Przejdź do zawartości

Lobotomia: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m WP:SK, drobne techniczne, głos
Rozbudowa
Linia 3: Linia 3:
[[Plik:Moniz.jpg|thumb|200px|António Egas Moniz]]
[[Plik:Moniz.jpg|thumb|200px|António Egas Moniz]]
[[Plik:Turning the Mind Inside Out Saturday Evening Post 24 May 1941 a detail 2.jpg|mały|Freeman i Watts przygotowujący się do zabiegu]]
[[Plik:Turning the Mind Inside Out Saturday Evening Post 24 May 1941 a detail 2.jpg|mały|Freeman i Watts przygotowujący się do zabiegu]]
'''Lobotomia przedczołowa''', zwana także '''lobotomią''' lub '''lobotomią czołową'''<ref>{{Cytuj |autor=Ben Lovell |tytuł=Frontal lobotomy: a vanishing but important radiological finding |czasopismo=BMJ Case Reports |data=2015-08-03 |data dostępu=2017-11-16 |issn=1757-790X |wolumin=2015 |doi=10.1136/bcr-2014-208767 |pmid=26240096 |pmc=PMC4533630}}</ref> – zabieg [[neurochirurgia|neurochirurgiczny]] polegający na przecięciu [[kora przedczołowa|kory przedczołowej]], jedna z metod leczenia chorych na [[schizofrenia|schizofrenię]] i inne ciężkie choroby psychiczne<ref name=":3">{{Cytuj |autor=Miguel A. Faria |tytuł=Violence, mental illness, and the brain – A brief history of psychosurgery: Part 1 – From trephination to lobotomy |czasopismo=Surgical Neurology International |data=2013-04-05 |data dostępu=2017-11-16 |issn=2229-5097 |wolumin=4 |doi=10.4103/2152-7806.110146 |pmid=23646259 |pmc=PMC3640229}}</ref><ref name=":2">{{Cytuj |autor=A. Uchino, A. Kato, T. Yuzuriha, Y. Takashima, S. Kudo |tytuł=Cranial MR imaging of sequelae of prefrontal lobotomy |czasopismo=AJNR. American journal of neuroradiology |data=February 2001 |data dostępu=2017-11-16 |issn=0195-6108 |wolumin=22 |numer=2 |s=301–304 |pmid=11156773}}</ref>.
'''Lobotomia przedczołowa''', zwana także '''lobotomią''' lub '''lobotomią czołową'''<ref name=":5">{{Cytuj |autor=Ben Lovell |tytuł=Frontal lobotomy: a vanishing but important radiological finding |czasopismo=BMJ Case Reports |data=2015-08-03 |data dostępu=2017-11-16 |issn=1757-790X |wolumin=2015 |doi=10.1136/bcr-2014-208767 |pmid=26240096 |pmc=PMC4533630}}</ref> – zabieg [[neurochirurgia|neurochirurgiczny]] polegający na przecięciu [[kora przedczołowa|kory przedczołowej]], jedna z metod leczenia chorych na [[schizofrenia|schizofrenię]] i inne ciężkie choroby psychiczne<ref name=":3">{{Cytuj |autor=Miguel A. Faria |tytuł=Violence, mental illness, and the brain – A brief history of psychosurgery: Part 1 – From trephination to lobotomy |czasopismo=Surgical Neurology International |data=2013-04-05 |data dostępu=2017-11-16 |issn=2229-5097 |wolumin=4 |doi=10.4103/2152-7806.110146 |pmid=23646259 |pmc=PMC3640229}}</ref><ref name=":2">{{Cytuj |autor=A. Uchino, A. Kato, T. Yuzuriha, Y. Takashima, S. Kudo |tytuł=Cranial MR imaging of sequelae of prefrontal lobotomy |czasopismo=AJNR. American journal of neuroradiology |data=February 2001 |data dostępu=2017-11-16 |issn=0195-6108 |wolumin=22 |numer=2 |s=301–304 |pmid=11156773}}</ref><ref name=":6">{{Cytuj|autor=Matheus Schmidt Soares, Wellingson Silva Paiva, Eda Z Guertzenstein, Robson Luis Amorim, Luca Silveira Bernardo|tytuł=Psychosurgery for schizophrenia: history and perspectives|czasopismo=Neuropsychiatric Disease and Treatment|data=2013|data dostępu=2017-11-22|issn=1176-6328|wolumin=9|s=509–515|doi=10.2147/NDT.S35823|pmid=23723702|pmc=PMC3666566|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3666566/}}</ref>.


