=2015-08-03 |data dostępu=2017-11-16 |issn=1757-790X |wolumin=2015 |doi=10.1136/bcr-2014-208767 |pmid=26240096 |pmc=PMC4533630}}</ref> – zabieg [[neurochirurgia|neurochirurgiczny]] polegający na przecięciu [[kora przedczołowa|kory przedczołowej]], jedna z metod leczenia chorych na [[schizofrenia|schizofrenię]] i inne ciężkie choroby psychiczne<ref name=":3">{{Cytuj |autor=Miguel A. Faria |tytuł=Violence, mental illness, and the brain – A brief history of psychosurgery: Part 1 – From trephination to lobotomy |czasopismo=Surgical Neurology International |data=2013-04-05 |data dostępu=2017-11-16 |issn=2229-5097 |wolumin=4 |doi=10.4103/2152-7806.110146 |pmid=23646259 |pmc=PMC3640229}}</ref><ref name=":2">{{Cytuj |autor=A. Uchino, A. Kato, T. Yuzuriha, Y. Takashima, S. Kudo |tytuł=Cranial MR imaging of sequelae of prefrontal lobotomy |czasopismo=AJNR. American journal of neuroradiology |data=February 2001 |data dostępu=2017-11-16 |issn=0195-6108 |wolumin=22 |numer=2 |s=301–304 |pmid=11156773}}</ref>.


Powiązanym pojęciem jest '''leukotomia''' – zabieg przecięcia leżącej pod korą przedczołową [[Substancja biała|istoty białej]], która łączyła ją ze [[Wzgórze (anatomia)|wzgórzem]]<ref name=":3" />. Jest wciąż stosowana w celu leczenia ciężkich [[Zaburzenia depresyjne|zaburzeń depresyjnych]] i [[Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne|zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego]]<ref>{{Cytuj|autor=Alonso Montoya, Anthony P. Weiss, Bruce H. Price, Edwin H. Cassem, Darin D. Dougherty|tytuł=Magnetic resonance imaging-guided stereotactic limbic leukotomy for treatment of intractable psychiatric disease|czasopismo=Neurosurgery|data=May 2002|data dostępu=2017-11-19|issn=0148-396X|wolumin=50|numer=5|s=1043–1049; discussion 1049–1052|pmid=11950407|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11950407}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=Moon-Chan Kim, Tae-Kyu Lee, Chang-Rak Choi|tytuł=Review of long-term results of stereotactic psychosurgery|czasopismo=Neurologia Medico-Chirurgica|data=September 2002|data dostępu=2017-11-19|issn=0470-8105|wolumin=42|numer=9|s=365–371|pmid=12371591|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12371591?log$=activity}}</ref>.
Powiązanym pojęciem jest '''leukotomia''' – zabieg przecięcia leżącej pod korą przedczołową [[Substancja biała|istoty białej]], która łączyła ją ze [[Wzgórze (anatomia)|wzgórzem]]<ref name=":3" />.


