Blechhammer
| Podobóz Auschwitz-Birkenau | |
| |
| Odpowiedzialny | |
|---|---|
| Miejsce | |
| Liczba więźniów |
około 4000[1] |
| Liczba ofiar |
200[1] |
Położenie na mapie Kędzierzyna-Koźla  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego  | |
| 50,358327°N 18,321722°E/50,358327 18,321722 | |
Blechhammer – niemiecki nazistowski obóz pracy i filia Auschwitz-Birkenau znajdujący się na terenie Sławięcic, jednej z dzielnic Kędzierzyna-Koźla.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Na przełomie lat 1939/1940 spółka akcyjna Oberschlesische Hydrierwerke AG Blechhammer rozpoczęła budowę fabryki benzyny syntetycznej w Blachowni Śląskiej. Ściśle wiązało się to z ekspansywnymi planami polityki hitlerowskiej w czasie drugiej wojny światowej[2].
Do rozbudowy i obsługi tych zakładów wykorzystywano przede wszystkim robotników przywiezionych na roboty przymusowe oraz więźniów i jeńców wojennych. Cały teren przyzakładowy pokryto gęstą siecią obozów, w których umieszczano dziesiątki tysięcy ludzi.
Ze względu na charakter tych obozów można je podzielić na trzy zasadnicze grupy: obozy pracy przymusowej, obozy karne i obozy jenieckie. Najliczniejszą grupę stanowiły obozy pracy przymusowej, wśród których przeważali Polacy.
Specyficzną kategorię obozów pracy przymusowej stanowiły obozy żydowskie[3]. W okolicach Kędzierzyna (Heydebreck) i Blachowni Śląskiej (Blechhammer) było ich kilka, m.in. Bierawie (Reigersfeld), na Górze św. Anny (Annaberg), w Sławięcicach (Ehrenforst) tzw. „Dorflager”. W obozach tych osadzano Żydów przeważnie z Górnego Śląska. W miarę nasilania akcji likwidacji gett i wywożenia ludności żydowskiej do obozów zagłady, obozy przymusowej pracy Żydów były systematycznie likwidowane[4].
Na przełomie lat 1943/44 większość więźniów-Żydów z obozów pracy w rejonie koźleckim przeniesiono do tzw. „Judenlager”, położonego w pobliżu dworca kolejowego w Sławięcicach niedaleko Blachowni Śląskiej[5]. Był to jeden z najstarszych obozów przymusowej pracy Żydów w tym rejonie. Jego budowę rozpoczęto w 1942 roku siłami około 350 Żydów przywiezionych do Sławięcic w marcu lub kwietniu 1942 roku z obozu pracy na Górze św. Anny. Początkowo umieszczano ich w obozie „Dorflager” w Sławięcicach a następnie w czerwcu tegoż roku przeniesiono do sześciu baraków znajdujących się w pobliżu tego obozu. W ten sposób powstał następnie rozbudowany i powiększony nowy obóz, zwany „Judenlager”[6]. Kierowano do niego dalsze transporty Żydów przeważnie z Górnego Śląska. W krótkim czasie stan obozu osiągnął liczbę kilku tysięcy więźniów. Funkcję Lagerführera pełnił wówczas Erich Hoffmann. Jednym ze strażników w obozie był funkcjonariusz policji Rettinghausen zwany przez więźniów „Mikwennik”[7].
Pod koniec 1943 roku komendantura obozu koncentracyjnego Oświęcim III rozpoczęła pertraktacje w sprawie przejęcia „Judenlager” pod swój zarząd[8]. Zostały one sfinalizowane 1 kwietnia 1944 roku. „Judenlager” został podporządkowany obozowi koncentracyjnemu Oświęcim III i stał się jednym z oświęcimskich podobozów[9]. Odtąd w dokumentach figurował on pod nazwą „Arbeitslager Blechhammer”[10].
