Czarzaści herbu Prus II

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czarzaści herbu Prus II
Ilustracja
Prus II

Czarzaści herbu Prus II, znani również jako Czyrzasty, Czerzasty, Czarasty, Czarassy, Czarżasty – polski ród szlachecki, wywodzący się z Mazowsza, ze wsi Czarzaste-Prusy w ziemi ciechanowskiej (powiat przasnyski, par. Krzynowłoga Wielka).

Historia[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Czarzaste określała okolicę szlachecką, na terenie której w XVI w. powstało kilka wsi[1]. Nazwa okolicy szlacheckiej miała charakter odprzymiotnikowy[2]. Osada była założona w puszczy[3], w miejscu, które było „czyrzaste”, czyli w miejscu, w którym znajdowały się zbutwiałe drzewa[4] (dodatkową wskazówką dotyczącą charakteru terenu, na którym w średniowieczu leżała osada, jest nazwa wydzielonej później wsi: Czarzaste-Błotki).

W 1428 roku Falisław de Czarzaste swoje puste części we wsi Czarzaste w ziemi ciechanowskiej[5] sprzedał Stanisławowi, Wielislawowi, Jakubowi, Mikołajowi i Borzymowi de Czarzaste[6]. W ten sposób wydzieliły się m.in. Czarzaste Wielkie[3] i Czarzaste Błotki (dziedziczone przez potomków Wielislawa[7]), Czarzaste-Prusy (dziedziczone przez potomków pozostałych wymienionych). Moment zakupu części w Czarzastych oraz wyodrębnienie się osady Czarzaste-Prusy zbiega się w czasie z procesem integracji heraldycznego rodu Prusów z rodem Wilczych Kos, co opisała Jadwiga Chwalibińska. Wedle tej badaczki pierwsi przedstawiciele późniejszego heraldycznego rodu Prusów zjawiają się na Mazowszu w drugiej połowie XIII wieku[8], a między rokiem 1422 a 1430 dokonało się połączenie mazowieckich Prusów z Wilczymi Kosami (przedstawiciele rodu heraldycznego Wilczych Kos używali wcześniej znaku herbowego bez półtora krzyża, a posługiwali się określeniem Prusy jedynie w proklamie). Wedle wspomnianej autorki znak półtora krzyża w herbie Wilczych Kos pojawia się nad Wilczymi Kosami około r. 1430[9].

Dziedzina Arnolda Chodupki de Czarzaste h. Kościesza[10][11] przyjęła następnie nazwę Czarzaste Chodupki (obecnie, od 1983 r., Czarzaste Małe). W 1437 roku części w Czarzastych posiadał m.in. Ninota z Gadomca[12], Adam, Stanisław, Marcin oraz Piotr de Czarzaste[13]. Zachowała się wzmianka z 1473 roku o nadaniu prawa chełmińskiego na dobra Czarzaste z podatkiem 12 groszy od łanu chełmińskiego oraz o tym, że odbiorcą nadania był Wielislaw de Czarzaste[7].

W końcu XVI wieku Jakub Czarzasty kupił pewien dział od Kobylińskich herbu Łodzia i założył wieś Kobylak Złoty Kierz. Kiedy w 1590 roku Wojciech Kobyliński, dziedzic na Kobylakach Koryszach, kupił od Jakuba Czarzastego dział we wsi Kobylak Złoty Kierz, zaczęto osadę nazywać Kobylaki Czarzaste, od nazwiska dawnego właściciela[14].

Na Mazowszu w XVIII w. poszczególne gałęzie rodziny Czarzastych dziedziczyły m.in. w parafii Krzynowłoga Wielka (Czarzaste-Wielkie, Czarzaste-Prusy, Czarzaste-Błotki, Grabowo-Zawady, Bystre-Chrzany, Rapaty-Święchy), w parafii Dzierzgowo (Brzozowo-Maje), w parafii Czernice Borowe (Kownaty-Maciejowice, Dzielin), w parafii Łysakowo (Przywilcz), w parafii Lekowo (Żmijewo-Gaje), w parafii Koziczynek (Szczepanki-Pieski). W tym czasie część rodziny przeniosła się do Wielkopolski[15].