Powiązanym pojęciem jest '''leukotomia''' – zabieg przecięcia leżącej pod korą przedczołową [[Substancja biała|istoty białej]], która łączyła ją ze [[Wzgórze (anatomia)|wzgórzem]]<ref name=":3" />. Jest wciąż stosowana w celu leczenia ciężkich [[Zaburzenia depresyjne|zaburzeń depresyjnych]] i [[zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne]]go<ref>{{Cytuj |autor=Alonso Montoya, Anthony P. Weiss, Bruce H. Price, Edwin H. Cassem, Darin D. Dougherty |tytuł=Magnetic resonance imaging-guided stereotactic limbic leukotomy for treatment of intractable psychiatric disease |czasopismo=Neurosurgery |data=May 2002 |data dostępu=2017-11-19 |issn=0148-396X |wolumin=50 |numer=5 |s=1043–1049; discussion 1049–1052 |pmid=11950407}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Moon-Chan Kim, Tae-Kyu Lee, Chang-Rak Choi |tytuł=Review of long-term results of stereotactic psychosurgery |czasopismo=Neurologia Medico-Chirurgica |data=September 2002 |data dostępu=2017-11-19 |issn=0470-8105 |wolumin=42 |numer=9 |s=365–371 |pmid=12371591}}</ref>.
Powiązanym pojęciem jest '''leukotomia''' – zabieg przecięcia leżącej pod korą przedczołową [[Substancja biała|istoty białej]], która łączyła ją ze [[Wzgórze (anatomia)|wzgórzem]]<ref name=":3" />.


== Historia ==
== Historia ==
Linia 36: Linia 36:
| doi=10.1001/archneurpsyc.1948.02300380031003
| doi=10.1001/archneurpsyc.1948.02300380031003
}}</ref>.
}}</ref>.

W Polsce w latach 1947–1951 przeprowadzono 176 lobotomii przedczołowych metodą Moniza<ref name=":7">{{Cytuj|autor=Kinga Jęczmińska|tytuł=History of lobotomy in Poland|czasopismo=History of Psychiatry|data=2017-11-01|data dostępu=2017-11-22|issn=0957-154X|s=957154X17741231|doi=10.1177/0957154X17741231|pmid=29155608|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29155608}}</ref>. Zabiegi te zostały później zarzucone, co dodatkowo zostało potwierdzone przez wprowadzenie w [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] zakazu wykonywania lobotomii<ref name=":7" />.


W roku 1949 Egas otrzymał [[Nagroda Nobla|Nagrodę Nobla]] za badania nad leukotomią<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref>{{Cytuj |autor=Antonei Benjamin Csoka |tytuł=Innovation in medicine: Ignaz the reviled and Egas the regaled |czasopismo=Medicine, Health Care, and Philosophy |data=June 2016|data dostępu=2017-11-21 |issn=1572-8633 |wolumin=19 |numer=2 |s=163–168 |doi=10.1007/s11019-015-9678-x |pmid=26666438}}</ref>.
W roku 1949 Egas otrzymał [[Nagroda Nobla|Nagrodę Nobla]] za badania nad leukotomią<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref>{{Cytuj |autor=Antonei Benjamin Csoka |tytuł=Innovation in medicine: Ignaz the reviled and Egas the regaled |czasopismo=Medicine, Health Care, and Philosophy |data=June 2016|data dostępu=2017-11-21 |issn=1572-8633 |wolumin=19 |numer=2 |s=163–168 |doi=10.1007/s11019-015-9678-x |pmid=26666438}}</ref>.