== Historia ==
== Historia ==
W roku 1935 amerykański psycholog [[John Fulton]] opisał, że szympansy, u których dokonano obustronnej resekcji kory przedczołowej są pozbawione zdolności wyrażania emocji oraz stają się bardziej kooperatywne i silniej dążą do wykonania zadań, nie przejawiając przy tym frustracji, chociaż przed operacją szybko wykazywały złość<ref name=":3" /><ref name=":4">{{Cytuj|autor=Siang Yong Tan, Angela Yip|tytuł=António Egas Moniz (1874–1955): Lobotomy pioneer and Nobel laureate|czasopismo=Singapore Medical Journal|data=2014-4|data dostępu=2017-11-18|issn=0037-5675|wolumin=55|numer=4|s=175–176|doi=10.11622/smedj.2014048|pmid=24763831|pmc=PMC4291941|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4291941/}}</ref>. W tym samym kongresie, na którym przedstawił on swoje wyniki badań brał udział portugalski profesor neurologii [[Egas Moniz|António Egas Moniz]], [[Almeida Lima]] i [[Walter Freeman]]<ref name=":2" /><ref name=":4" />. Inną osobą, która wpłynęła na Moniza był neurolog [[Richard Brickner]], który opisał przypadek maklera, który został poddany resekcji płata czołowego z powodu dużego [[Oponiak|oponiaka]]<ref name=":4" />. Pacjent przed zabiegiem był nieśmiały i zamknięty w sobie, natomiast po nim stał się żywy i chełpliwy<ref name=":4" />.
W roku 1935 amerykański psycholog [[John Fulton]] opisał, że szympansy, u których dokonano obustronnej resekcji kory przedczołowej są pozbawione zdolności wyrażania emocji oraz stają się bardziej kooperatywne i silniej dążą do wykonania zadań, nie przejawiając przy tym frustracji, chociaż przed operacją szybko wykazywały złość<ref name=":3" /><ref name=":4">{{Cytuj|autor=Siang Yong Tan, Angela Yip|tytuł=António Egas Moniz (1874–1955): Lobotomy pioneer and Nobel laureate|czasopismo=Singapore Medical Journal|data=2014-4|data dostępu=2017-11-18|issn=0037-5675|wolumin=55|numer=4|s=175–176|doi=10.11622/smedj.2014048|pmid=24763831|pmc=PMC4291941|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4291941/}}</ref>. W tym samym kongresie, na którym przedstawił on swoje wyniki badań brał udział portugalski profesor neurologii [[Egas Moniz|António Egas Moniz]], [[Almeida Lima]] i [[Walter Freeman]]<ref name=":2" /><ref name=":4" />. Inną osobą, która wpłynęła na Moniza był neurolog [[Richard Brickner]], który opisał przypadek maklera, który został poddany resekcji płata czołowego z powodu dużego [[Oponiak|oponiaka]]<ref name=":4" />. Pacjent przed zabiegiem był nieśmiały i zamknięty w sobie, natomiast po nim stał się żywy i chełpliwy<ref name=":4" />. Spowodowało to, że Egas wysunął hipotezę, że u osób chorych psychicznie w płacie czołowym występują nieprawidłowe połączenia neuronów, a stan pacjentów może się poprawić po ich resekcji<ref name=":4" />.


Zanim Moniz rozpoczął badania nad lobotomią, w 1927 roku jako pierwszy zobrazował naczynia krwionośne ludzkiego mózgu – wykonał [[Angiografia|angiografię]]<ref name=":4" />.
Zanim Moniz rozpoczął badania nad lobotomią, w 1927 roku jako pierwszy zobrazował naczynia krwionośne ludzkiego mózgu – wykonał [[Angiografia|angiografię]]<ref name=":4" />.


