Gotthold Ephraim Lessing

Gotthold Ephraim Lessing, portret pędzla Anny Lisiewskiej

Gotthold Ephraim Lessing (ur. 22 stycznia 1729 w Kamenz w Saksonii, zm. 15 lutego 1781 w Brunszwiku) – niemiecki estetyk, pisarz, krytyk i teoretyk literacki epoki oświecenia, reformator dramatu niemieckiego i jeden z najważniejszych autorów dramatycznych tamtego okresu.

Wychowany w duchu pobożności i posłuszeństwa Bogu oraz Kościołowi luterańskiemu przez swojego ojca pastora Johanna Gottfrieda Lessinga (1693–1770) od małego wykazywał tendencje do wolnomyślicielstwa i emancypowania się zarówno spod surowej władzy rodzicielskiej, jak i ograniczających jego wolnościowe dążenia okowów religijnych nakazów. Jako młody chłopiec uczęszczał do szkoły książęcej, gimnazjum St. Afra w Miśni, gdzie został dostrzeżony przez pedagogów jako bystry uczeń i chłonny umysł, z zapałem studiujący dzieła m.in. Terencjusza i Plauta, które czytał w oryginale. Szkoła ta, mimo iż cechował ją codzienny religijny dryl, pozwoliła młodemu Lessingowi na otwarcie się na tendencje oświeceniowe. Po jej zakończeniu studiował teologię na uniwersytecie w Lipsku. Po studiach przeniósł się do Berlina, gdzie oddał się literaturze, wydając m.in. Denkwürdichkeiten zur Geschichte der Bünhe, a potem, razem z Mosesem Mendelssohnem, Gelehrte Bibliothek. W tym czasie drukował Miss Sarę Sampson. Po pewnym czasie przenosi się do Lipska, gdzie mieszkał do 1759 roku. Następnie przenosi się do Hamburga, gdzie dostał posadę dyrektora teatru. Z tego okresu pochodzą jego Dramaturgische Blätter, jedno z dzieł krytyki teatralnej, które wychodziły w latach 1767-1768. Na zaproszenie księcia brunszwickiego przyjął posadę bibliotekarza w Wolfenbüttel. Razem z księciem udał się też w podróż do Italii, która wpłynęła na jego późniejszą twórczość.

Jego główne dzieła to: Miss Sara Sampson, Minna von Barnhelm, Emilia Galotti i Nathan der Weise (Natan mędrzec).

Choć sam nie był pochodzenia żydowskiego, był wielkim miłośnikiem Żydów, jako „najmądrzejszego i najbardziej tolerancyjnego z narodów”, czemu dał wyraz w dramacie Nathan der Weise. Jego bliskim przyjacielem był żydowsko-niemiecki filozof Moses Mendelssohn.

Myśl polityczna Lessinga

U Gottholda Ephreima Lessinga myśl wolnościowa przybiera formę obrony tolerancji religijnej i pozareligijnej i rzekomo pochodzącego z pism luterańskich przyzwolenia na samodzielne poszukiwanie prawdy i drogi do zbawienia przez każdą jednostkę. Dla Lessinga bardziej wartościowy jest ten, kto w imię własnych przekonań zrywa z nieprawdą, niż ten, który trzymając się przesądu broni choćby najszlachetniejszej prawdy. Szczęście i wolność utożsamiał Lessing z odrzuceniem przesądów i osiągnięciem dzięki temu dojrzałości duchowej. Poglądy Lessinga są jakby niemieckim wariantem myśli wolteriańskiej. Tak jak Voltaire, którego podziwiał, Lessing nie zgadzał się z typowo niemiecką wizją wolności jako samokontroli i umiaru, podobnie jak Voltaire opowiadał się za rozumieniem wolności przede wszystkim jako swobody działania jednostki. W odniesieniu do państwa pruskiego, Lessing szydził: „Berlińska wolność polega na tym, żeby zrobić tyle niedorzeczności skierowanych przeciwko religii, ile się chce”, co kontrastuje z wypowiedzią szkockiego podróżnika Johna Moore’a odwiedzającego Berlin w 1775 roku: „…Nic nie zaskoczyło mnie bardziej… niż swoboda z jaką wielu ludzi mówi o posunięciach rządowych i zachowaniu się króla”.

Bibliografia

• Piotr Napierała, „Kraj wolności” i „kraj niewoli” – brytyjska i francuska wizja wolności – XVII-XVIII wiek, Libron Kraków 2011, s. 34.
• Honorata Jakuszko, Idea wolności w niemieckiej myśli teologiczno-filozoficznej od Lutra do Herdera, Lublin 1999, s. 114-117.
• M. Müller-Wirth, U. Willmann, Ich drugie oblicze. Od Aleksandra Wielkiego do Mao Zedonga. Postaci historyczne w nowym świetle – 14 portretów, Warszawa 2007, s. 118.
• Christopher Clark, Prusy Powstanie i upadek 1600-1947, Warszawa 2009, s. 241.
• Voltaire, Correspondence and related documents. VI, January – September 1739: letters D 1730 – D 2083 / ed. by Theodore Besterman [then by W. H. Barber], s. 395.
• Paweł Piszczatowski, Między racjonalizmem a nowym mitem. Lessing i teologia postoświeceniowa, Warszawa 2013, s. 298.

Linki zewnętrzne

• Utwory Gottholda Ephraima Lessinga w serwisie Wolne Lektury