Łupawa (województwo pomorskie)
54°25′06″N 17°24′50″E/54,418333 17,413889| wieś | |
 Kościół w Łupawie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2023) |
620 |
| Strefa numeracyjna |
59 |
| Kod pocztowy |
76-242[2] |
| Tablice rejestracyjne |
GSL |
| SIMC |
0749465 |
Położenie na mapie gminy Potęgowo  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu słupskiego  | |
| 54°25′06″N 17°24′50″E/54,418333 17,413889[1]
| |
| Strona internetowa | |
Łupawa (kaszb. Łëpawa[3][4], niem. Lupow) – wieś w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie słupskim, w gminie Potęgowo przy drodze wojewódzkiej nr 211.
W latach 1945–54 i 1973-1976 miejscowość była siedzibą gminy Łupawa. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Łupawa. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie słupskim.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Wieś leży wśród rozległych lasów nad rzeką Łupawa na obszarze o bogatej rzeźbie terenu, zbudowana jest na planie wielodrożnicy.
We wsi uchodzi lewobrzeżnie do Łupawy strumień Roztok o długości około 3 km, płynący z okolic osady Malczkowo[5][6].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa miejscowości, wzmiankowana po raz pierwszy w 1310 w formie Lupava, ma pochodzenie słowiańskie i charakter topograficzny. Została przeniesiona z nazwy rzeki Łupawa[7], która z kolei powstała przez dodanie do podstawy słowotwórczej *łup- (por. kasz. łupic „rwać, drzeć”, pol. łupać) formantu -awa[8]. Niemiecka nazwa Lupow jest adaptacją fonetyczną pierwotnej nazwy słowiańskiej[7].
Rada Języka Kaszubskiego proponuje kaszubską formę nazwy Łëpawa[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1282. W roku 1689 Łupawa otrzymała na krótki okres prawa miejskie. Po 1945 powstały zakłady przemysłu ziemniaczanego, kombinat rolniczy, wybudowano szkołę i ośrodek zdrowia.
Ślady przeszłości
[edytuj | edytuj kod]Liczne odkrycia archeologiczne, cmentarzyska megalityczne (megality) ludności grupy łupawskiej kultury pucharów lejkowatych datowane na lata 5000-4900 i 2800-2500 p.n.e. oraz groby ludności kultury łużyckiej, kultury ceramiki sznurowej, cmentarzysko kurhanowe położone około 2 km na południowy wschód od wsi Łupawa, datowane na lata 1700-1600 p.n.e. ze znaleziskami z wczesnej epoki brązu – największy zachowany obecnie w Polsce kompleks cmentarzysk megalitycznych. Cechą charakterystyczną łupawskiego skupiska grobowców jest ich kształt, przypominający zbliżony do prostokąta, silnie wydłużony trapez.
- Lud kultury pucharów lejkowatych był najstarszym na Pomorzu Środkowym ludem rolniczym (chów świń, zbieractwo runa leśnego oraz uprawa pszenicy).
- Megality – w średniowieczu nazywano tumuli paganorum – grobowce pogan lub tumuli gigantis – grobowce gigantów, zamieszkujący Pomorze Niemcy nazywali je Hünenbetten – łoża olbrzymów, w Polsce, na Kujawach, mówiono na nie niekiedy żale, lub żalki.
- Prawa miejskie, Łupawa uzyskuje (przejściowo) pod koniec XVII wieku.
- Ostatnie Kazanie Kaszubskie wygłoszono w 1778.
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Na 58,8 kilometrze od ujścia Łupawy w 1925 r. wybudowano jaz dla potrzeb młyna wodnego, siłownię młyna w 1982 roku wyposażono w turbinę Francisa i zaadaptowano na elektrownię wodną[9] o mocy 50 kW. Jest to najwyżej położona elektrownia na Łupawie.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Kościół murowano-szachulcowy z 1772 z barokową amboną i drewnianą chrzcielnicą z 1865 roku, przebudowany w 1873, lekko wciągnięta w elewację masywna wieża, w górnej części szalowana i podwyższona nadstawką z hełmem namiotowym. W wieży i elewacji południowej późnobarokowe portale. W wyposażeniu barokowa ambona i renesansowa ława. Przed świątynią pionowo ustawiony głaz narzutowy[10]. Obok na cmentarzu klasycystyczny pomnik z 1802.
- Pałac barokowy, murowany z drugiej połowy XVIII w., przebudowany na przełomie XIX i XX wieku. Wewnątrz zespół barokowo-rokokowych kominków, w otoczeniu park krajobrazowy[11]. Wybudowany przez Joachima von Grumbkowa w miejscu zamku Canitz. Własność Puttkamerów do 1945[12].
- Głaz narzutowy o obwodzie 6,4 m i wysokości 3,5 m.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 74146
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 763 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b Felicja Baska-Borzyszkowska i inni, Polsko-kaszubski słownik nazw miejscowych, Gdańsk: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2017, s. 212, ISBN 978-83-62137-50-3.
- ↑ Uchwała nr 6 2010 – Nazwy miast, wsi gminnych i sołeckich – Skarbnica Kaszubska [online] [dostęp 2023-12-19] (pol.).
- ↑ Geoportal Polskiej Infrastruktury Informacji Przestrzennej. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. [dostęp 2020-03-17]. (pol.).
- ↑ Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 237, ISBN 83-239-9607-5.
- ↑ a b Witold Iwicki, Toponimia byłego powiatu słupskiego, Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 1993, s. 71.
- ↑ Witold Iwicki, Toponimia byłego powiatu słupskiego, Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 1993, s. 142.
- ↑ Elektrownia Wodna Łupawa. [w:] Elektrownie Słupsk [on-line]. enwod.slupsk.pl. [dostęp 2011-12-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-04)]. (pol.).
- ↑ Piotr Skurzyński, Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 267, ISBN 978-83-7495-133-3.
- ↑ Czesław Piskorski, Pomorze Zachodnie, mały przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka Warszawa, 1980, s. 181, ISBN 83-217-2292-X, OCLC 8032482.
- ↑ Andrzej Gurba: To były piękne dwory, dworki i pałace. Już ich nie ma.... [dostęp 2024-02-09]. (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Lupowo, niem. Lupow, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 483.
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Osada leśna | |
| Pozostałe miejscowości |
|
