Grochowa (powiat ząbkowicki)
50°33′11″N 16°45′21″E/50,553056 16,755833| wieś | |
 Kapliczka przydrożna w Grochowej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
310 m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
316[2] |
| Strefa numeracyjna |
74 |
| Kod pocztowy |
57-257[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DZA |
| SIMC |
0851258 |
Położenie na mapie gminy Bardo  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu ząbkowickiego  | |
| 50°33′11″N 16°45′21″E/50,553056 16,755833[1]
| |
Grochowa – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w gminie Bardo.
Do wsi należą przysiółki o nazwach niestandaryzowanych[4][5][6]:
- Kiełków (niem. Kühnheide) 50°32′41″N 16°45′00″E/50,544722 16,750000
- Nowy Grochów (niem. Neu Grochau), według Zarządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 15 grudnia 1949 r. Grochówka 50°33′56″N 16°44′56″E/50,565556 16,748889.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Jest to bardzo stara polska wieś. Pierwsze wzmianki o niej datowane są na 1155 rok (informacja w Bulli papieża Hadriana IV), następnie w 1210 r. (Kodeks dyplomatyczny Śląska, dokument nr 142 z 1 listopada 1210) i w roku 1260 (wieś Grochowa, jako uposażenie klasztoru kamienieckiego). W 1862 roku zostały odkryte złoża magnezytu, a do dziś znajduje się tam kopalnia magnezytu.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 316 mieszkańców[2]. Jest czwartą co do wielkości miejscowością gminy Bardo.
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Na południowych stokach Masywu Grochowa-Braszowice, poniżej przełęczy rozdzielającej szczyty Grochowca i Brzeźnicy, leży wieś Grochowa. Wieś składa się z dwóch części: górnej i dolnej. Górna leży na północnych stokach Masywu Grochowa-Braszowic i jest tam dzisiaj samotne gospodarstwo. Dolna, południowa część, kończy się niewielkim osiedlem robotniczym, wybudowanym w latach 50. XX wieku, związanym z pobliską kopalnią i prażalnią magnezytu.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wieś Grochowa posiada niewątpliwie słowiański rodowód i istniała już na początku XIII wieku. Świadczy o tym jej nazwa pochodząca od polskiego słowa groch. Pierwsza wzmianka pochodzi z dokumentu biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z 1210 roku, który nadaje dziesięcinę ze wsi nowo powstałemu klasztorowi augustianów w Kamieńcu Ząbkowickim. Miejscowość w tym czasie była związana z kasztelanią bardzką, a ludność wsi zobowiązana do służby i innych powinności na rzecz księcia. Od połowy XIV do końca XVI wieku wieś była w posiadaniu rycerskiej rodziny Reichenbachów na Stoszowicach. Wojna trzydziestoletnia przyniosła całkowite zniszczenie i zadłużenie wsi. Z tego powodu Reichenbachowie po wojnie musieli się jej pozbyć na rzecz wierzycieli. Często zmieniali się też właściciele wsi. W 1795 roku stała się nim rodzina Schlabrendorfów na Stolcu, która w tymże roku odkupiła większą część ziem księstwa ziębickiego i na tym terenie utworzyła mniejsze państwo stanowe Ząbkowice-Ziębice. W 1850 roku spadkobierczynią tego majątku została Anna Deym z domu Schlabrendorf, zamieszkała na zamku w Opolnicy. W latach 1922–1923 z części majątku Deymów zostało wydzielone państwo stanowe Opolnica-Grochów, którego właścicielem stał się, w latach 20. XX wieku, hrabia Merveldt na zamku Lembeck w Westfalii. Wkrótce posiadłości hrabiego Merveldta zostały rozsprzedane. Grochowa była pierwszą wsią w dawnym powiecie ząbkowickim, która w końcu XIX wieku została zelektryfikowana. Stało się tak dzięki wybudowaniu hydroelektrowni na Nysie Kłodzkiej w Opolnicy i połączeniu Grochowa linią wysokiego napięcia z elektrownią. W latach 20. XX wieku ząbkowiccy pallotyni zakupili w Grochowej Górnej 75-morgowy majątek, w którym prowadzili gospodarstwo rolne na własne potrzeby. W majątku była mała domowa kaplica, gdzie odbywały się msze święte z udziałem mieszkańców Grochowej.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa wałbrzyskiego.