Rzekome pochodzenie z Węgier[edytuj | edytuj kod]

W Volumina Legum, gdy ogłaszano listę elektorów biorących udział w wyborze króla Augusta II Mocnego w roku 1697, nazwisko Czarzastych zostało wydrukowane błędnie („Czarasty” i „Czarassy”[16]). W tym czasie zapomnieniu uległo też znaczenie przymiotnika, od którego nazwę wzięła osada Czarzaste, a od niej nazwisko. W takich okolicznościach, w XIX w., w części rodziny pojawiło się przeświadczenie o jej węgierskim pochodzeniu. W ramach tego przeświadczenia poszukiwano źródeł rodzinnego herbu w nadaniu króla Stefana Batorego (który w przypadku nobilitacji dodawał nobilitowanym swój herb „Wilcze zęby”[17]). W ten sposób zacierała się pamięć o rodzinnym herbie - Prusie II zwanym „Wilczymi kosami”. Średniowieczne początki osady Czarzaste oraz powstawanie nazwiska dziedziców osady Czarzaste-Prusy są relatywnie dobrze udokumentowane, wobec powyższego przeświadczenie o węgierskim pochodzenie rodziny nie ma uzasadnienia.

Herbarze[edytuj | edytuj kod]

Hr. Seweryn Uruski[18] sygnalizuje błędne wydrukowanie nazwiska w Volumina legum: „Czarasty v. Czarzasty. Mylnie w Vol. Leg. wydrukowani Czarassy. W północnem Mazowszu, szlachta zagrodowa”. Następnie wymienia: „Mikołaj 1492 r. i Jan, syn Piotra 1505 r. cytowani w aktach łomżyńskich. Andrzej, viceregent zawskrzyński 1667 r. Mikołaj, syn Gotarda, właściciel części we wsiach Grabowo i Zawady, w ziemi ciechanowskiej 1682 r. Kazimierz, subdelegat płocki 1679 r. Adam, Wojciech, Andrzej, Józef i Tomasz podpisali elekcję 1697 r. z ziemią ciechanowską”. Następnie, w odrębnym haśle, dodaje: „Czarzasty. Taż familia co Czarasty”, dodając wzmiankę o Kazimierzu, poborcy płockim z 1662 r.

Adam Boniecki[19] ogranicza się do wzmianki, że „Czarzasty Andrzej Kazimierz, regent zawskrzyński, wspólnie z Wojciechem podpisał elekcyę króla Michała[20]”, dodaje też hasło „Czarassy (v. Czarasty)”, a w nim „Adam, Andrzej, Józef, Tomasz i Wojciech, pisali się na elekcyę Augusta II-go[21]”.

Z czasem przynależność Czarzastych do herbu Prus, a w szczególności do herbu Prus II, uległa zatarciu w szerszej świadomości, świadczy o tym wzmianka o rodzinie Czarzastych w wydaniu Herbarza Polskiego Kacpra Niesieckiego rozszerzona przez Jana Nepomucena Bobrowicza[22]: „O tych dawni autorowie, ani Niesiecki nie piszą. Sami tylko Kuropatnicki i Małachowski w rzędzie nazwisk domów szlacheckich umieszczają”.

Przedstawiciele rodziny[edytuj | edytuj kod]

