Hildenbrandia rzeczna: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Panek (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
17 968 edycji
rozbudowa, źródła/przypisy
Panek (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
17 968 edycji
m drobne merytoryczne
Linia 55: Linia 55:


Gatunek chroniony m.in. w sudeckim rezerwacie [[Rezerwat przyrody Wąwóz Myśliborski koło Jawora|Wąwóz Myśliborski]] oraz jako [[pomnik przyrody]] "Krasnorost" na 100 metrowym odcinku strumienia w [[Ślężański Park Krajobrazowy|Ślężańskim Parku Krajobrazowym]]<ref>{{Cytuj |autor = Super User |tytuł = Formy ochrony przyrody - Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych |data dostępu = 2018-09-13 |opublikowany = dzpk.pl |url = http://dzpk.pl/pl/parki-krajobrazowe/95-slezanski-park-krajobrazowy/167-formy-ochrony.html |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Przyroda Dolnego Śląska |data dostępu = 2018-11-19 |opublikowany = przyrodniczo.pl |url = http://przyrodniczo.pl/cenne-tereny/krasnorost/ |język = pl-PL}}</ref>.
Gatunek chroniony m.in. w sudeckim rezerwacie [[Rezerwat przyrody Wąwóz Myśliborski koło Jawora|Wąwóz Myśliborski]] oraz jako [[pomnik przyrody]] "Krasnorost" na 100 metrowym odcinku strumienia w [[Ślężański Park Krajobrazowy|Ślężańskim Parku Krajobrazowym]]<ref>{{Cytuj |autor = Super User |tytuł = Formy ochrony przyrody - Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych |data dostępu = 2018-09-13 |opublikowany = dzpk.pl |url = http://dzpk.pl/pl/parki-krajobrazowe/95-slezanski-park-krajobrazowy/167-formy-ochrony.html |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Przyroda Dolnego Śląska |data dostępu = 2018-11-19 |opublikowany = przyrodniczo.pl |url = http://przyrodniczo.pl/cenne-tereny/krasnorost/ |język = pl-PL}}</ref>.

== Gatunki podobne ==
Zarówno morfologicznie, jak i genetycznie najbardziej podobne są dwa inne gatunki słodkowodnych hilenbrandii: ''[[Hildenbrandia angolensis]]'' i ''[[Hildenbrandia cuprea]]''. Ten ostatni gatunek przez wiele lat był uznawany za [[sinice|sinicę]] pod nazwą ''Pleurocapsa cuprea''<ref>{{Cytuj |autor = Shigeru Kumano |redaktor = Joseph Seckbach, David J. Chapman |tytuł = Taxonomic Revisions of Freshwater Rhodophyta in Recent Years |data = 2010 |data dostępu = 2021-09-11 |isbn = 978-90-481-3794-7 |wolumin = 13 |miejsce = Dordrecht |wydawca = Springer Netherlands |s = 111–125 |doi = 10.1007/978-90-481-3795-4_6 |url = http://link.springer.com/10.1007/978-90-481-3795-4_6}}</ref>.


== Przypisy ==
== Przypisy ==

Wersja z 11:43, 11 wrz 2021

Hildenbrandia rzeczna
Ilustracja
Hildenbrandia rzeczna tworząca skorupiasty nalot na kamieniu (dla celów ilustracyjnych kamień wyciągnięto z wody)
Systematyka[1]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Gromada

krasnorosty

Podgromada

Eurhodophytina

Klasa

krasnorosty właściwe (Florideophyceae)

Podklasa

Hildenbrandiophycidae

Rząd

Hildenbrandiales

Rodzina

Hildenbrandiaceae

Rodzaj

Hildenbrandia

Gatunek

hildenbrandia rzeczna

Nazwa systematyczna
Hildenbrandia rivularis
(Liebm.) J.Agardh 1851:379,495[2]
Synonimy
  • Erythroclathrus rivularis Liebm. 1838
  • Cruoria rivularis (Liebm.) Aresch. 1843
  • Hildenbrandtia rosea var. fluviatilis Bréb.
  • Hildenbrandia fluviatilis Bréb.
  • Hildenbrandia rosea var. fluviatilis Kütz.
  • Hildenbrandia paroliniana Zanardini 1841
Multimedia w Wikimedia Commons
Hildebrandtia z rzeki Kirsna, Warmia

