Grębynice
50°09′57″N 19°52′09″E/50,165833 19,869167| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
ok. 293–379 m n.p.m. |
| Liczba ludności (31.12.2023) |
427[2] |
| Strefa numeracyjna |
12 |
| Kod pocztowy | |
| Tablice rejestracyjne |
KRA |
| SIMC |
0344202 |
Położenie na mapie gminy Zielonki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego  | |
| 50°09′57″N 19°52′09″E/50,165833 19,869167[1]
| |
| Strona internetowa | |
Grębynice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki. Zajmuje obszar 223,85 ha[5], co stanowi 4,61% powierzchni gminy Zielonki. Na koniec 2023 roku liczyła 427 mieszkańców[2], gęstość zaludnienia wynosiła 191 os./km².
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0344219 | Doły | część wsi |
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
Nazwa Grębynice urobiona jest od apelatywu, który we współczesnej polszczyźnie przybrał formę grępło (nici rozkręconej liny z włókna roślinnego[8]), natomiast w staropolszczyźnie oznaczało „pozostałości po grępleniu, ew. jego produkt”. Końcówka -ice sugeruje również inną możliwą etymologię, iż jest formą dzierżawczą (może od imienia Grębosz (?)), jednakże jest to raczej późniejsza stylizacja, wobec częstych w tym rejonie faktycznych form dzierżawczych np. Iwanowice, Januszowice, Przybysławice i in.[potrzebny przypis]
Według innych źródeł nazwa wsi ma charakter osobowy, od nazwiska Grębina lub Gręboń (inne, dawne nazwy miejscowości to również Grębinice, Grębonice, Grębiny)[9].
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Wieś położona jest pomiędzy Doliną Prądnika a Doliną Korzkiewki, w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego[10]. Potok Korzkiewka, lewy dopływ Prądnika, przepływa wschodnim skrajem wsi. Prądnik, będący lewym dopływem Wisły, przepływa z kolei w odległości około stu do kilkuset metrów od zachodniej i południowej granicy miejscowości[11]. Obszar ten usytuowany jest na Wyżynie Ojcowskiej, będącej częścią Wyżyny Olkuskiej (341.32) należącej do makroregionu Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (341.3), w podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska (341)[12].
Pod względem administracyjnym wieś zlokalizowana jest w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w północno-zachodniej części gminy Zielonki, około 12,5 km w linii prostej na północ od centrum Krakowa. Graniczy z następującymi miejscowościami[11][13]:
- Maszyce (gmina Skała) od północy,
- Świńczów (gmina Skała) od północnego wschodu[a],
- Brzozówka (gmina Zielonki) od wschodu,
- Korzkiew (gmina Zielonki) od wschodu i południa,
- Prądnik Korzkiewski (gmina Wielka Wieś) od południa i zachodu.
Biorąc pod uwagę powierzchnię wynoszącą 223,85 ha[5] Grębynice są średnią co do wielkości miejscowością gminy Zielonki, zajmującą 4,61% jej obszaru[11][14][b].
Najwyżej położony punkt wsi znajduje się w jej północnej części, w pobliżu ul. Wesołej (tzw. Mogiełki), na wysokości około 379 m n.p.m., podczas gdy położony najniżej na wysokości około 293 m n.p.m., w miejscu, w którym Korzkiewka przecina wschodnią granicę miejscowości[11][13].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1356, kiedy to w źródłach pojawia się informacja o śmierci niejakiego Krystyna z Grębynic[15].
Grębynice były wsią szlachecką. W XIV w. ich właścicielem (i części Giebułtowa) był pochodzący z ziemi sandomierskiej sędzia krakowski Jan Syrokomla, zaufany króla Kazimierza Wielkiego. Pod koniec XIV w. dobra rodu Syrokomlitów obejmowały już całą Korzkiew, Biały Kościół, Grębynice, Giebułtów i Rudną. Wnukowie założyciela majątku stopniowo go jednak dzielili i już w XV stuleciu większość wsi (wraz z korzkiewskim zamkiem) została rozprzedana. W XVIII w. wieś należała do klucza korzkiewskiego (wraz z okolicznymi wsiami) i była własnością wojewody bracławskiego Michała Jordana. Po jego śmierci w 1741 r. klucz dziedziczy syn Adam. Pod koniec XVIII w. klucz kupują Wodziccy. W XIX w. (prawdopodobnie po śmierci hrabiny Eleonory Wodzickiej 23 maja 1837 r.) klucz przejmują Sedlmayerowie.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Liczba mieszkańców Grębynic zwiększała się znacząco w latach 1988–2012, po czym ustabilizowała się na poziomie 390–430 osób.
Źródła danych oraz rodzaje (nazwy) i terminy spisów, jeśli dostępne:
- 1787[16];
- 1789[16] – Lustracja dymów i podanie ludności;
- 1808[17] – Spis wojskowy ludności Galicji;
- 1921[18] – Pierwszy Powszechny Spis Ludności – dane na 30 września;
- 1988[19] – Narodowy Spis Powszechny 1988 – dane na 6 grudnia;
- 2002[19] – Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 – dane na 20 maja;
- 2003, 2004 i 2006[20] oraz 2009–2023[2] – dane własne Urzędu gminy Zielonki na 31 grudnia danego roku.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- Kapliczka z cegły (dawniej kaplica św. Rozalii) z 1863 roku[21].
Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii w Korzkwi co najmniej od XVI wieku.
W miejscowości znajduje się Ochotnicza straż pożarna.
Transport[edytuj | edytuj kod]
Linia autobusowa MPK nr 267 zapewnia połączenie z Krakowem.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Według rejestru TERYT Świńczów i Niebyła to dwie odrębne wsie w gminie Skała. Świńczów jest odrębną miejscowością od 1 stycznia 2015 rok zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 4 grudnia 2014 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz ustalenia nazw obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2014 r. poz. 1832)
- ↑ Granice miejscowości pokrywają się z granicami sołectwa.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38498
- ↑ a b c Strona gminy Zielonki – Ludność. [dostęp 2024-01-22].
- ↑ Kod pocztowy do miejscowości Grębynice. kod-pocztowy.info
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 335 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Strona gminy Zielonki: struktura powierzchni wg sołectw. [dostęp 2018-10-03].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Grępło. Słownik języka polskiego PWN
- ↑ Wyżga ↓, s. 34.
- ↑ Grębynice na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Formy ochrony przyrody. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-11-26].
- ↑ a b c d Wydawnictwo COMPASS: Mapa turystyczna gminy Zielonki. [dostęp 2021-11-26].
- ↑ Grębynice na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Mezoregiony fizycznogeograficzne. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-11-26].
- ↑ a b Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-11-26].
- ↑ Geoportal krajowy >> Warstwa: Państwowy Rejestr Granic. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-11-21].
- ↑ Wyżga ↓, s. 34 i 45.
- ↑ a b Wyżga 2009 ↓, s. 79.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 107.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 135.
- ↑ a b GUS Bank Danych Lokalnych – dane dla jednostek terytorialnych. [dostęp 2021-07-08].
- ↑ BIP gminy Zielonki – informacje o jednostkach pomocniczych. [dostęp 2021-07-07].
- ↑ Strona gminy Zielonki: Gminna Ewidencja Zabytków. 2014-04-24. [dostęp 2018-11-13].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Mateusz Wyżga: W tej pięknej ziemi. Gmina Zielonki od średniowiecza do czasów współczesnych. Zielonki: Urząd Gminy Zielonki, Wydawnictwo Attyka, 2009. ISBN 978-83-926248-7-5.