Pierwsza lobotomia miała miejsce dwunastego listopada 1935 roku<ref name=":4" />. Temu zabiegowi, początkowo polegającego na zniszczeniu płata czołowego za pomocą [[Spirytus bezwodny|spirytusu bezwodnego]] została poddana 63-letnia kobieta cierpiąca z powodu depresji, lęków, urojeń, halucynacji i bezsenności<ref name=":4" />. Psychiatra [[Barahona Fernandes]] dwa miesiące później doniosła, że stan pacjentki uległ poprawie<ref name=":4" />. Później Moniz wraz z Limą skonstrował podobne do igły narzędzie z zaciskającą się pętlą, służące do przecinania włókien istoty szarej – [[leukotom]]<ref name=":4" />.
Walter J. Freeman od 1936 r. propagował sposób prowadzenia lobotomii przedczołowej poprzez wbijanie szpikulca do lodu przez oczodół pacjenta (wprowadzając go pod gałkę oczną) i cyt. „obracanie go jak mieszadełka do koktajli wewnątrz mózgu”, co miało jego zdaniem leczyć psychozę, depresję czy przysparzające problemów zachowania. Freeman wykonał tę procedurę u ponad 2900 osób, spośród których najmłodsza miała 4 lata<ref name=autonazwa1>[http://portalwiedzy.onet.pl/,19467,1465067,czasopisma.html Lobotomia - grzebanie w mózgu - Czasopisma - Onet.pl Portal wiedzy<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref><ref name=autonazwa3>[http://www.wprost.pl/ar/68349/Lobotomia-Nobla/?O=68349 Wprost 24 - Lobotomia Nobla<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. Próbował on z zabiegu wbijania szpikulca w oczodół i przecinania wiązań zrobić zabieg ambulatoryjny, realizował około czterech tego typu zabiegów dziennie<ref name=autonazwa2>[http://www.depresja.info.pl/lobotomia.php Lobotomia, tragiczna pomyłka lekarzy - Depresja.info.pl<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. Gdy u pacjenta dochodziło do zmniejszenia pobudzenia, Freeman uważał procedurę za udaną<ref name=":1">{{Cytuj stronę|url=https://portal.abczdrowie.pl/zabieg-lobotomii|tytuł=Zabieg lobotomii|autor=Kamila Krocz|data dostępu=2015-07-01|opublikowany=ABC Zdrowie|język=pl}}</ref>. Jednak wiele osób umierało na stole operacyjnym<ref name=":1" /> lub pozostawiono je z nieodwracalnymi uszkodzeniami: dziecinne, potulne, bezmyślne, tracące poczucie tożsamości, apatyczne i bezwolne oraz niemogące utrzymać moczu lub stolca<ref name=autonazwa1 /><ref name=autonazwa3 />. W owym czasie publiczne krytykowanie lekarza przez jego kolegów było uważane za nieetyczne<ref name=autonazwa1 />. W okresie między 1935 a 1960 wykonano w USA blisko 50&nbsp;000 zabiegów polegających na przecięciu połączeń pomiędzy płatami czołowymi mózgu a wzgórzem<ref name=autonazwa3 />. W efekcie tego zabiegu blisko 60% pacjentów umierało{{fakt|data=2015-10}}, pozostała część wykazywała zaś tendencje do ustąpienia niektórych objawów. Walter J. Freeman uważał, że niszczy jedynie komórki nerwowe odpowiedzialne za stany chorobowe pacjentów. Dziś wiadomo, że ciął „na ślepo”, powodując u pacjentów nieodwracalne uszkodzenia mózgu. W 1967 roku odebrano Freemanowi prawo do wykonywania zawodu<ref name=":0">{{Cytuj stronę|url = http://historia.newsweek.pl/rozpruwacze-ludzkich-mozgow,84685,1,1.html|tytuł = Rozpruwacze ludzkich mózgów|autor = Andrzej Krajewski|data dostępu = 2014-11-02|opublikowany = Newsweek|język = pl}}</ref>.

Mimo popraw w stanie psychicznym pacjenci poddani lobotomii cierpieli z powodu zmian w ich osobowości (w 91% następujących po lobotomii) i [[Padaczka|padaczki]] (w 12%)<ref name=":0">{{Cytuj|autor=A. Miller|tytuł=The Lobotomy Patient—A Decade Later|czasopismo=Canadian Medical Association Journal|data=1967-04-15|data dostępu=2017-11-19|issn=0008-4409|wolumin=96|numer=15|s=1095–1103|pmid=6021405|pmc=PMC1922743|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1922743/}}</ref>. Według tego samego badania u 67% procent poddanych zabiegowi nastąpiła poprawa ich stanu, natomiast u 26% procent występowały nawroty choroby wymagające dalszego leczenia<ref name=":0" />.