  • Mikołaj de Czarzaste, wieczysty wikariusz kościoła w Pułtusku (1501-1513)[23]
  • Mikołaj Czarzasty (-1764[24]), bernardyn[25] - lektor zakonnej prowincji wielkopolskiej O.O. Bernardynów, pierwszy lektor filozofii założonego w 1731 roku zakonnego studium filozofii przy bernardyńskim konwencie piotrkowskim[26], wikariusz prowincji[27], prowincjał (1746-9, 1755-8)[28]. W 1732 r. przewodniczył głośnej dyspucie filozoficznej w obecności deputatów piotrkowskiego trybunału koronnego. Jego staraniem, jako „zasłużonego gwardiana, który «fabrykę» wartskiego kościoła prowadził także jako prowincjał i eksprowincjał”, w latach 1756-62 odnowiono kościół w Warcie[29]. Pochowany w Klasztorze O.O. Bernardynów w Warcie[30].
  • Mikołaj Czarzasty, jezuita[31], jeden z inicjatorów beatyfikacji Św. Andrzeja Boboli[32], rektor kolegium Jezuitów w Pińsku (1719-1721, 1724-1729)[33], następnie rektor kolegium Jezuitów w Nieświeżu (w latach 1731-1735), prokurator w łuckim procesie apostolskim co do życia i męczeństwa Andrzeja Boboli, oraz cudów i łask jego pośrednictwu przypisywanych[34].
  • Józef Czarzasty, kanonik brzeski i kijowski, proboszcz par. Zaręby k. Chorzel w latach 1767-1771[35].
  • Saturnin Czarzasty, jeden z założycieli (1926) Miejskiego Klubu Sportowego Wicher Kobyłka[36].
  • Stanisław Czarzasty (1907-1972, syn Tomasza), porucznik Wojska Polskiego oraz 2 Korpusu Polskiego, działacz społeczny i polonijny, animator polskiego środowiska w Wielkiej Brytanii, współzałożyciel Polskiego Ośrodka Katolickiego w Leamington Spa.
  • Zygmunt Czarzasty (1942-, syn Józefa), prawnik, prokurator, działacz PZPR
  • Włodzimierz Czarzasty (1960-, syn Wincentego), przedsiębiorca i polityk. Od 2019 wicemarszałek Sejmu IX kadencji.
  • Leszek Józef Czarzasty (1965-), urodzony w Przasnyszu radny Wołomina w kadencji 2014-2018[37], przewodniczący Rady Miejskiej w Wołominie, przewodniczący Klubu Radnych Prawa i Sprawiedliwości.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kazimierz Rymut, "Nazwy miejscowe Polski: historia, pochodzenie, zmiany", Instytut Języka Polskiego (Polska Akademia Nauk), str.200
  2. ↑ Sama zmiana nazwy osady następowała wedle wzoru Czyrzaste→Czerzaste→Czarzaste; por. Kazimierz Rymut, Ibidem.
  3. ↑ a b Anna Borkiewicz Celińska, Osadnictwo Ziemi Ciechanowskiej w XV wieku (1370-1526), Instytut Historii Kultury Materialnej PAN, Studia z dziejów osadnictwa Tom 8, str. 86
  4. ↑ Przymiotnik „czyrzasty” nie jest notowany przez polskie słowniki z powodu wczesnego wyjścia z użycia - tak: Karol Zierhoffer, Nazwy miejscowe północnego Mazowsza (Prace onomastyczne) Wrocław 1957, str. 149
  5. ↑ Czerzaste. Kartoteka powiatu przasnyskiego w średniowieczu. Kartoteka Słownika historyczno-geograficznego Mazowsza w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk
  6. ↑ 1428 MK 333 f. 101 (również Starodawne prawa polskiego pomniki t. V, 696)
  7. ↑ a b 1473 MK 6 f. 29v
  8. ↑ Jadwiga Chwalibińska, Ród Prusów w wiekach średnich, Toruń 1948, str. 27
  9. ↑ Ibidem str. 121
  10. ↑ 1435 MK 3 f. 171-171v
  11. ↑ Arnold Chodupka de Czarzaste h. Kościesza - z analizy źródeł wynika, że jego potomstwo w linii męskiej wymarło; por. też wzmianki dot. wsi Chodup, która należała do osad potwierdzonych na Mazowszu już w XIII w.: Anna Borkiewicz Celińska, Osadnictwo Ziemi Ciechanowskiej w XV wieku (1370-1526), Instytut Historii Kultury Materialnej PAN, Studia z dziejów osadnictwa Tom 8, str. 71 i 126
