Atol Pearl i Hermes
27°50′N 175°50′W/27,833333 -175,833333 Zdjęcie satelitarne | |
| Państwo | |
|---|---|
| Stan | |
| Akwen | |
| Archipelag | |
| Powierzchnia |
0,38[1] km² |
| Populacja • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Oceanu Spokojnego  | |
| 27°50′N 175°50′W/27,833333 -175,833333
| |
| |
Pearl i Hermes (ang. Pearl and Hermes Atoll, haw. Manawai, także Holoikauaua) – atol leżący w archipelagu Hawajów, w grupie Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich. Administracyjnie należy do stanu Hawaje w Stanach Zjednoczonych. Jest bezludny.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Pearl i Hermes to atol koralowy, w większości zanurzony, w którym siedem piaszczystych wysepek trwale wznosi się ponad poziom morza[2]. Mają one łączną powierzchnię 0,38 km², otaczają je rafy koralowe o powierzchni 1214 km²[1]. Atol ma wydłużony kształt i wymiary 32×19,3 km[1]. Rafa otaczająca lagunę tworzy ciągłą barierę po wschodniej stronie, od południa znajdują się w niej wyrwy umożliwiające wpłynięcie: główne wejście, dość głębokie dla małych jednostek pływających i przesmyk wystarczający dla łodzi w pobliżu południowo-wschodniej wysepki. Od północnego zachodu koralowe wzniesienia i skrawki rafy są poprzedzielane głębszą wodą. Głębokość laguny przekracza 30 m[3]. Największą z wysepek jest North Island; na Southeast Island znajduje się zagłębienie terenu, w którym gromadzi się słodka woda deszczowa[3]. Najmniejsze wysepki stale zmieniają kształt, pojawiają się nad powierzchnią wody i zanikają[2].
Koralowy atol narósł na szczycie dawnego wulkanu tarczowego, który wygasł i uległ erozji. Datowanie metodą potasowo-argonową pozwoliło stwierdzić, że wulkan był aktywny 26,8 miliona lat temu (oligocen)[1].
Atol Pearl i Hermes jest objęty ochroną prawną jako część Papahānaumokuākea Marine National Monument[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Nie ma archeologicznych świadectw bytności ludzi na Pearl i Hermes, ale w tradycji ustnej zachowały się opowieści świadczące, że rdzenni Hawajczycy wiedzieli o istnieniu Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich. Kulturowo były one uznawane za krainy przodków, nieprzeznaczone dla żyjących. Badacze kultury hawajskiej powiązali atol Pearl i Hermes z nazwą Manawai, oznaczającą „wygięty do wewnątrz”, „wklęsły”; człon wai może być nawiązaniem do słowa wai-lua, czyli „duch”. Interpretuje się to jako nawiązanie do procesu introspekcji, w którym odsłania się niezmienna natura ludzkiego ducha. Wyrażenie można też przełożyć dosłownie jako „rozgałęziona woda”. W tej interpretacji odnosi się ono do zmienności wody jako żywiołu[4]. Późniejsza hawajska nazwa Holoikauaua nawiązuje do żyjących tu fokowatych, mniszek hawajskich; wyrażenie ‘īlioholoikauaua oznacza dosłownie „czworonóg pędzący przez wzburzone morze”[1][5].
