Elektrociepłownia Poznań Garbary EC-1
 nr rej. 1024/Wlko/A z 24 czerwca 2017[1]
| |
 Elektrociepłownia Poznań Garbary EC-I (2018) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość |
Poznań |
| Adres |
ul. Panny Marii 3 |
| Architekt |
Stefan Cybichowski |
| Rozpoczęcie budowy |
październik 1927 |
| Ukończenie budowy |
23 listopada 1929 |
Położenie na mapie Poznania  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
 52°25′01,20″N 16°56′37,10″E/52,417000 16,943640
| |
Elektrociepłownia Poznań Garbary EC-1 – kompleks budynków elektrowni, zbudowany w Poznaniu w 1929 roku, na Ostrowie Tumskim[2]. Jest to jedna z największych zabytkowych industrialnych budowli dwudziestolecia międzywojennego na terenie miasta. Stanowi ona przykład modernistycznej architektury przemysłowej[3].
Topografia terenu[edytuj | edytuj kod]
Elektrownia została wybudowana w północnej części Ostrowa Tumskiego, na rzecznym cyplu. Znajduje się o kilkaset metrów na północ od zabytkowej części Ostrowa, oddzielona torami kolejowymi. Budynek leży w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki Warta. Znajduje się na uboczu historycznej części miasta.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Intensywnie rozwijający się przemysł w Poznaniu, w drugiej połowie XIX wieku, przyczynił się do powstania nowych linii kolejowych. W roku 1872 powstała nowa linia bydgosko-toruńska, przebiegająca między fortem Winiary a północnymi obszarami miasta, na prawym brzegu Warty, przez Zawady i Główną, co miało znaczny wpływ na rozwój terenu przemysłowego w północno-wschodniej części miasta. Teren przemysłowy, który się rozciągał pomiędzy ul. Grobla a ul. Garbary, obejmował gazownię miejską z elektrownią, rzeźnię, targowisko, przeładownię i port rzeczny, a także uruchomioną w 1909 roku oczyszczalnię i przepompownię ścieków. Dalszy rozwój terenu był ograniczony przez wcześniej powstałe fortyfikacje pruskie. W 1902 roku przez Wilhelma II została wydana zgoda na likwidację wewnętrznego pierścienia fortyfikacyjnego[3].
Moc dotychczas obsługującej całe miasto elektrowni przy ulicy Garbary była nie wystarczająca, dlatego postanowiono w roku 1920 o budowie nowego zakładu. Budowę elektrowni powierzono w roku 1927 warszawskiej spółce akcyjnej „Siła i Światło”, jednemu z pierwszych polskich przedsiębiorstw oraz jednej z największych spółek akcyjnych dwudziestolecia międzywojennego. Projekt architektoniczny elektrowni został wykonany przez poznańskiego architekta Stefana Cybichowskiego[4]. Jako miejsce budowy obiektu wybrano północną część Ostrowa Tumskiego, w bezpośredniej bliskości torów kolejowych i rzeki Warty, co ułatwiało transport węgla i chłodzenie turbin[5].
Elektrownia Garbary została oficjalnie uruchomiona 23 listopada 1929 roku. Dla mieszkańców przedwojennego Poznania nowa elektrownia miejska była monumentalnym symbolem nowoczesności. Na otwarciu w 1929 roku przemówił ówczesny prezydent Poznania Cyryl Ratajski: „Na miejscu gdzie stała warownia pruska, wzniesiono potężną świątynię pracy”[6].
Elektrownia powstawała w 3 etapach: „W pierwszej fazie budowy kompleksu uruchomiono ujęcie wody ze stacją pomp i filtrami mechanicznymi czerpanej z Warty wody, kotłownię parową, siłownię parową z turbogeneratorami, nastawnię elektryczną, a także osobną rozdzielnię prądu 6 kV. Czerpana z rzeki woda była oczyszczana mechanicznie na dwóch bębnowych filtrach sitowych, dalej była tłoczona za pomocą pomp elektrycznych do zasilania kotłów parowych i chłodzenia pary odlotowej z turbin. Pierwsze kotły parowe nie zachowały się, natomiast zachowały się kotły parowe, zbudowane w latach 1941–1942. Ostateczna realizacja projektu z drugiej połowy lat dwudziestych nastąpiła w 1952 roku”[3]. W 1954 roku ostatecznie wyłączono starą elektrownię na ul. Grobla. Garbary stały się jedynym producentem prądu w mieście[5].
W 1965 roku przekształcono „Garbary” w elektrociepłownię, czyli dotychczasową produkcję energii elektrycznej zamieniono na produkcję energii cieplnej w postaci gorącej wody. Moc termiczna Elektrociepłowni Garbary równała się 165 MW[7].