== Psychochirurgia dzisiaj ==
Leukotomia jest wciąż stosowana w celu leczenia ciężkich [[Zaburzenia depresyjne|zaburzeń depresyjnych]] i [[zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne]]go<ref name=":6" /><ref>{{Cytuj|autor=Alonso Montoya, Anthony P. Weiss, Bruce H. Price, Edwin H. Cassem, Darin D. Dougherty|tytuł=Magnetic resonance imaging-guided stereotactic limbic leukotomy for treatment of intractable psychiatric disease|czasopismo=Neurosurgery|data=May 2002|data dostępu=2017-11-19|issn=0148-396X|wolumin=50|numer=5|s=1043–1049; discussion 1049–1052|pmid=11950407}}</ref><ref>{{Cytuj|autor=Moon-Chan Kim, Tae-Kyu Lee, Chang-Rak Choi|tytuł=Review of long-term results of stereotactic psychosurgery|czasopismo=Neurologia Medico-Chirurgica|data=September 2002|data dostępu=2017-11-19|issn=0470-8105|wolumin=42|numer=9|s=365–371|pmid=12371591}}</ref>. Lobotomia jest natomiast już niewykonywanym zabiegiem<ref name=":5" />. Inne zabiegi psychochirurgiczne, jak [[Obustronna przednia cingulotomia|przednia cingulotomia]] i [[Przednia kapsulotomia|kapsulotomia]], [[traktotomia]] oraz [[amygdaloidotomia]] są stosowane w leczeniu schizofrenii<ref name=":6" />.


== W kulturze ==
== W kulturze ==
Lobotomia pojawia się m.in. w sztuce [[Tennessee Williams|Tennesseego Williamsa]] ''[[Nagle, zeszłego lata (sztuka)|Nagle, zeszłego lata]]''<ref>{{Cytuj |autor=Daniel S. Blumenthal |tytuł=Medicine and the arts. Suddenly last summer by Tennessee Williams. Commentary |czasopismo=Academic Medicine: Journal of the Association of American Medical Colleges |data=March 2011 |data dostępu=2017-11-21 |issn=1938-808X |wolumin=86 |numer=3 |s=349 |doi=10.1097/01.ACM.0000394807.33402.97 |pmid=21346435}}</ref>, powieści [[Szklany klosz|''Szklany klosz'']] [[Sylvia Plath|Sylvii Plath]], książce [[Lot nad kukułczym gniazdem (powieść)|''Lot nad kukułczym gniazdem'']] (na podstawie której powstał [[Lot nad kukułczym gniazdem (film)|film]] i [[Lot nad kukułczym gniazdem (sztuka)|sztuka]] o tym samym tytule<ref>{{Cytuj |autor=Jason O'Neale Roach |tytuł=One Flew Over the Cuckoo's Nest |czasopismo=BMJ : British Medical Journal |data=2000-08-12 |data dostępu=2017-11-21 |issn=0959-8138 |wolumin=321 |numer=7258 |s=457 |pmid=10938064 |pmc=PMC1127827}}</ref>) i filmie ''[[Frances]]''<ref name=":1" />.
Lobotomia pojawia się m.in. w sztuce [[Tennessee Williams|Tennesseego Williamsa]] ''[[Nagle, zeszłego lata (sztuka)|Nagle, zeszłego lata]]''<ref>{{Cytuj |autor=Daniel S. Blumenthal |tytuł=Medicine and the arts. Suddenly last summer by Tennessee Williams. Commentary |czasopismo=Academic Medicine: Journal of the Association of American Medical Colleges |data=March 2011 |data dostępu=2017-11-21 |issn=1938-808X |wolumin=86 |numer=3 |s=349 |doi=10.1097/01.ACM.0000394807.33402.97 |pmid=21346435}}</ref>, powieści [[Szklany klosz|''Szklany klosz'']] [[Sylvia Plath|Sylvii Plath]], książce [[Lot nad kukułczym gniazdem (powieść)|''Lot nad kukułczym gniazdem'']] (na podstawie której powstał [[Lot nad kukułczym gniazdem (film)|film]] i [[Lot nad kukułczym gniazdem (sztuka)|sztuka]] o tym samym tytule<ref>{{Cytuj |autor=Jason O'Neale Roach |tytuł=One Flew Over the Cuckoo's Nest |czasopismo=BMJ : British Medical Journal |data=2000-08-12 |data dostępu=2017-11-21 |issn=0959-8138 |wolumin=321 |numer=7258 |s=457 |pmid=10938064 |pmc=PMC1127827}}</ref>) i filmie ''[[Frances]]''<ref name=":1" />.


