Bitwa pod Żyrzynem

Bitwa pod Żyrzynem

Powstanie styczniowe
Bitwa pod Żyrzynem 1863
Czas	8 sierpnia 1863
Miejsce	Żyrzyn
Terytorium	Królestwo Polskie
Wynik	zwycięstwo Polaków
Strony konfliktu
Polska Rosja
Dowódcy
generał Michał Heydenreich porucznik Laudański
Siły
ok. 1800 piechoty i 200 jazdy 500 żołnierzy oraz 2 działa
Straty
10 zabitych i 50 rannych 181 zabitych i 282 wziętych do niewoli
Położenie na mapie świata miejsce bitwy
51°30′00,0000″N 22°06′00,0000″E

Bitwa pod Żyrzynem – zwycięska dla powstańców polskich bitwa stoczona w dniu 8 sierpnia 1863 w trakcie powstania styczniowego.

Kilka oddziałów powstańczych pod dowództwem Michała Heidenreich-Kruka na początku sierpnia 1863 roku podjęło marsz z Lubelszczyzny na północ w kierunku Podlasia, chcąc w ten sposób oderwać się od ścigających go wojsk rosyjskich i ożywić powstanie w tamtych terenach.

Przechodząc przez szosę warszawsko-lubelską, patrol powstańczy przejął depeszę, z której wynikało, że przez stację pocztową w Żyrzynie przechodził będzie konwój wojskowy wiozący 201 tys. rubli. Gen. Kruk natychmiast podjął decyzję o zorganizowaniu zasadzki. Jej plan był prosty: konwój miano atakować od czoła i po bokach, tyły miał zablokować jeden z powstańczych oddziałów.

Rankiem 8 sierpnia 1863 roku, liczący około 500 żołnierzy i 2 działa konwój pod dowództwem por. Laudańskiego został zaatakowany przez dużo liczniejszy (ale słabiej uzbrojony) oddział powstańców (ok. 3 tys., w tym 1400 strzelców). Pierwsze uderzenie wywołało ogromny chaos. Rosjanie uporządkowali szeregi i z wielką determinacją przystąpili do obrony wozów pocztowych. Po trzech godzinach walki ustąpili jednak z placu boju. Wycofać udało się tylko Laudańskiemu wraz z 87 ludźmi.

Straty Rosjan wyniosły (według raportu Kruka) 181 zabitych i 282 wziętych do niewoli (w tym 132 rannych). Polacy ponieśli wielokrotnie mniejsze straty: 10 zabitych i 50 rannych. Zmarłych chowano na polu bitwy, przy szosie. Ich masowy grób upamiętniał w tamtym miejscu drewniany krzyż. W 1888 roku, z inicjatywy władz rosyjskich w jego miejsce został ustawiony stały pomnik z napisem: "Mężczyźni, którzy zginęli dla króla i kraju, w bitwie żyrzyńskiej 1863". W niepodległej Polsce, pomnik został rozebrany. Po bitwie część rosyjskich żołnierzy przeszła na stronę powstańców, resztę puszczono wolno po złożeniu przysięgi iż nie będą więcej walczyć przeciwko Polakom.

Zdobyto ok. 400 karabinów i przejęto 140 tys. rubli (reszta przepadła). Pieniądze te Kruk przeznaczył na wzmocnienie organizacyjne oddziałów operujących w województwie lubelskim i podlaskim.

Wiadomość o sukcesie żyrzyńskim rozeszła się nie tylko po całym Królestwie Polskim, ale także po Europie. Zachodnia opinia publiczna zaczęła domagać się od swych rządów udzielenia wsparcia walczącym Polakom. Natomiast w Petersburgu zadecydowano o odwołaniu namiestnika Królestwa Polskiego Wielkiego Księcia Konstantego z Warszawy i desygnowaniu na jego miejsce feldmarszałka hr. Fiodora Berga. Zmiana ta spowodowała wzmożenie represji w stosunku do ludności polskiej i ostatecznie likwidację Królestwa Polskiego.

Bitwie oraz zdarzeniom ją poprzedzającym poświęcone jest opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza zatytułowane "Haydenreich", napisane w maju 1963, które autor zadedykował pamięci swego ojca i stryja, Bolesława i Zygmunta Iwaszkiewiczów, uczestników powstania styczniowego 1863 r..

Walki pod Żyrzynem zostały upamiętnione po 1990 r. na jednej z tablic na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem "ŻYRZYN 8 VIII 1863"