Europejscy żeglarze odkryli ten atol przypadkowo, na skutek katastrofy, która miała miejsce 26 kwietnia 1822 roku. Dwa angielskie statki wielorybnicze, „Pearl” i „Hermes”, rozbiły się na jego rafach podczas sztormu. Załogi statków wylądowały na jednej z wysepek i po wielu trudach zdołały zbudować z części wraków statek, który ochrzciły „Deliverance” (czyli „ocalenie”); marynarze wydostali się na nim z atolu i dotarli do Honolulu. To właśnie temu zdarzeniu atol zawdzięcza angielską nazwę[2][3]. Od tamtej pory co najmniej sześć innych jednostek rozbiło się na jego rafach[2]. W 1854 roku król Kamehameha III przyłączył wyspę do Królestwa Hawajów[2]. W 1894 atol wydzierżawiono firmie zajmującej się wydobyciem guana, nie było ono jednak intensywne. Od 1909 stał się częścią Hawaiian Islands Bird Reservation. Atol wzbudził większe zainteresowanie w 1927 roku, kiedy odkryto licznie występujące w lagunie perłopławy (Pinctada galtsofii). Powstała firma zajmująca się ich połowem, która postawiła budynki na jednej z wysepek, a nurkowie wydobyli z laguny kilka ton muszli; masa perłowa została użyta do produkcji guzików. Rząd Terytorium Hawajów nie przychylił się do wniosku o wydzierżawienie atolu i w 1929 objął tutejsze perłopławy ochroną. Mimo tego 90 lat później perłopławy nadal były tu rzadkie[3][2].
Przyroda[edytuj | edytuj kod]
Wody atolu Pearl i Hermes są miejscem życia 174 gatunków ryb, z czego aż 62% to gatunki endemiczne dla Hawajów; jest to najwyższy odsetek w archipelagu[1]. Występują tu m.in. żarłacz galapagoski, żarłacz brunatny, Sargocentron spiniferum, Caranx ignobilis, Priacanthus meeki, pomakantowate (w tym rzadkie w innych częściach archipelagu Genicanthus personatus i Centropyge interrupta), węgorzokształtne, skarusowate[2]. Żyją tu także różnorodne homarowate, gąbki i koralowce (udokumentowano 33 gatunki korali madreporowych)[1][2]. W wodach atolu rozmnażają się delfinki długoszczękie. Jest to także miejsce żerowania i rozrodu żółwi morskich i mniszki hawajskiej[2].
Piaszczyste wysepki atolu są porośnięte przez trawy i rośliny zielne, odporne na zalewanie słoną wodą; występuje tu 13 rodzimych gatunków roślin i 7 introdukowanych[2]. W 1828 posadzono tu rzewnię, która jednak nie przetrwała[3]. Na atolu spotykane jest około 160 tysięcy ptaków morskich z 22 gatunków, w tym albatrosy czarnonogie i nawałniki żałobne; jest to jedno z dwóch znanych na Hawajach miejsc gniazdowania rybitwy białoczelnej[2]. 16 gatunków gniazduje na atolu[1]. W 1967 z niedalekiej wyspy Laysan została tu sprowadzona hawajka grubodzioba, aby utworzyć drugą populację tego gatunku[2]. Żyje tu także endemiczny podgatunek pluskwiaka, Nysius fullawayi infuscatus[1].
Wpływ ludzkiej działalności na atol Pearl i Hermes był mniejszy niż w przypadku innych w archipelagu, ale także tu występują problemy z odpadami przynoszonymi przez prądy morskie oraz wrakami statków. Tylko w 2003 roku z raf usunięto ponad 90 ton odpadów[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i Management Plan 2008 ↓, s. 19.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Pearl and Hermes Atoll [online], Papahānaumokuākea Marine National Monument, 30 lipca 2020 [dostęp 2022-10-02] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-23] (ang.).
- ↑ a b c d e Edwin Horace Bryan, The Northwestern Hawaiian Islands: An Annotated Bibliography, U.S. Fish and Wildlife Service, 1978, s. 23–25 (ang.).
- ↑ Kekuewa Kikiloi, M. Graves. Rebirth of an archipelago: sustaining a Hawaiian cultural identity for people and homeland. „Hulili: Multidisplinary Research on Hawaiian Well-Being”. 6, s. 73–114, 2010.
- ↑ Ua pa‘a na inoa kahiko Ancient Names Remembered [online], Papahānaumokuākea Marine National Monument (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- N. AL, O. CE, Papahānaumokuākea Marine National Monument Management Plan [online], 2008 [dostęp 2022-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2022-07-31] (ang.).
|