Hildenbrandia rzeczna (Hildenbrandia rivularis) – gatunek słodkowodnego krasnorostu tworzącego skorupiaste plechy na kamieniach zanurzonych w wodzie. Naukowa nazwa rodzajowa bywa zapisywana również jako Hildenbrandtia. Wyjaśnienie skomplikowanego cyklu życiowego hildenbrandii rzecznej jest uznawane za jedno z najważniejszych odkryć Karola Starmacha[3], którego opracowania dotyczące biologii i ekologii tego gatunku nadal są uważane za jedne z podstawowych źródeł wiedzy o nim[1].

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał Frederik Michael Liebmann w pracy z 1838 roku na podstawie osobników holotypowych zebranych przez Statsraada Hornemanna w 1826 r. w strumieniu w Kongens Møller na Zelandii (miejsce typowe). Nadał mu wówczas nazwę Erythroclathrus rivularis, zaznaczając, że chodzi o glony opisywane również jako Palmella rubra lub Verrucaria rubra[4]. W 1851 roku Jakob Georg Agardh przeniósł gatunek pod obecną nazwę, przy czym wówczas zapisywaną Hildenbrandtia rivularis[2].

Morfologia

Plecha w postaci płaskiej skorupy ściśle przylegającej do skalnego podłoża, co sprawia, że wygląda jak nalot. Rozrasta się promieniście, przybierając okrągławy, plackowaty kształt. Zbudowana z komórek ułożonych w ściśle ze sobą zrośniętych pionowych rzędach, słabo rozgałęziających się. Do podłoża przylega dolna warstwa plechy, nie tworząc chwytników. Górna warstwa plechy gładka[1]. Nici plechy wegetatywnej silnie zlepione, z trudem dające się rozdzielić. Na brzegach plechy mogą tworzyć formy podobne do szantransji[5]. Barwa krwistoczerwona (od różu po bordo)[6], zimą z brązowawym odcieniem[7]. Komórki w przybliżeniu cylindryczno-kuliste. W komórkach pojedyncze chloroplasty[1]. Komórki w różnych częściach plechy mają różne rozmiary, różniące się nawet dwukrotnie, zwłaszcza w przypadku rozgałęziania się. Średni ich rozmiar to 8,4 × 8,6 μm, przeciętna długość nici to 38,4 μm, a przeciętna grubość warstwy podstawowej to 5,5 μm w przypadku typowej formy, podczas gdy u odmiany wyróżniającej się nieco ciemniejszą barwą – Hildenbrandia rivularis var. drescheri Lingelsh. 1922 – te rozmiary to odpowiednio: 6,0 × 6,4 μm, 52,8 μm, 9,2 μm. Mimo tych różnic badania molekularne jednak nie wykazują odrębności tej odmiany, a okazy zaliczane do gatunku H. rivularis (przynajmniej te pochodzące z Europy i Wysp Kanaryjskich) wykazują stosunkowo małą zmienność genetyczną w porównaniu z innymi, tradycyjnie wyróżnianymi, gatunkami tego rodzaju[8].

Rozmnażanie

Słodkowodne gatunki są wyjątkiem w rodzaju Hildenbrandia, bo nie wytwarzają tetraspor i rozmnażają się wyłącznie bezpłciowo[9]. Oprócz hildenbrandii rzecznej dotyczy to również Hildenbrandia angolensis[10]. Karol Starmach postawił hipotezę, że narządami homologicznymi do tetrasporangiów innych hildenbrandii są jej rozmnóżki[5], ale nie udało się jej potwierdzić. Również nie udało się potwierdzić występowania prawdziwych tetrasporangiów i wytwarzania tetraspor raportowanego w latach 50. XX w.[10]