Podobóz był położony przy drodze prowadzącej do dworca kolejowego z centrum Sławięcic, w odległości 2,5 km na południowy wschód od Blachowni Śląskiej. Od strony wschodniej i zachodniej otaczał go las, od południa przylegał do bocznicy kolejowej zakładów chemicznych w Blachowni, natomiast od północy sąsiadował z barakami SS. Cały teren obozu (o powierzchni 4 hektarów) otoczony był wysokim na 4 metry murem betonowym. W górnej części ogrodzenia rozciągnięty był drut kolczasty, przez który płynął prąd elektryczny, oraz znajdowała się instalacja oświetleniowa.
Wzdłuż wewnętrznej strony ogrodzenia stały betonowe wieże strażnicze a na zewnątrz muru betonowe bunkry, będące schronami przeciwlotniczymi[11]. W obrębie ogrodzenia mieściło się około 25 drewnianych baraków mieszkalnych i szpitalnych (o wymiarach około 7,5 metra na 40 metrów) oraz baraki-ustępy, umywalnie, warsztaty i podziemne magazyny[12].
Po przejęciu obozu przez SS, wybudowano w północno-wschodnim narożniku krematorium. Był to niewielki budynek murowany (o wymiarach 7,6 metra długości, 5,6 metra szerokości i 2,35 metra wysokości), w którym znajdował się żelazny piec na paliwo płynne do spalania zwłok. Zwłoki wkładano do pieca na specjalnych żelaznych noszach. Jednocześnie można było spalić dwoje zwłok[13].
21 stycznia 1945 rozpoczął się wspólny marsz więźniów i robotników przymusowych z różnych obozów w regionie, który miał na celu albo sprowadzenie niewolników do obozu Groß-Rosen. W dniu ewakuacji Blechhammer opuściło około 4000 więźniów. Marsz śmierci prowadził przez Koźle – Prudnik – Głuchołazy – Nysę – Otmuchów – Ząbkowice Śląskie – Świdnicę i Strzegom do Groß-Rosen, do którego ocaleni dotarli 2 lutego. Podczas marszu esesmani zabili około 800 więźniów[14]. Przed wyzwoleniem obozu baraki z chorymi więźniami wewnątrz zostały ostrzelane, obrzucone granatami i podpalone przez esesmanów[15].
Pod względem organizacyjnym podobóz Blechhammer nie różnił się od innych podobozów oświęcimskich. Na czele władz obozowych stał kierownik (Lagerführer). Pełnił on jednocześnie funkcję dowódcy kompanii wartowniczej (Kompanieführer), w związku z czym podlegali mu: podoficer raportowy (Rapportführer), nadzorcy bloków (Blockführerzy), sanitariusze (SS-Sänitats Dienstgrad – SDG), Stabsscharführer oraz strażnicy SS. Jako autonomiczna komórka organizacyjna w obozie funkcjonował oddział polityczny (Politische Abteilung). Pierwszym kierownikiem obozu i dowódcą 7. kompanii wartowniczej, wyznaczonej do pilnowania więźniów podobozu Blechhammer, został mianowany SS-Hauptsturmführer Otto Brossmann[16]. Pełnił on swoje funkcje do dnia 9 listopada 1944 roku. W tym dniu funkcję dowódcy 7. kompanii wartowniczej i kierownika podobozu Blechhammer przejął SS-Untersturmführer Kurt Klipp[17]. Na stanowiskach tych pozostał do czasu ewakuacji podobozu w styczniu 1945 roku. Najbliższym współpracownikiem obu kierowników był szef oddziału politycznego SS-Oberscharführer Walter Schmidt[a]. Sprawami personalnymi SS-manów wchodzących w skład kompanii wartowniczej oraz przydzielaniem czynności służbowych zajmował się Stabsscharführer, którym był mianowany SS-Oberscharführer Fritz Klingberg[18], natomiast funkcję Rapportführera pełnił SS-Unterscharführer Hans Stefan Olejak[19].
Nadzór nad szpitalem obozowym powierzony był sanitariuszom (SS-Sänitats Dienstgrad), którzy również byli odpowiedzialni za stan sanitarny całego obozu. Stanowisko to zajmowali kolejno: SS-Oberscharführer Herbert Scherpe[20]; SS-Sturmmann Peter Quirin[b]; SS-Sturmmann Karl Kaufmann[21] oraz SS-Hauptscharführer Heinrich Müller[c].