Zabiegowi została poddana m.in. [[Eva Perón]]<ref>{{Cytuj |autor=Daniel E. Nijensohn, Luis E. Savastano, Alberto D. Kaplan, Edward R. Laws |tytuł=New evidence of prefrontal lobotomy in the last months of the illness of Eva Perón |czasopismo=World Neurosurgery |data=March 2012 |data dostępu=2017-11-19 |issn=1878-8769 |wolumin=77 |numer=3-4 |s=583–590 |doi=10.1016/j.wneu.2011.02.036 |pmid=22079825}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Grace J. Young, Wenya Linda Bi, Timothy R. Smith, Ryan Brewster, William B. Gormley |tytuł=Evita's lobotomy |czasopismo=Journal of Clinical Neuroscience: Official Journal of the Neurosurgical Society of Australasia |data=December 2015 |data dostępu=2017-11-21 |issn=1532-2653 |wolumin=22 |numer=12 |s=1883–1888 |doi=10.1016/j.jocn.2015.07.005 |pmid=26463273}}</ref> i Rosemary Kennedy, siostra [[Prezydent Stanów Zjednoczonych|prezydenta Stanów Zjednoczonych]] [[John F. Kennedy|Johna F. Kennedy′ego]]<ref name=":1" />.
Zabiegowi została poddana m.in. [[Eva Perón]]<ref>{{Cytuj |autor=Daniel E. Nijensohn, Luis E. Savastano, Alberto D. Kaplan, Edward R. Laws |tytuł=New evidence of prefrontal lobotomy in the last months of the illness of Eva Perón |czasopismo=World Neurosurgery |data=March 2012 |data dostępu=2017-11-19 |issn=1878-8769 |wolumin=77 |numer=3-4 |s=583–590 |doi=10.1016/j.wneu.2011.02.036 |pmid=22079825}}</ref><ref>{{Cytuj |autor=Grace J. Young, Wenya Linda Bi, Timothy R. Smith, Ryan Brewster, William B. Gormley |tytuł=Evita's lobotomy |czasopismo=Journal of Clinical Neuroscience: Official Journal of the Neurosurgical Society of Australasia |data=December 2015 |data dostępu=2017-11-21 |issn=1532-2653 |wolumin=22 |numer=12 |s=1883–1888 |doi=10.1016/j.jocn.2015.07.005 |pmid=26463273}}</ref>, [[Ellinor Hamsun]], córka norweskiego pisarza [[Knut Hamsun|Knuta Hamsuna]]<ref>{{Cytuj|autor=Mia Tuft, Karl O. Nakken|tytuł=Post-lobotomy epilepsy illustrated by the story of Ellinor Hamsun, the daughter of the famous Norwegian author Knut Hamsun|czasopismo=Epilepsy & Behavior Case Reports|data=2017-09-12|data dostępu=2017-11-22|issn=2213-3232|wolumin=8|s=87–91|doi=10.1016/j.ebcr.2017.08.003|pmid=29034166|pmc=PMC5633827|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5633827/}}</ref> i Rosemary Kennedy, siostra [[Prezydent Stanów Zjednoczonych|prezydenta Stanów Zjednoczonych]] [[John F. Kennedy|Johna F. Kennedy′ego]]<ref name=":1" />.
{{wikisłownik|lobotomia}}
{{wikisłownik|lobotomia}}
{{commonscat|Lobotomy}}
{{commonscat|Lobotomy}}