Zgodnie z obserwacjami Starmacha z końca lat 20. XX w. na wierzchniej stronie plechy hildenbrandii rzecznej pojawiają się jasne plamki, które następnie rozrastają się w guzki i brodawki pokryte warstwą śluzu. Przez kilkadziesiąt lat fykolodzy nie znali ich funkcji. Na przełomie lat 40.i 50. Starmach przeprowadził obserwacje i eksperymenty z udziałem tych tworów, udowadniając, że są one rozmnóżkami. Rozmnóżki składają się z położonych obok siebie krótkich (zwykle ośmiokomórkowych) nici zauważalnie grubszych od nici plechy macierzystej (5-12 μm) i stosunkowo łatwo dających się rozdzielić. W czasie wzrostu ich wypełniają się skrobią, kosztem przestrzeni zajmowanej przez chloroplasty i pęcznieją. Ich zewnętrze śluzowacieje. Ze względu na upakowanie nici plechy macierzystej, pęcznienie powoduje wzrost i wypychanie nici na zewnątrz plechy. Dojrzałe rozmnóżki są guzkami o średnicy dochodzącej do 1 mm. Organy te występują na plesze cały rok, ale najintensywniej powstają i rozwijają się w miesiącach ciepłych, często przy niskim stanie wód, kiedy kamienie z plechami mogą wystawać nad wodę. Rozmnóżki odrywają się, pozostawiając niewielkie zagłębienie w plesze, i są unoszone przez nurt. Po zetknięciu z podłożem, osiadają na nich, przyklejają przy pomocy śluzu i po dwóch dniach tworzą chwytniki wyrastające z kliku nasadowych komórek. Chwytniki nie zawierają chloroplastów. W sprzyjających warunkach po kilku lub kilkunastu dniach niektóre chwytniki rozgałęziają się, a na ich szczytach powstają nowe komórki zawierające chloroplasty i dające początek nowym plechom. W niesprzyjających warunkach, np. zimą, proces ten trwa kilka tygodni. Po kolejnych kilku dniach komórki rozmnóżek obumierają, podobnie jak starsze części chwytników, a nowo powstałe plechy rozrastają się promieniście na podłożu. Rozwój nowych skorupiastych plech wymaga zetknięcia szczytowej komórki chwytnika z twardym podłożem, podczas gdy na miękkim podłożu tworzą się nici nieformujące typowej plechy. W takim przypadku rzadko może pojawić się forma przypominająca szantransję, która z czasem może przekształcić się w typową plechę[5].

Rozmnażanie przez fragmentację plechy, czyli regeneracja nowej plechy z kawałka starej plechy niebędącego rozmnóżką również występuje, ale w warunkach naturalnych jest rzadsze. W takim przypadku nie powstają chwytniki ani formy nitkowate przypominające szantransję[5].

Ekologia i występowanie

Gatunek słodkowodny. Zakłada się, że jej przodkowie byli glonami morskimi[5]. Stwierdzono jej występowanie w większej części Europy, basenie Morza Karaibskiego, wschodniej Azji i wschodniej Australii[1]. W Polsce na rozproszonych stanowiskach – głównie na Pomorzu, rzadziej w Beskidach. W centralnej Polsce do XXI w. prawie niespotykany[7], ale od tego czasu notuje się kolejne stanowiska[11]. Typowy dla wartko płynących rzek o stosunkowo czystej wodzie[6]. Preferuje miejsca zacienione[5]. Skorupiasty kształt plechy sprawia, że mieści się ona w warstwie granicznej, gdzie prąd oddziałuje słabiej. Hildenbrandia częściej porasta części kamieni od strony natarcia prądu. Rośnie w wodach o różnej prędkości przepływu, średnio wynoszącej 32 cm/s, co pozwala na uznanie jej za reofila lub nawet reobionta[12]. Dla osadzania się i rozwoju osobników hildenbrandii rzecznej kluczowe jest występowanie twardego, mineralnego podłoża. Stąd często występuje na progach skalnych, głazach, żwirze, ale również na sztucznych podłożach, jak infrastruktura młynów wodnych[5]. Wartki przepływ sprzyja samooczyszczaniu wody, zwłaszcza z zanieczyszczeń organicznych łatwo utleniających się, zatem hildenbrandia rzeczna jako wskaźnik saprobowości uważana jest za gatunek wskazujący wody czyste: katarobowe (ksenosaprobowe) i oligosaprobowe[13]. Wobec nadmiaru biogenów jest nieco mniej wrażliwy, znosząc podwyższone wartości azotu, ale nie tolerując podwyższonych wartości fosforu. Występuje w szerokim zakresie przewodności elektrolitycznej właściwej (będącej miarą rozpuszczonych substancji mineralnych)[7]. Z tego względu brany jest pod uwagę przy wyznaczaniu Makrofitowego Indeksu Rzecznego, przyjmując wartości W=6 (oznaczającą preferencję wód mezotroficznych) i L=1 (oznaczającą stan bliski eurytopowości)[14]. Występuje w wodach o odczynie od lekko kwaśnego do lekko zasadowego, choć częściej w zasadowych, tak że bywa określany jako alkalifil. Wiąże się to też z preferencją twardej wody. Mimo to porasta raczej kwaśne skały o małej zawartości wapnia[13][5], choć spotykana bywa też kamieniołomach wapienia[5][15]. W potokach alpejskich dominuje w wodach ciepłych w lecie – zarówno ubogich, jak i zasobnych w wapń[12]. Gatunek eurytermiczny, ale preferujący ciepłe wody[5]. Może występować też w wodach stojących, co w rodzaju Hildenbrandia jest raczej wyjątkowe. W takim środowisku preferuje miejsca zacienione, o dość silnym falowaniu[7].