Moniz był krytykowany z powodu bagatelizowania powikłań, nieprawidłowego prowadzenia dokumentów i niewystarczającej obserwacji swoich pacjentów<ref name=":4" />. Do lat sześćdziesiątych, w których to wynaleziono pierwsze leki przeciwpsychotyczne w Stanach zjednoczonych przeprowadzono około 5 000 lobotomii<ref name=":4" />. Później ta metoda leczenia została zarzucona<ref name=":4" />.


W Europie panowało przekonanie, że lobotomią można wyleczyć z homoseksualizmu<ref>{{cytuj pismo
W Europie panowało przekonanie, że lobotomią można wyleczyć z homoseksualizmu<ref>{{cytuj pismo
Linia 26: Linia 30:
}}</ref>.
}}</ref>.


W roku 1949 [[Egas Moniz]] otrzymał [[Nagroda Nobla|Nagrodę Nobla]] za badania nad leukotomią<ref name=":3" />. Pomimo złożenia protestów, m.in. przez jedną z ofiar lobotomii, Christine Johnson, [[Norweski Komitet Noblowski|Komitet Noblowski]] odmówił odebrania Monizowi tytułu laureata Nagrody<ref name="autonazwa3" />.
W roku 1949 Egas otrzymał [[Nagroda Nobla|Nagrodę Nobla]] za badania nad leukotomią<ref name=":3" /><ref name=":4" />.

Norwegia wprowadziła rekompensaty dla pacjentów poddanych lobotomii<ref name=autonazwa2 />.


== W kulturze ==
== W kulturze ==
Zabieg lobotomii został ukazany m.in. w powieści [[Ken Kesey|Kena Keseya]] ''[[Lot nad kukułczym gniazdem (powieść)|Lot nad kukułczym gniazdem]]'', a także w serialach telewizyjnych [[Dom grozy (serial telewizyjny)|Dom Grozy]], [[American Horror Story|American Horror Story: Asylum]] i [[Hannibal (serial telewizyjny)|Hannibal]]: Takiawase (czwarty odcinek drugiego sezonu) oraz w filmach [[Wyspa tajemnic]], [[Nagle, zeszłego lata]], [[Sucker Punch (film)|Sucker Punch]], [[Z piekła rodem]], [[Grave Encounters (film)|Grave Encounters]] i [[Un amour à taire]] oraz w serialach [[Zabójcze umysły|Zabójcze Umysły]] (odcinek czwarty dziewiątego sezonu), [[BoJack Horseman]] (odcinek drugi czwartego sezonu) oraz w grze komputerowej Town of Light.
Zabieg lobotomii został ukazany m.in. w powieści [[Ken Kesey|Kena Keseya]] ''[[Lot nad kukułczym gniazdem (powieść)|Lot nad kukułczym gniazdem]]'', a także w serialach telewizyjnych [[Dom grozy (serial telewizyjny)|Dom Grozy]], [[American Horror Story|American Horror Story: Asylum]] i [[Hannibal (serial telewizyjny)|Hannibal]]: Takiawase (czwarty odcinek drugiego sezonu) oraz w filmach [[Wyspa tajemnic]], [[Nagle, zeszłego lata]], [[Sucker Punch (film)|Sucker Punch]], [[Z piekła rodem]], [[Grave Encounters (film)|Grave Encounters]] i [[Un amour à taire]] oraz w serialach [[Zabójcze umysły|Zabójcze Umysły]] (odcinek czwarty dziewiątego sezonu), [[BoJack Horseman]] (odcinek drugi czwartego sezonu) oraz w grze komputerowej Town of Light.

Zabiegowi została poddana m. in. [[Eva Perón]]<ref>{{Cytuj|autor=Daniel E. Nijensohn, Luis E. Savastano, Alberto D. Kaplan, Edward R. Laws|tytuł=New evidence of prefrontal lobotomy in the last months of the illness of Eva Perón|czasopismo=World Neurosurgery|data=March 2012|data dostępu=2017-11-19|issn=1878-8769|wolumin=77|numer=3-4|s=583–590|doi=10.1016/j.wneu.2011.02.036|pmid=22079825|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22079825}}</ref>.