Wersja z 12:05, 22 lis 2017

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
Plik:Turning the Mind Inside Out Saturday Evening Post 24 May 1941 a detail 1.jpg
Dr Walter Freeman (po lewej) i dr James W. Watts przygotowujący się do zabiegu lobotomii
António Egas Moniz
Freeman i Watts przygotowujący się do zabiegu

Lobotomia przedczołowa, zwana także lobotomią lub lobotomią czołową[1] – zabieg neurochirurgiczny polegający na przecięciu kory przedczołowej, jedna z metod leczenia chorych na schizofrenię i inne ciężkie choroby psychiczne[2][3][4].

Powiązanym pojęciem jest leukotomia – zabieg przecięcia leżącej pod korą przedczołową istoty białej, która łączyła ją ze wzgórzem[2].

Historia

Początki psychochirurgii sięgają lat 80 XIX wieku, kiedy Gottlieb Burckhardt wykonał pierwsze zabiegi polegające na resekcji fragmentów kory mózgu u sześciu pacjentów chorych na schizofrenię[5].

W roku 1935 amerykański psycholog John Fulton opisał, że szympansy, u których dokonano obustronnej resekcji kory przedczołowej są pozbawione zdolności wyrażania emocji oraz stają się bardziej kooperatywne i silniej dążą do wykonania zadań, nie przejawiając przy tym frustracji, chociaż przed operacją szybko wykazywały złość[2][6]. W tym samym kongresie, na którym przedstawił on swoje wyniki badań brał udział portugalski profesor neurologii António Egas Moniz – wynalazca lobotomii, Almeida Lima i Walter J. Freeman[3][6][7]. Inną osobą, która wpłynęła na Moniza był neurolog Richard Brickner[6]. Opisał on przypadek maklera, który został poddany resekcji płata czołowego z powodu dużego oponiaka[6]. Pacjent przed zabiegiem był nieśmiały i zamknięty w sobie, natomiast po nim stał się żywy i chełpliwy[6]. Spowodowało to, że Egas wysunął hipotezę, że u osób chorych psychicznie w płacie czołowym występują nieprawidłowe połączenia neuronów, a stan pacjentów może się poprawić po ich resekcji[6].

Zanim Moniz rozpoczął badania nad lobotomią, w 1927 roku jako pierwszy zobrazował naczynia krwionośne ludzkiego mózgu – wykonał angiografię[6][8].

Pierwsza lobotomia miała miejsce dwunastego listopada 1935 roku[6]. Temu zabiegowi, początkowo polegającego na zniszczeniu płata czołowego za pomocą spirytusu bezwodnego została poddana 63-letnia kobieta cierpiąca z powodu depresji, lęków, urojeń, halucynacji i bezsenności[6]. Psychiatra Barahona Fernandes dwa miesiące później doniosła, że stan pacjentki uległ poprawie[6]. Później Moniz wraz z Limą skonstrował podobne do igły narzędzie z zaciskającą się pętlą, służące do przecinania włókien istoty szarej – leukotom[6]. Piewsza leukotomia została wykonana 3 marca 1936 roku przez Moniza i Limę[7]. Egas przedstawił później, że u 20 pacjentów jej poddanych w 35% choroba ustąpiła, w 35% leukotomia dała pozytywne skutki, ale nie wyleczyła choroby, a u 30% poprawa nie nastąpiła[7].

