47 mm armata Hotchkiss M1885
| |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Rodzaj | |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Kaliber |
47 mm |
| Długość lufy |
1878 mm (L/40) |
| Prędkość pocz. pocisku |
650 m/s |
| Długość |
2048 mm |
| Masa |
775 kg z podstawą |
| Szybkostrzelność |
10–20 strz./min[1] |
Armata morska 47 mm Hotchkiss M1885 (modèle 1885, wz. 1885) – francuska szybkostrzelna armata morska opracowana w zakładach Hotchkiss, produkowana także w innych krajach i szeroko używana na świecie na przełomie XIX i XX wieku. Charakteryzowała się lufą o długości względnej 40 kalibrów (L/40). Znana też jako armata 3-funtowa (3pdr) Hotchkissa.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Projekt, rozwój i użycie we Francji[edytuj | edytuj kod]
Szybkostrzelna armata morska kalibru 47 mm modèle 1885 została opracowana we francuskich zakładach zbrojeniowych Hotchkiss. We Francji została nazwana: canon à tir rapide à grande puissance système Hotchkiss (armata szybkostrzelna dużej mocy systemu Hotchkiss), natomiast w nomenklaturze anglojęzycznej znana była jako armata szybkostrzelna (QF – quick firing) 3-funtowa (3pdr) Hotchkiss[2][3]. We francuskiej systematyce określana długością lufy 40 kalibrów (L/40)[2]. Poprzednio marynarka francuska stosowała armatę wielolufową Hotchkiss M1879 tego samego kalibru, lecz dostrzeżono potrzebę skonstruowania działa o mniejszej masie, a przy tym wystrzeliwującego celniej cięższe pociski o większej sile penetracji[4]. Zakładano szybkostrzelność 12 strz./min, a bez celowania, 25 strz./min[4]. Lawetę do niej zaakceptowano 19 sierpnia 1887 roku, a tarczę pancerną 31 października 1889 roku[2]. Później opracowano lawetę z 22 września 1902 roku[3]. Istniała też wersja półautomatyczna oznaczona dodatkowym skrótem TSA[3]
Armata systemu Hotchkissa była standardowym działem francuskim służącym do obrony przeciwko torpedowcom z małych odległości końca XIX wieku[3]. We Francji wyprodukowano około tysiąca sztuk, używanych na okrętach, a także stanowiskach brzegowych[5]. Oprócz Francji była produkowana na licencji w Rosji i Wielkiej Brytanii[5]. Była przez to jednym z najbardziej rozpowszechnionych dział morskich małego kalibru na świecie. Poszczególne wersje mogły się różnić od francuskiej. We Francji zastąpiono ją następnie przez armatę Hotchkissa 47 mm M1902 o długości lufy L/50, strzelającą 2-kilogramowymi pociskami[6].
Rozwój i użycie w innych krajach[edytuj | edytuj kod]
Wielka Brytania[edytuj | edytuj kod]
Wersja brytyjska, określona jako 3pdr Hotchkiss Mk I, produkowana była od 1889 roku przez królewskie zakłady w Woolwich w liczbie 3133 sztuk[7]. Produkowane były także przez prywatne zakłady Armstronga, między innymi na eksport[7]. Istniała także wersja Mk II na lądowej lawecie kołowej[7]. Brytyjskie działa oznaczone Mk III były zbudowane dla Japonii w zakładach Armstronga w Elswick i następnie reeksportowane z powrotem podczas I wojny światowej, a Mk IV były zdobycznymi rosyjskimi działami importowanymi z Japonii (łącznie 205 obu modeli)[7]. Jako uzbrojenie brytyjskich okrętów zostały one zastąpione przez działa 3-funtowe Vickersa L/50 tego kalibru[7].
USA[edytuj | edytuj kod]
W służbie amerykańskiej działa systemu Hotchkissa oznaczano jako 3pdr Mk I Mod 1 (francuskie) i Mk VIII (brytyjskie Armstronga)[8]. W marynarce Austro-Węgier działa te oznaczone były 47 mm SFK L/44 H, biorąc pod uwagę długość działa[9]. Od 1897 roku analogiczne działa oznaczone L/44 S, o tej samej długości (2048 mm), dostarczała dla marynarki austro-węgierskiej czeska Škoda[9].