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==

Wersja z 11:31, 19 lis 2017

Plik:Turning the Mind Inside Out Saturday Evening Post 24 May 1941 a detail 1.jpg
Dr Walter Freeman (po lewej) i dr James W. Watts przygotowujący się do zabiegu lobotomii
Wiertło używane podczas wykonywania lobotomii

Lobotomia przedczołowa, zwana także lobotomią lub lobotomią czołową[1] – zabieg neurochirurgiczny polegający na przecięciu kory przedczołowej, jedna z metod leczenia chorych na schizofrenię i inne ciężkie choroby psychiczne[2][3].

Powiązanym pojęciem jest leukotomia – zabieg przecięcia leżącej pod korą przedczołową istoty białej, która łączyła ją ze wzgórzem[2]. Jest wciąż stosowana w celu leczenia ciężkich zaburzeń depresyjnych i zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego[4][5].

Historia

W roku 1935 amerykański psycholog John Fulton opisał, że szympansy, u których dokonano obustronnej resekcji kory przedczołowej są pozbawione zdolności wyrażania emocji oraz stają się bardziej kooperatywne i silniej dążą do wykonania zadań, nie przejawiając przy tym frustracji, chociaż przed operacją szybko wykazywały złość[2][6]. W tym samym kongresie, na którym przedstawił on swoje wyniki badań brał udział portugalski profesor neurologii António Egas Moniz, Almeida Lima i Walter Freeman[3][6]. Inną osobą, która wpłynęła na Moniza był neurolog Richard Brickner, który opisał przypadek maklera, który został poddany resekcji płata czołowego z powodu dużego oponiaka[6]. Pacjent przed zabiegiem był nieśmiały i zamknięty w sobie, natomiast po nim stał się żywy i chełpliwy[6]. Spowodowało to, że Egas wysunął hipotezę, że u osób chorych psychicznie w płacie czołowym występują nieprawidłowe połączenia neuronów, a stan pacjentów może się poprawić po ich resekcji[6].

Zanim Moniz rozpoczął badania nad lobotomią, w 1927 roku jako pierwszy zobrazował naczynia krwionośne ludzkiego mózgu – wykonał angiografię[6].

Pierwsza lobotomia miała miejsce dwunastego listopada 1935 roku[6]. Temu zabiegowi, początkowo polegającego na zniszczeniu płata czołowego za pomocą spirytusu bezwodnego została poddana 63-letnia kobieta cierpiąca z powodu depresji, lęków, urojeń, halucynacji i bezsenności[6]. Psychiatra Barahona Fernandes dwa miesiące później doniosła, że stan pacjentki uległ poprawie[6]. Później Moniz wraz z Limą skonstrował podobne do igły narzędzie z zaciskającą się pętlą, służące do przecinania włókien istoty szarej – leukotom[6].

Mimo popraw w stanie psychicznym pacjenci poddani lobotomii cierpieli z powodu zmian w ich osobowości (w 91% następujących po lobotomii) i padaczki (w 12%)[7]. Według tego samego badania u 67% procent poddanych zabiegowi nastąpiła poprawa ich stanu, natomiast u 26% procent występowały nawroty choroby wymagające dalszego leczenia[7].

Moniz był krytykowany z powodu bagatelizowania powikłań, nieprawidłowego prowadzenia dokumentów i niewystarczającej obserwacji swoich pacjentów[6]. Do lat sześćdziesiątych, w których to wynaleziono pierwsze leki przeciwpsychotyczne w Stanach zjednoczonych przeprowadzono około 5 000 lobotomii[6]. Później ta metoda leczenia została zarzucona[6].

W Europie panowało przekonanie, że lobotomią można wyleczyć z homoseksualizmu[8].

W roku 1949 Egas otrzymał Nagrodę Nobla za badania nad leukotomią[2][6].