Inną osobą mającą wkład w rozwój lobotomii był amerykański neurolog Walter J. Freeman[7][9]. Razem z Jamesem Wattsem wykonał on 4 października 1936 roku pierwszą lobotomię w Stanach Zjednoczonych[7]. Pacjentką była Alice Hood Hammatt, która cierpiała z powodu zaburzeń depresyjnych[7]. W tej operacji został wykorzystany zmodyfikowany leukotom Moniza[7]. Po operacji pacjentka mówiła, że czuje się szczęśliwa, sześć dni po zabiegu wystąpiły u niej przemijające zaburzenia mowy i dezorientacja, ale samodzielnie wróciła do swojego domu, co Freeman zinterpretował jako sukces operacji[7]. Później opracował on nową metodę lobotomii przezoczodołowej[7]. Polegała ona na znieczuleniu pacjenta za pomocą przenośnego urządzenia do elektrowstrząsów, wbiciu za pomocą młoteczka przez sklepienie oczodołu orbitoklastu (narzędzia podobnego do szpikulca do lodu) i przesunięciu go po szerokim łuku, co prowadziło do zniszczenia tkanek płata czołowego[7].

Jedną z największych porażek Freemana była nieudana lobotomia przeprowadzona na Rosemary Kennedy, po której stała się ona niepełnosprawna[7].

Mimo popraw w stanie psychicznym pacjenci poddani lobotomii cierpieli z powodu zmian w ich osobowości (w 91% następujących po lobotomii), padaczki (w 12%), a inne powikłania obejmowały krwotoki śródczaszkowe, ropnie mózgu i otępienie[10] Według tego samego badania u 67% procent poddanych zabiegowi nastąpiła poprawa ich stanu, natomiast u 26% procent występowały nawroty choroby wymagające dalszego leczenia[10]. Śmiertelność z powodu lobotomii w latach 40 była wysoka[11], badanie przeprowadzone w latach 1947–1958 wykazało średnią śmiertelność 7,4%[12].

Moniz był krytykowany z powodu bagatelizowania powikłań, nieprawidłowego prowadzenia dokumentów i niewystarczającej obserwacji swoich pacjentów[6]. Zabiegowi poddawane były także dzieci i osoby niepełnosprawne intelektualnie[13]. Ostatnia pacjentka dr Freemana, operowana w 1967 roku Helen Mortensen, zmarła 3 dni po zabiegu[7]. Do lat sześćdziesiątych, w których to wynaleziono pierwsze leki przeciwpsychotyczne (wprowadzenie w 1955 roku chlorpromazyny) w Stanach zjednoczonych przeprowadzono około 60 000 lobotomii[7]. Później ta metoda leczenia została zarzucona[6].

W Europie panowało przekonanie, że lobotomią można wyleczyć z homoseksualizmu[14].

W Polsce w latach 1947–1951 przeprowadzono 176 lobotomii przedczołowych metodą Moniza[15]. Zabiegi te zostały później zarzucone, co dodatkowo zostało potwierdzone przez wprowadzenie w ZSRR zakazu wykonywania lobotomii[15].

W roku 1949 Egas otrzymał Nagrodę Nobla za badania nad leukotomią[2][6][16].

Psychochirurgia dzisiaj

Leukotomia jest wciąż stosowana w celu leczenia ciężkich zaburzeń depresyjnych i zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego[4][17][18]. Lobotomia jest natomiast już niewykonywanym zabiegiem[1]. Inne zabiegi psychochirurgiczne, jak przednia cingulotomia i kapsulotomia, traktotomia oraz amygdaloidotomia są stosowane w leczeniu schizofrenii[4].

W kulturze

Lobotomia pojawia się m.in. w sztuce Tennesseego Williamsa Nagle, zeszłego lata[19], powieści Szklany klosz Sylvii Plath, książce Lot nad kukułczym gniazdem (na podstawie której powstał film i sztuka o tym samym tytule[20]) i filmie Frances[7].

Zabiegowi została poddana m.in. Eva Perón[21][22], Ellinor Hamsun, córka norweskiego pisarza Knuta Hamsuna[23] i Rosemary Kennedy, siostra prezydenta Stanów Zjednoczonych Johna F. Kennedy′ego[7].