Hildenbrandia, porastając krzemienie, nadaje im trwały różowy kolor, co mogło mieć wpływ na uznawanie miejsc, w których ma to miejsce (np. Stonehenge) za magiczne[16][17].

Zagrożenia i ochrona

W Polsce objęty ochroną gatunkową od 2004 r. (jako jeden z nielicznych gatunków glonów spoza grupy ramienic)[18][19]. Wpisany na czerwoną listę glonów Polski ze statusem V – gatunek narażony[20].

Ponieważ jest gatunkiem cieniolubnym, jej stanowiskom zagraża wycinanie nadrzecznych drzew[5].

Gatunek chroniony m.in. w sudeckim rezerwacie Wąwóz Myśliborski oraz jako pomnik przyrody "Krasnorost" na 100 metrowym odcinku strumienia w Ślężańskim Parku Krajobrazowym[21][22].

Gatunki podobne

Zarówno morfologicznie, jak i genetycznie najbardziej podobne są dwa inne gatunki słodkowodnych hilenbrandii: Hildenbrandia angolensis i Hildenbrandia cuprea. Ten ostatni gatunek przez wiele lat był uznawany za sinicę pod nazwą Pleurocapsa cuprea[23].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Hildenbrandia rivularis (Liebmann) J.Agardh. Algaebase. [dostęp 2014-08-28]. (ang.).
  2. ↑ a b Jakob Georg Agardh: Species genera et ordines algarum, seu descriptiones succinctae specierum, generum et ordinum, quibus algarum regnum constituitur. Volumen secundum: algas florideas complectens. Part 2, fasc. 1.. Lund: 1851, s. 337–351, 351–506.
  3. ↑ Stefan Gumiński. Wspomnienie o Karolu Starmachu (22 IX 1900 — 2 III 1988). „Wiadomości Botaniczne”. 33 (1), s. 3–6, 1989. Instytut Botaniki PAN. (pol.). 
  4. ↑ Frederik Michael Liebmann. Om et nyt genus Erythroclathrus af algernes familie. „Naturhistorisk Tidsskrift”. 2 (1), s. 169-175, 1838. (duń.). 
  5. ↑ a b c d e f g h i j k Karol Starmach, O rozmnażaniu się krasnorosta Hildenbrandia rivularis (Liebm.) J. Ag., „Acta Societatis Botanicorum Poloniae”, 21 (3), 1952, s. 447-474.
  6. ↑ a b Krzysztof Szoszkiewicz, Szymon Jusik, Tomasz Zgoła: Klucz do oznaczania makrofitów dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Warszawa: Inspekcja Ochrony Środowiska, 2010, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska strony= 299. ISBN 978-83-61227-32-8.
  7. ↑ a b c d Joanna Żelazna-Wieczorek, Maciej Ziułkiewicz. Hildenbrandia rivularis (Rhodophyta) in Central Poland. „Acta Societatis Botanicorum”. 77 (1), s. 41–47, 2008. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN. DOI: 10.5586/asbp.2008.006. (ang.). 
  8. ↑ Alison R. Sherwood, Robert G. Sheath. Systematics of the Hildenbrandiales (Rhodophyta): gene sequence and morphometric analyses of global collections. „Journal of Phycology”. 39 (2), s. 409–422, kwiecień 2003. DOI: 10.1046/j.1529-8817.2003.01050.x. (ang.). 
  9. ↑ Curt M. Pueschel, Ultrastructural observations of tetrasporangia and conceptacles in Hildenbrandia (rhodophyta: Hildenbrandiales), „British Phycological Journal”, 17 (3), 1982, s. 333–341, DOI: 10.1080/00071618200650331, ISSN 0007-1617 [dostęp 2021-09-10] (ang.).