  12. ↑ por. na temat dziedziczenia przez syna Ninoty z Gadomca w sąsiedniej w stosunku do Czarzastych wsi Gadomiec Miłocięta: 1450 MK 4 f 133
  13. ↑ 1437 MK 3 f 202-202v
  14. ↑ Małgorzata Dajnowicz, Drobna szlachta ziemi łomżyńskiej na przełomie XIX i XX wieku, Łomża 2001, s. 151
  15. ↑ Por. na temat relacji majątkowych spadkobierców Kazimierza Czarzastego, męża Zofii Ulatowskiej, a siostry Jana Ulatowskiego, podstolego dobrzyńskiego, w wypisach z ksiąg grodzkich i ziemskich poznańskich, konińskich i gnieźnieńskich: Teki Dworzaczka 275 (Nr. 1111 III) 1686, 4631 (Nr. 1144) 1709, 8932 (Nr. 1150) 1716, 10271 (Nr. 1178) 1720, 15224 (Nr. 1229) 1731, 14071 (Nr. 78) 1749, 13152 (Nr. 98) 1750, 11044 (Nr. 1294) 1749, 14172 (Nr. 78) 1751 itd.
  16. ↑ Volumina Legum: Przedruk Zbioru praw staraniem XX. pijarów w Warszawie od roku 1732 do roku [1793], T.5 1860, str. 447
  17. ↑ Por. Marcin Michał Wiszowaty „Szlachta, genealogia, heraldyka - fakty i mity” - referat wygłoszony podczas spotkania Związku Szlachty Polskiej w Sopocie 22 maja 2002 r.
  18. ↑ Seweryn Uruski „Rodzina. Herbarz szlachty polskiej”, Kraków 1886 r., przedruk. Warszawa 1904 r., Tom II str. 367
  19. ↑ Adam Boniecki, Herbarz polski: Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich”, str. 336
  20. ↑ Mowa tu o elekcji króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego z 1669 r.
  21. ↑ Chodzi tu o elekcję króla Augusta II Mocnego w roku 1697.
  22. ↑ Kasper Niesiecki, Herbarz Polski, wyd. J. N. Bobrowicz, Lipsk 1839-1845, T 11, str. 90
  23. ↑ Bolesław Ulanowski, Joanna Czubek, Acta capitulorum nec non iudiciorum ecclesiasticorum selecta, Nakładem Akademii Umiejętności, 1908, str. 78 i str. 177
  24. ↑ Kamil Kantak, Bernardyni Polscy, 1453-[1932], Tom 2, wyd. OO. Bernardynów, 1933, str. 425
  25. ↑ Andrzej Paweł Bieś, Ludwik Grzebień, Marek Inglot, Polonica w Archiwum Rzymskim Towarzystwa Jezusowego: T3 Germania, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna IGNATIANUM, 2006, str. 50
  26. ↑ Bohdan Baranowski, Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego, Wydawn. Łódzkie, 1989, str. 171
  27. ↑ Salezy Bogumił Tomczak, Kroniki Bernardynów poznańskich, Wydawn. Miejskie, 2002, str. 285
  28. ↑ Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Klasztory bernardyńskie w Polsce, Kalwaria Zebrzydowska 1985, s. 258-266.
  29. ↑ Hieronim Eugeniusz Wyczawski, Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, Wydawn. Bernardynów "Calvarianum", 1985, str. 420
  30. ↑ Klasztor O. O. Bernardynów w Warcie [w:] Kazimierz Jung, Klasztory w Warcie, Sieradz 1930.
  31. ↑ Polona, seu Luceorien. beatificationis, et canonizationis ven. servi Dei Andrea Bobola sacerd. prof. soc. Jesu: Positio super miraculis, Tom 2, 1827, str. 12
  32. ↑ Jezuici w Polsce, cz. III, str. 1377
  33. ↑ Urszula Kosińska, August II w poszukiwaniu sojusznika. Między traktatem wiedeńskim i hanowerskim (1725-1730), Warszawa 2012, str. 105
  34. ↑ Ks.Jan Popłatek T.J., Błogosławiony Andrzej Bobola Towarzystwa Jezusowego. Życie - męczeństwo - kult, Kraków 1936, str. 192
  35. ↑ Por. m.in. księgi nurskie grodzkie wieczyste: 1767 NGW 29 f. 122, 1771 NGW 32 f. 241.
  36. ↑ 90 – lecie Miejskiego Klubu Sportowego WICHER Kobyłka, 5 llipca 2016 r.
  37. ↑ Leszek Czarzasty, Oświadczenia majątkowe radnych, Gmina Wołomin, Biuletyn Informacji Publicznej

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czarzaści_herbu_Prus_II&oldid=73617625”