  1. ↑ a b Ben Lovell, Frontal lobotomy: a vanishing but important radiological finding, „BMJ Case Reports”, 2015, 2015, DOI: 10.1136/bcr-2014-208767, ISSN 1757-790X, PMID: 26240096, PMCID: PMC4533630 [dostęp 2017-11-16].
  2. ↑ a b c d Miguel A. Faria, Violence, mental illness, and the brain – A brief history of psychosurgery: Part 1 – From trephination to lobotomy, „Surgical Neurology International”, 4, 2013, DOI: 10.4103/2152-7806.110146, ISSN 2229-5097, PMID: 23646259, PMCID: PMC3640229 [dostęp 2017-11-16].
  3. ↑ a b A. Uchino i inni, Cranial MR imaging of sequelae of prefrontal lobotomy, „AJNR. American journal of neuroradiology”, 22 (2), 2001, s. 301–304, ISSN 0195-6108, PMID: 11156773 [dostęp 2017-11-16].
  4. ↑ a b c Matheus Schmidt Soares i inni, Psychosurgery for schizophrenia: history and perspectives, „Neuropsychiatric Disease and Treatment”, 9, 2013, s. 509–515, DOI: 10.2147/NDT.S35823, ISSN 1176-6328, PMID: 23723702, PMCID: PMC3666566 [dostęp 2017-11-22].
  5. ↑ Kenneth Ogren, Portrayals of lobotomy in American and Swedish media, „Progress in Brain Research”, 206, 2013, s. 201–217, DOI: 10.1016/B978-0-444-63364-4.00028-4, ISSN 1875-7855, PMID: 24290483 [dostęp 2017-11-21].
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Siang Yong Tan, Angela Yip, António Egas Moniz (1874–1955): Lobotomy pioneer and Nobel laureate, „Singapore Medical Journal”, 55 (4), 2014, s. 175–176, DOI: 10.11622/smedj.2014048, ISSN 0037-5675, PMID: 24763831, PMCID: PMC4291941 [dostęp 2017-11-18].
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o James P. Caruso, Jason P. Sheehan, Psychosurgery, ethics, and media: a history of Walter Freeman and the lobotomy, „Neurosurgical Focus”, 43 (3), 2017, E6, DOI: 10.3171/2017.6.FOCUS17257, ISSN 1092-0684, PMID: 28859561 [dostęp 2017-11-20].
  8. ↑ Marco Artico i inni, Egas Moniz: 90 Years (1927–2017) from Cerebral Angiography, „Frontiers in Neuroanatomy”, 11, 2017, DOI: 10.3389/fnana.2017.00081, ISSN 1662-5129, PMID: 28974927, PMCID: PMC5610728 [dostęp 2017-11-21].
  9. ↑ Daniel G. Stewart, Kenneth L. Davis, The lobotomist, „The American Journal of Psychiatry”, 165 (4), 2008, s. 457–458, DOI: 10.1176/appi.ajp.2008.08020174, ISSN 0002-953X, PMID: 18381916 [dostęp 2017-11-20].
  10. ↑ a b A. Miller, The Lobotomy Patient—A Decade Later, „Canadian Medical Association Journal”, 96 (15), 1967, s. 1095–1103, ISSN 0008-4409, PMID: 6021405, PMCID: PMC1922743 [dostęp 2017-11-19].
  11. ↑ H. Waal i inni, [What can we learn from the lobotomy period?], „Tidsskrift for Den Norske Laegeforening: Tidsskrift for Praktisk Medicin, Ny Raekke”, 113 (17), 1993, s. 2121–2125, ISSN 0029-2001, PMID: 8337674 [dostęp 2017-11-21].
  12. ↑ Kenneth Ogren, Mikael Sandlund, Lobotomy at a state mental hospital in Sweden. A survey of patients operated on during the period 1947-1958, „Nordic Journal of Psychiatry”, 61 (5), 2007, s. 355–362, DOI: 10.1080/08039480701643498, ISSN 0803-9488, PMID: 17990197 [dostęp 2017-11-21].