  10. ↑ a b Alison R. Sherwood, Robert G. Sheath, Microscopic analysis and seasonality of gemma production in the freshwater red alga Hildenbrandia angolensis (Hildenbrandiales, Rhodophyta), „Phycological Research”, 48 (4), 2000, s. 241–249, DOI: 10.1111/j.1440-1835.2000.tb00220.x, ISSN 1322-0829 [dostęp 2021-09-10] (ang.).
  11. ↑ Michał Smoczyk, Nowe stanowiska Hildenbrandia Rivularis (Liebm.) J. Agardh (Rhodophyta) w województwie lubuskim, „Przegląd Przyrodniczy”, XXII (4), 2011.
  12. ↑ a b Barbara Kawecka, Pertti Vesa Eloranta: Zarys ekologii glonów wód słodkich i środowisk lądowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 86–87, 212. ISBN 83-01-11320-0.
  13. ↑ a b Pertti Eloranta, Janina Kwandrans. Indicator value of freshwater red algae in running waters for water quality assessment. „Oceanological and Hydrobiological Studies”. 33 (1), 2004. Uniwersytet Gdański, Instytut Oceanografii. ISSN 1730-413X. [zarchiwizowane z adresu]. (ang.). 
  14. ↑ Metoda oceny i klasyfikacji rzek na podstawie makrofitów. W: Krzysztof Szoszkiewicz, Janina Zbierska, Szymon Jusik, Tomasz Zgoła: Makrofitowa Metoda Oceny Rzek: Podręcznik metodyczny do oceny i klasyfikacji stanu ekologicznego wód płynących w oparciu o rośliny wodne. Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2010, s. 60–68. (pol.).
  15. ↑ H. Wayne Nichols. Culture and Development of Hildenbrandia rivularis from Denmark and North America. „American Journal of Botany”. 52 (1), s. 9–15, styczeń 1965. Botanical Society of America. (ang.). 
  16. ↑ David Jacques, Tom Phillips. Mesolithic settlement near Stonehenge: excavations at Blick Mead, Vespasian's Camp, Amesbury. „Wiltshire Archaeological & Natural History Magazine”. 107, s. 7-27, 2014. (ang.). 
  17. ↑ Sarah Griffiths: Stonehenge was the 'LONDON of the Mesolithic': River Avon acted like an 'A-Road' for ancient log boats, expert claims. [w:] Daily Mail [on-line]. 2014-05-09. [dostęp 2014-09-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-12)]. (ang.).
  18. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764)
  19. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Dz.U. z 2014 r. poz. 1409
  20. ↑ Jadwiga Siemińska: Czerwona lista glonów zagrożonych w Polsce. W: Lista roślin zagrożonych w Polsce. K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Heinrich (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 1992, s. 7–19.
  21. ↑ Super User, Formy ochrony przyrody - Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych [online], dzpk.pl [dostęp 2018-09-13] (pol.).
  22. ↑ Przyroda Dolnego Śląska [online], przyrodniczo.pl [dostęp 2018-11-19] (pol.).
  23. ↑ Shigeru Kumano, Taxonomic Revisions of Freshwater Rhodophyta in Recent Years, Joseph Seckbach, David J. Chapman (red.), t. 13, Dordrecht: Springer Netherlands, 2010, s. 111–125, DOI: 10.1007/978-90-481-3795-4_6, ISBN 978-90-481-3794-7 [dostęp 2021-09-11].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hildenbrandia_rzeczna&oldid=64513236”