W 2021 roku odremontowano budynek krematorium[22].
-
Obóz Blechhammer, Krematorium -
Obóz Blechhammer, Wejście do obozu
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Podpisy jego figurują na meldunkach i zarządzeniach karnych.
- ↑ Peter Quirin pełnił funkcję sanitariusza w szpitalu obozowym podobozu Blechhammer od kwietnia do listopada 1944 r. a następnie został przeniesiony do podobozu Jawiszowice.
- ↑ H.Müller pełnił funkcję sanitariusza w podobozie Blechhammer od listopada 1944 r. do stycznia 1945 r.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Blechhammer. auschwitz.org. [dostęp 2021-02-01]. (pol.).
- ↑ Proces przeciw byłemu komendantowi obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu Rudolfowi Hössowi przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w Warszawie (cyt. dalej P.H.), t. 21, k. 39.
- ↑ Dostarczaniem robotników polskich i żydowskich dla różnych przedsiębiorstw na Śląsku zajmowała się tzw. Organizacja Schmelt (Por. "Zeszyty Oświęcimskie" nr 9, str. 58, ods. 7). W Sosnowcu znajdowała się siedziba referatu żydowskiego, którym kierował Kuczyński. (Artur Eisenbach – Hitlerowska polityka eksterminacji Żydów w latach 1939-1945, Warszawa 1953. Żyd. Instytut Hist. (cyt. dalej: Eisenbach – Hitlerowska polityka) str. 105 oraz Wspomnienia Hössa, str. 203). Po likwidacji getta w Sosnowcu "Dienststelle Organizacji Schmelt" została przeniesiona do Góry Świętej Anny koło Koźla. Tam też w dn. 2. 8. 1943 r. skierowano z Sosnowca grupę ok. 300 Żydów, wśród nich 24 pracowników tej placówki (Natan Eliasz Szternfinkiel – Zagłada Żydów Sosnowca. Katowice 1946, Wyd. Cent. Żyd. Komisji Hist., (cyt. dalej: Szternfinkiel – Zagłada), str. 56.
- ↑ 21. 6. 1943 r. Himmler wydał tajny rozkaz do wyższych dowódców SS i policji oraz do Pohla (WVIIA) i Müllera (RSHA) nakazujący deportację do obozów koncentracyjnych wszystkich Żydów z terenów wschodnich w terminie do dn. 1. 8. 1943 r. W ślad za tym rozporządzeniem nastąpiła likwidacja istniejących jeszcze gett: w Białymstoku i w Wilnie (sierpień 1943 r.), w Sosnowcu i w Będzinie (1-8 sierpnia 1943 r.). Wcześniejszym rozkazem Himmlera z dnia11. 6. 1943 r. getto łódzkie zostało przekształcone na obóz koncentracyjny. (Eisenbach – Hitlerowska polityka, str. 364, 365 oraz Sternfinkiel – Zagłada, str. 54, 57).
- ↑ Relacje byłych więźniów podobozu oświęcimskiego Blechhammer: Aby Sztulberga, Arona Goldfungera, Lunzera Markowicza.
- ↑ Zeznanie byłego więźnia podobozu oświęcimskiego Blechhammer Karla Demerera złożone w dn. 2. 8. 1964 r. w Tel Aviv w Untersuchungsstelle für N. S. Gewaltverbrechen beim Landesstab der Polizei Israel oraz relacja byłego więźnia Erwina Lagusa.
- ↑ Zeznania byłego więźnia podobozu oświęcimskiego Blechhammer Karla Demerera.