Z biegiem czasu elektrociepłownia przestała spełniać dotychczasowe funkcje produkcyjne, dlatego na północnym wschodzie Poznania w latach 70. XX wieku rozpoczęto budowę nowej Elektrociepłowni Karolin[8].
Elektrociepłownia Garbary zakończyła swoją działalność w 2016 roku[9].
Kompleks budynków[edytuj | edytuj kod]
Kompleks Elektrociepłowni Garbary składa się z kilku obiektów:
- Budynek główny (maszynownia, kotłownia, nastawnia, wieża nawęglana)
- Fragment Fortu Roon
- Plac węglowy
- Bocznica kolejowa
- Dawna pływalnia miejska[3]
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
Strategiczne znaczenie elektrowni, spowodowało, że w czasie walk o Poznań w 1945 roku doszło do poważnych zniszczeń obiektu. Działania wojenne, a zwłaszcza intensywne walki w okolicy Poznańskiej Cytadeli spowodowały czasowe wyłączenie produkcji. Przerwa w dostawie energii elektrycznej trwała niespełna 20 dni (3–21 lutego 1945 roku). Produkcja prądu powróciła w tym samym roku 25 czerwca[3].
Stan obecny[edytuj | edytuj kod]
W 2019 roku spółka „Robyg” wykupiła działkę wraz ze znajdującą się na niej konstrukcją dawnej elektrowni. Spółka planuje wybudowanie na tym terenie osiedla mieszkaniowe. Komin obecnie już nie istnieje. W nocy 15 listopada 2020 roku został wysadzony[10][11]. W planach jest przekształcenie całego terenu poprzemysłowego w dzielnicę mieszkaniowo-usługową. Najważniejsze budynki kompleksu (hala elektrowni, kotłownia czy reduta fortu Roon) według rozporządzenia konserwatora zabytków będą musiały pozostać[7].
Kultura i turystyka[edytuj | edytuj kod]
W 2017 roku w ramach projektu Europejskie Dni Dziedzictwa odbyło się zwiedzanie dawnej Elektrowni Garbary przeprowadzone przez przewodników i byłych pracowników zakładu[12]. W tym samym roku od 23 czerwca do 17 września trwała wystawa czasowa w Śluzie Katedralnej pod tytułem „Elektrownia Garbary. Dokument potencjalny”[3], poświęcona historii obiektu. Wystawie także towarzyszyła publikacja o tym samym tytule.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
-
Plan elewacji w 1929 roku -
Hala pieców (2018) -
Hala turbin (2018) -
Poziom +1 (2018) -
Sterownia (2018)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 178 [dostęp 2022-10-03].
- ↑ Elektrownia Garbary na Ostrowie Tumskim z okien Krajowego Zakładu dla Głuchoniemych w Poznaniu około 1929 roku [online], CYRYL – Cyfrowe Repozytorium Lokalne [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ a b c d e f Elektrownia Garbary – dokument potencjalny [online], Issuu [dostęp 2020-12-10] (ang.).
- ↑ Projekty Stefana Cybichowskiego | 1912 – 1939 | MKZ [online], CYRYL – Cyfrowe Repozytorium Lokalne [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ a b Była sobie elektrownia – Wydarzenia poznańskie – Biuletyn Miejski – poznan.pl [online], www.poznan.pl [dostęp 2020-12-10].
- ↑ www.polona.pl, „Kurier Poznański R 24, nr 545”, 24 listopada 1929, str. 4.
- ↑ a b Czas na Poznań, Spacer po Elektrociepłowni Garbary w przededniu wielkiej inwestycji [online], Czas na Poznań!, 22 lipca 2019 [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ Komin elektrociepłowni Karolin EC-II [online], CYRYL – Cyfrowe Repozytorium Lokalne [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ Historia [online], Veolia – Energia dla Poznania, 11 marca 2019 [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ Moment eksplozji uchwyciła kamera. Tak wyburzono komin dawnej elektrociepłowni [FILMIK] [online], naTemat.pl [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ Grzegorz Okoński, Poznań: W nocy wysadzono komin byłej Elektrociepłowni Garbary. Czuć było falę uderzeniową. Zobacz zdjęcia [online], Głos Wielkopolski, 15 listopada 2020 [dostęp 2020-12-10] (pol.).
- ↑ Poznań – Ogólnopolska inauguracja Europejskich Dni Dziedzictwa w 2017 roku [online], Europejskie Dni Dziedzictwa [dostęp 2020-12-10] (pol.).