Rosja[edytuj | edytuj kod]
Armaty 47 mm Hotchkissa były licznie używane w Rosji – w 1901 roku posiadano ich 963[10]. Były one też produkowane na licencji w Zakładach Obuchowskich[11]. Początkowo używane były na sztywnych podstawach Hotchkissa, następnie od 1888 roku także na podstawach z oporopowrotnikiem hydrauliczno-sprężynowym, o masie 524 kg (produkcji Hotchkissa) lub 532 kg (produkcji rosyjskiej), z kątem podniesienia do 25°[10]. Od 1898 roku produkowano własne podstawy konstrukcji A. Mellera z hydrauliczno-pneumatycznym oporopowrotnikiem, o masie 213 kg[10]. Podczas I wojny światowej armaty te modyfikowano do celów ognia przeciwlotniczego, z kątem podniesienia do 85°, a także używano na improwizowanych lawetach do walk lądowych[10]
Polska[edytuj | edytuj kod]
Armaty te, oznaczone jako wz. 1885, używane były także w polskiej Marynarce Wojennej w okresie międzywojennym. W 1923 roku posiadano ich 38 sztuk, prawdopodobnie zdobycznych pochodzenia rosyjskiego[12]. Stanowiły początkowe uzbrojenie torpedowców, trałowców typu FM oraz kanonierek „Generał Haller” i „Komendant Piłsudski”, a także m.in. transportowca „Warta”[12]. Później zostały zdemontowane z okrętów i przekazane do magazynów w Modlinie[13]. Sześć armat było używanych na hulku szkolnym ORP „Bałtyk” jako salutacyjne[14]. Podczas kampanii wrześniowej 1939 roku przynajmniej 19 armat zostało użytych w improwizowanych stanowiskach na lądzie w ramach Lądowej Obrony Wybrzeża, także do obrony przeciwpancernej[15]. Dwie armaty ustawiono w artylerii nadbrzeżnej w baterii XI „Canet”, a trzy na molo portu w Gdyni do obrony przeciwdesantowej[15].
Opis techniczny (wersja francuska)[edytuj | edytuj kod]
Armata posiadała lufę z wkładką rdzeniową[13]. Długość lufy wynosiła 1878,25 mm (L/40 – 40 kalibrów), długość działa 2048 mm (L/43,6), a długość drogi pocisku 1538 mm[3]. Zamek klinowy o ruchu pionowym – otwierany samoczynnie po strzale[13]. Po obu bokach lufy umieszczone były cylindry oporopowrotników hydrauliczno-sprężynowych[13]. Istniała też wersja bez oporopowrotników (fr. sans recul)[5]. Mechanizm spustowy był typu pistoletowego – język spustowy na rękojeści[13]. Naprowadzanie w kierunku i podniesieniu odbywało się ręcznie, za pomocą metalowej kolby wyposażonej w drewnianą oporę[13]. Armata (lufa z zamkiem) ważyła 237 kg, a sam zamek 18 kg[3][1]. Łoże z oporopowrotnikami ważyło 103 kg[1].
Armata strzelała nabojami o masie pocisku 1,5 kg[3]. Pociski były dwóch typów, żeliwne o długości 3,7 kalibru (materiał wybuchowy: 55 g prochu) lub stalowe o długości 3,21 kalibru (materiał wybuchowy: 20 lub 22 g prochu lub melinitu)[3][1]. Ładunek miotający w pierwszym wypadku wynosił 272 g, a w drugim 290 g[3]. Naboje scalone miały długość odpowiednio 518,3 mm i 509 mm[1]. Pociski osiągały prędkość wylotową 650 m/s, a na 2000 metrów miały prędkość 300 m/s[3].
Typowa francuska podstawa składała się z ośmiu nóg z płaskowników, ułożonych w kształt stożka, połączonych u góry głowicą, a u dołu pierścieniem[1]. Masa podstawy wynosiła 300 kg, a kompletnego działa 775 kg[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Nadolny 2018 ↓, s. 34.
- ↑ a b c Roberts 2021 ↓, s. 472-473.
- ↑ a b c d e f g h i j Friedman 2011 ↓, s. Part I/4 French Guns
- ↑ a b Alfred Ledieu, Ernest Cadiat: Le nouveau matériel naval. Tome premier. Paryż: Vve Ch. Dunod, 1889, s. 165-166.
- ↑ a b c Nadolny 2018 ↓, s. 31.
- ↑ Roberts 2021 ↓, s. 474.
- ↑ a b c d e Friedman 2011 ↓, s. Part I/1 British Guns.
- ↑ Friedman 2011 ↓, s. Part I/3 US Guns.
- ↑ a b Friedman 2011 ↓, s. Part I/8 Austrian Guns.
- ↑ a b c d A. Szyrokorad. Korabielnaja artillerija Rossijskogo fłota 1867-1922 gg. „Morskaja Kollekcyja”. Nr 2(14)/1997, s. 5-6, 1997. (ros.).
- ↑ Friedman 2011 ↓, s. Part I/6 Russian Guns.
- ↑ a b Nadolny 2018 ↓, s. 31-33.
- ↑ a b c d e f Nadolny 2018 ↓, s. 33.
- ↑ Marek Twardowski. „Krążownik pancernopokładowy” Bałtyk. Pod czterema banderami (2). „Morza, Statki i Okręty”. 1/1997, s. 57. Magnum X.
- ↑ a b Waldemar Nadolny: Artyleria nadbrzeżna. Edipresse Polska, 2015, s. 23-24, 29, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939. Tom 69. ISBN 978-83-7945-043-5.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Norman Friedman: Naval weapons of World War One. Seaforth Publishing, 2011. ISBN 978-1-84832-100-7. (ang.).
- Waldemar Nadolny: Artyleria okrętowa. Edipresse Polska, 2018, seria: Wielki Leksykon Uzbrojenia. Wrzesień 1939. Tom 143. ISBN 978-83-8117-386-5.
- Stephen Roberts: French Warships in the Age of Steam 1859-1914. Seaforth Publishing, 2021. ISBN 978-1-5267-4533-0. (ang.).