  13. ↑ K. Ogren, S. Sjöström, N.O. Bengtsson, [The unknown history of lobotomy: women, children and idiots were lobotomized], „Lakartidningen”, 97 (30-31), 2000, s. 3395–3398, ISSN 0023-7205, PMID: 11016206 [dostęp 2017-11-21].
  14. ↑ Joseph Friedlander, Ralph S. Banay. Psychosis Following Lobotomy in a Case of Sexual Psychopathology; Report of a Case. . 59, s. 303–11, 315, 321, 1948. Archives of Neurology & Psychiatry. DOI: 10.1001/archneurpsyc.1948.02300380031003. 
  15. ↑ a b Kinga Jęczmińska, History of lobotomy in Poland, „History of Psychiatry”, 2017, 957154X17741231, DOI: 10.1177/0957154X17741231, ISSN 0957-154X, PMID: 29155608 [dostęp 2017-11-22].
  16. ↑ Antonei Benjamin Csoka, Innovation in medicine: Ignaz the reviled and Egas the regaled, „Medicine, Health Care, and Philosophy”, 19 (2), 2016, s. 163–168, DOI: 10.1007/s11019-015-9678-x, ISSN 1572-8633, PMID: 26666438 [dostęp 2017-11-21].
  17. ↑ Alonso Montoya i inni, Magnetic resonance imaging-guided stereotactic limbic leukotomy for treatment of intractable psychiatric disease, „Neurosurgery”, 50 (5), 2002, 1043–1049; discussion 1049–1052, ISSN 0148-396X, PMID: 11950407 [dostęp 2017-11-19].
  18. ↑ Moon-Chan Kim, Tae-Kyu Lee, Chang-Rak Choi, Review of long-term results of stereotactic psychosurgery, „Neurologia Medico-Chirurgica”, 42 (9), 2002, s. 365–371, ISSN 0470-8105, PMID: 12371591 [dostęp 2017-11-19].
  19. ↑ Daniel S. Blumenthal, Medicine and the arts. Suddenly last summer by Tennessee Williams. Commentary, „Academic Medicine: Journal of the Association of American Medical Colleges”, 86 (3), 2011, s. 349, DOI: 10.1097/01.ACM.0000394807.33402.97, ISSN 1938-808X, PMID: 21346435 [dostęp 2017-11-21].
  20. ↑ Jason O'Neale Roach, One Flew Over the Cuckoo's Nest, „BMJ : British Medical Journal”, 321 (7258), 2000, s. 457, ISSN 0959-8138, PMID: 10938064, PMCID: PMC1127827 [dostęp 2017-11-21].
  21. ↑ Daniel E. Nijensohn i inni, New evidence of prefrontal lobotomy in the last months of the illness of Eva Perón, „World Neurosurgery”, 77 (3-4), 2012, s. 583–590, DOI: 10.1016/j.wneu.2011.02.036, ISSN 1878-8769, PMID: 22079825 [dostęp 2017-11-19].
  22. ↑ Grace J. Young i inni, Evita's lobotomy, „Journal of Clinical Neuroscience: Official Journal of the Neurosurgical Society of Australasia”, 22 (12), 2015, s. 1883–1888, DOI: 10.1016/j.jocn.2015.07.005, ISSN 1532-2653, PMID: 26463273 [dostęp 2017-11-21].
  23. ↑ Mia Tuft, Karl O. Nakken, Post-lobotomy epilepsy illustrated by the story of Ellinor Hamsun, the daughter of the famous Norwegian author Knut Hamsun, „Epilepsy & Behavior Case Reports”, 8, 2017, s. 87–91, DOI: 10.1016/j.ebcr.2017.08.003, ISSN 2213-3232, PMID: 29034166, PMCID: PMC5633827 [dostęp 2017-11-22].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lobotomia&oldid=51003979”