- ↑ W dn. 15. 12. 1943 r. komendant obozu Oświęcim III SS-Hauptsturmführer Heinrich Schwarz udał się w podróż służbową do Kędzierzyna i Blachowni Śląskiej. (Fahrbefehl z dn. 15. 12. 1943 r.). W dniu 12. i 14. 3. 1944 r. szef oddziału zatrudnienia w SS-WVIIA Maurer odbył podróż służbową do Blachowni Śląskiej i Wrocławia w sprawie zatrudnienia więźniów ("Dringende Besprechung wegen Häflingseinzatz in dem Betrieben"). (Fahrbefehl z dn. 12. i 14. 3. 1944 r.). Obydwie podróże prawdopodobnie można łączyć z planami przejęcia "Judenlager" pod zarząd obozu koncentracyjnego Oświęcim III.
- ↑ "Zeszyty Oświęcimskie" nr 6 (Danuta Czech – Kalendarz wydarzeń obozowych, str. 64).
- ↑ Po raz pierwszy użyto tej nazwy w rozkazie komendantury obozu koncentracyjnego Oświęcim III nr 6/44, z dn. 22. 4. 1944 r. ustalającym numery połączeń telefonicznych – "Arbeitslager Blechhammer Amt Heydebreck 334".
- ↑ Protokół oględzin terenu byłego podobozu sporządzony przez Sąd Grodzki w Koźlu na sesji wyjazdowej w Sławięcicach w dn. 6. 3. 1946 r. Relacja byłego więźnia Luzera Markowicza. Opis terenu byłego podobozu sporządzony został również przez Inżynierów Zakładów Azotowych w Kędzierzynie.
- ↑ Relacja byłej więźniarki Gity Brandsztedtler-Sztulbergowej oraz "Werkluftschutzplan".
- ↑ Plan i opis budynku krematoryjnego w Sławięcicach pow. Koźle, sporządzony w dn. 25. 4. 1946 r. przez architekta powiatowego inż. Stasiaka na zlecenie Sądu Grodzkiego w Koźlu.
- ↑ Franciszek Piper, Podobóz Blechhammer, „Zeszyty Oświęcimskie”, 10, 1967.
- ↑ Blechhammer / Podobozy / Historia / Auschwitz-Birkenau, [w:] Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau [online].
- ↑ Rozkaz specjalny komendantury obozu Oświęcim III z dn. 22. 5. 1944 r. Mocą tego rozkazu Otto Brossmann został mianowany dowódcą 7. kompanii wartowniczej przy równoczesnym utrzymaniu wcześniejszej nominacji na kierownika podobozu w Blechhammer ("Die Einsetzung des Hauptsturmführers Brossmanns als Lagerführer bleibt bestehen").
- ↑ Rozkaz komendantury z dn. 11. 11. 1944 r.
- ↑ Rozkaz komendantury obozu Oświęcim III nr 9/44 (p. 10) z dn. 6. 9. 1944 r. oraz rozkaz specjalny komendantury obozu Oświęcim III z dn. 22. 5. 1944 r.
- ↑ Relacja byłego więźnia Abrama Szeftela.
- ↑ Herbert Scherpe ur. w r. 1907; w latach 1942-1943 pełnił funkcję sanitariusza w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. W r. 1943 został przeniesiony do podobozu w Goleszowie. W dn. 20. 4. 1943 r. otrzymał wojenny krzyż zasługi drugiej klasy i w tym samym roku został awansowany do stopnia SS-Oberscharführera. W kwietniu 1944 r. pełnił funkcję sanitariusza w szpitalu obozowym w podobozie Blechhammer.
- ↑ Kaufmann pochodził z Bawarii, pełnił funkcję sanitariusza w podobozach w Jawiszowicach i Blechhammer (w II poł. 1944 r.). Pod koniec 1944 r. został przeniesiony do podobozu w Goleszowie. ("Zeszyty Oświęcimskie" nr 9: J. Frąckiew – Podobóz Golleschau, str. 111).
- ↑ Agnieszka Pospiszyl, Odremontowano budynek krematorium w dawnym nazistowskim obozie pracy. W planach są kolejne prace [online], Odremontowano budynek krematorium w dawnym nazistowskim obozie pracy. W planach są kolejne prace, 23 lipca 2021 [dostęp 2023-12-02] (pol.).