W kulturze

Zabieg lobotomii został ukazany m.in. w powieści Kena Keseya Lot nad kukułczym gniazdem, a także w serialach telewizyjnych Dom Grozy, American Horror Story: Asylum i Hannibal: Takiawase (czwarty odcinek drugiego sezonu) oraz w filmach Wyspa tajemnic, Nagle, zeszłego lata, Sucker Punch, Z piekła rodem, Grave Encounters i Un amour à taire oraz w serialach Zabójcze Umysły (odcinek czwarty dziewiątego sezonu), BoJack Horseman (odcinek drugi czwartego sezonu) oraz w grze komputerowej Town of Light.

Zabiegowi została poddana m. in. Eva Perón[9].

Bibliografia

  • Janusz Krzyżowski: Leksykon psychiatrii i nauk pokrewnych. Warszawa: Medyk, 2010. ISBN 978-83-89745-68-2.
  1. ↑ Ben Lovell, Frontal lobotomy: a vanishing but important radiological finding, „BMJ Case Reports”, 2015, 2015, DOI: 10.1136/bcr-2014-208767, ISSN 1757-790X, PMID: 26240096, PMCID: PMC4533630 [dostęp 2017-11-16].
  2. ↑ a b c d Miguel A. Faria, Violence, mental illness, and the brain – A brief history of psychosurgery: Part 1 – From trephination to lobotomy, „Surgical Neurology International”, 4, 2013, DOI: 10.4103/2152-7806.110146, ISSN 2229-5097, PMID: 23646259, PMCID: PMC3640229 [dostęp 2017-11-16].
  3. ↑ a b A. Uchino i inni, Cranial MR imaging of sequelae of prefrontal lobotomy, „AJNR. American journal of neuroradiology”, 22 (2), 2001, s. 301–304, ISSN 0195-6108, PMID: 11156773 [dostęp 2017-11-16].
  4. ↑ Alonso Montoya i inni, Magnetic resonance imaging-guided stereotactic limbic leukotomy for treatment of intractable psychiatric disease, „Neurosurgery”, 50 (5), 2002, 1043–1049; discussion 1049–1052, ISSN 0148-396X, PMID: 11950407 [dostęp 2017-11-19].
  5. ↑ Moon-Chan Kim, Tae-Kyu Lee, Chang-Rak Choi, Review of long-term results of stereotactic psychosurgery, „Neurologia Medico-Chirurgica”, 42 (9), 2002, s. 365–371, ISSN 0470-8105, PMID: 12371591 [dostęp 2017-11-19].
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Siang Yong Tan, Angela Yip, António Egas Moniz (1874–1955): Lobotomy pioneer and Nobel laureate, „Singapore Medical Journal”, 55 (4), 2014, s. 175–176, DOI: 10.11622/smedj.2014048, ISSN 0037-5675, PMID: 24763831, PMCID: PMC4291941 [dostęp 2017-11-18].
  7. ↑ a b A. Miller, The Lobotomy Patient—A Decade Later, „Canadian Medical Association Journal”, 96 (15), 1967, s. 1095–1103, ISSN 0008-4409, PMID: 6021405, PMCID: PMC1922743 [dostęp 2017-11-19].
  8. ↑ Joseph Friedlander, Ralph S. Banay. Psychosis Following Lobotomy in a Case of Sexual Psychopathology; Report of a Case. . 59, s. 303–11, 315, 321, 1948. Archives of Neurology & Psychiatry. DOI: 10.1001/archneurpsyc.1948.02300380031003. 
  9. ↑ Daniel E. Nijensohn i inni, New evidence of prefrontal lobotomy in the last months of the illness of Eva Perón, „World Neurosurgery”, 77 (3-4), 2012, s. 583–590, DOI: 10.1016/j.wneu.2011.02.036, ISSN 1878-8769, PMID: 22079825 [dostęp 2017-11-19].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lobotomia&oldid=50972356”