Głóg

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Głóg
Ilustracja
Głóg dwuszyjkowy
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

różowate

Rodzaj

głóg

Nazwa systematyczna
Crataegus L.
Sp. Pl. 475. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

C. oxyacantha Linnaeus[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Kwiaty głogu jednoszyjkowego
Owoce głogu jednoszyjkowego

Głóg (Crataegus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny różowatych (Rosaceae). Do rodzaju zaliczanych jest ok. 217[4]–230[5] gatunków, ale według niektórych ujęć – co najmniej tysiąc[6]. Zasięg rodzaju obejmuje strefę umiarkowaną na półkuli północnej, przy czym centrum zróżnicowania stanowi Ameryka Północna, gdzie rośnie 169 gatunków[5]. W Europie obecnych jest 21 gatunków[7], z czego w Polsce naturalnie rosną: głóg dwuszyjkowy C. laevigata, jednoszyjkowy C. monogyna, odgiętodziałkowy C. rhipidophylla oraz mieszańce – głóg wielkoowocowy C. ×macrocarpa, pośredni C. ×media i nierównoząbkowy C. ×subsphaericea. Jako zdziczałe i zadomowione wymieniane są: głóg ałtajski C. chlorocarpa, głóg wachlarzowaty C. flabellata i głóg szkarłatny (szypułkowy) C. coccinea[8].

Liczne gatunki są wykorzystywane jako lecznicze i jadalne, uprawiane są także jako ozdobne, wykorzystywane jest ich drewno[7].

W Polsce głóg nosi nazwy ludowe: babi mąka, ptôszi chléb, zajęcze gruszki, kolidupa, diobli gruszki[9].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Owoce głogu owocowego
Owocujący głóg szkarłatny
Pokrój
Zwykle duże krzewy i niewielkie drzewa osiągające 3–12 m wysokości[5], rzadziej (np. C. cuneata) niskie krzewy do 1,5 m wysokości[10]. Pędy zróżnicowane są na krótko- i długopędy, są nagie lub w pierwszym roku owłosione, pokryte cierniami osiągającymi od 1 do 6 cm, rzadko do 10 cm długości[5], czasem rozgałęzionymi[10]. Starsze, drzewiaste okazy często z pniem pojedynczym, osiągającym do 0,5 m średnicy, często nieregularnym, falistym, pokrytym korą łuskowatą lub tarczkowatą[10].
Liście
Sezonowe (u gatunków południowych często zimotrwałe), pojedyncze, skrętoległe, ogonkowe, wsparte okrągławymi lub sierpowatymi, wolnymi przylistkami, odpadającymi wcześniej lub razem z liśćmi. Blaszka w ogólnym zarysie jajowata do wąskoeliptycznej, rzadko całobrzega, zazwyczaj piłkowana i wcinana, bardzo często klapowana, rzadko pierzasto złożona. Osiąga zwykle 2–8 cm długości[5].
Kwiaty
Zwykle zebrane w złożone baldachogrona, rzadziej pojedyncze lub po kilka w pęczkach[10]. Hypancjum w kształcie odwróconego stożka o średnicy 2–6 mm. Działek kielicha jest 5, są one rozpostarte, trójkątne. Płatków korony jest także 5, są one zwykle białe, rzadko kremowe lub różowe, zazwyczaj zaokrąglone, rzadziej eliptyczne. Cała korona osiąga średnicy od 8 do 25 mm. Pręciki, których jest zwykle 5–20, rzadko więcej, są krótsze od płatków. Zalążnie tworzy 1–5 owocolistków przyległych częściowo do hypancjum, tworzących odpowiadającą liczbie owocolistków liczbę szyjek słupka. W każdym owocolistku powstają dwa zalążki[5].
Owoce
Pozorne określane mianem głogowatych – ich nibyowocnia powstaje z mięśniejącego dna kwiatowego, otaczającego właściwe owoce – jednonasienne, twarde orzeszki zwane „nasionami” lub „pestkami”[10]. Owoce pozorne są kulistawe, jajowate, elipsoidalne lub gruszkowate o średnicy zwykle 6–20 mm, czasem większe, zwłaszcza u kultywarów, po dojrzeniu barwy żółtej, czerwonej lub czarnej. Na szczycie zwykle z trwałymi, rozpostartymi lub wzniesionymi działkami i zwykle też słupkami szyjka. W każdym owocu pozornym rozwija się od 1 do 5 orzeszków[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pokrój głogu ostrogowego
Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Pyreae, podrodziny Spiraeoideae (dawniej Pomoideae) z rodziny różowatych Rosaceae[11] lub (w innym ujęciu) do podplemienia Malinae, plemienia Maleae, podrodziny Amygdaloideae w tej samej rodzinie[12].

W obrębie rodzaju pozycję bazalną lub blisko bazalnej zajmuje nieszpułka zwyczajna Crataegus germanica, w różnych ujęciach włączany tutaj lub wyodrębniany w osobny, monotypowy rodzaj, wóczas jako Mespilus germanica[13]. Poza tym głóg spokrewniony jest blisko z rodzajami ognik Pyracantha i głogownik Photinia[14].

Klasyfikację w obrębie rodzaju utrudnia występowanie obok łatwo krzyżujących się gatunków diploidalnych rozmnażających się po zapyleniu krzyżowym, wielkiej liczby triploidów rozmnażających się apomiktycznie, samopylnych i faktultatywnie apomiktycznych tetraploidów oraz kompleksów gatunków blisko spokrewnionych, na wczesnym etapie specjacji, wciąż tworzących liczne krzyżówki między sobą[7].

Wykaz gatunków[4][10][8]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-25] (ang.).
  3. ↑ a b Crataegus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-12-25].
  4. ↑ a b c Crataegus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-25].
  5. ↑ a b c d e f g James B. Phipps: Crataegus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-12-25].
  6. ↑ Gu Cuizhi, Stephen A. Spongberg: Carataegus Linneus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-12-25].
  7. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 244, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 64-65, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ Ludowe nazwy głogów (Crataegus) i róż (Rosa) w Polsce od końca XIX w. do czasów obecnych. [dostęp 2013-05-21].
  10. ↑ a b c d e f Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. C. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 256-274. ISBN 83-01-11074-0.
  11. ↑ D. Potter i inni, Phylogeny and classification of Rosaceae, „Plant Systematics and Evolution”, 266, 2007, s. 5–43, DOI: 10.1007/s00606-007-0539-9.
  12. ↑ Genus Crataegus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-12-24].
  13. ↑ Roman A. Ufimov, Timothy A. Dickinson. Infrageneric nomenclature adjustments in Crataegus L. (Maleae, Rosaceae). „Phytologia”. 102, 3, s. 177–199, 2020. 
  14. ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 260. ISBN 0-333-73003-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Głóg&oldid=72985963”