Wydobycie magnezytu[edytuj | edytuj kod]
Największym bogactwem okolic jest magnezyt, chociaż ślady poszukiwań górniczych w rejonie Grochowej są znacznie starsze. Jeszcze w średniowieczu poszukiwano tutaj szlachetnych kamieni i rud metali. Źródła podają, że w latach 1819–1823 na górze Grochowiec i Stróżnik wydobywano najpiękniejszy chryzopraz. W połowie XIX wieku istniały w pobliżu dwie kopalnie węgla brunatnego. Początki wydobywania magnezytu sięgają połowy XIX wieku. Już wówczas na okolicznych polach znajdywano biały kamień, zwany przez miejscową ludność „szpikiem kamiennym”, który traktowano wówczas jako całkowicie bezużyteczny. Wkrótce znaleziono dla niego zastosowanie jako środek czyszczący i zaczęto go w ograniczonym zakresie wydobywać. Dopiero odkrycie najistotniejszej właściwości tego minerału – odporności na wysoką temperaturę, otworzyło nowe możliwości przed magnezytem. W latach 80. XIX wieku zbudowano nowe kopalnie i piece prażalnicze, znacznie wzrosło też zapotrzebowanie na magnezyt surowy. Powstawały nowe kopalnie, rosło wydobycie, które w końcu XIX wieku wynosiło 900 t na miesiąc. Podczas I wojny światowej wszystkie działające na tym terenie kopalnie zostały wydzierżawione firmie Eubolith Gesellschaft z Aschersleben, a w 1920 roku przeszły pod zarząd firmy Ząbkowickie Zakłady Magnezytowe. Firma ta, w 1923 roku, wybudowała nowoczesny, istniejący do dzisiaj zakład przeróbczy magnezytu z młynami i piecami prażalniczymi. Kopalnie w okolicach Grochowa zostały uruchomione przez Deymów, a później wydzierżawione firmie Silesia Gesellschaft z Hamburga. Magnezyt z okolic Grochowa posiadał najwyższy stopień czystości, a jego odkrycie i zbadanie własności nastąpiło prawdopodobnie po raz pierwszy w historii światowego górnictwa.
Szwedzkie Szańce[edytuj | edytuj kod]
Ciekawym zabytkiem dawnej sztuki fortyfikacyjnej jest zespół umocnień ziemnych w Masywie Grochowa-Braszowice. Pierwsze forty zostały wzniesione zapewne jeszcze przez Szwedów w czasie wojny trzydziestoletniej i zwane były wówczas Szwedzkimi Szańcami. Później, podczas wojen śląskich były wykorzystywane przez Austriaków, prawdopodobnie do zablokowania wojskom pruskim dostępu do ziemi kłodzkiej. Po przejęciu Śląska przez Prusy i wybudowaniu twierdzy w Srebrnej Górze zostały włączone w system fortyfikacyjny twierdzy. Chrzest bojowy przeżyły podczas kampanii zimowo-wiosennej 1807 roku. W wyniku potyczki w okolicach Barda 7 lutego 1807, forty zostały zdobyte przez oddziały francuskie. W latach 1810–1813 zostały zmodernizowane i dostosowane do panujących wówczas trendów przy budowie fortyfikacji. Projekt przebudowy był autorstwa gen. Augusta von Gneisenaua, głównego inspektora do spraw twierdz, a prace budowlane nadzorował gubernator Śląska, hrabia Gaudi. Zadaniem fortyfikacji było, wspólnie z twierdzami: nyską, kłodzką i srebrnogórską, uniemożliwić wycofującym się na wschód po klęsce moskiewskiej wojskom napoleońskim, połączenie się z oddziałami stacjonującymi w Czechach. Forty zostały postawione w stan gotowości bojowej na wiosnę 1813 roku. Cofające się wojska napoleońskie ominęły jednak ten teren, a forty zostały wkrótce rozbrojone i opuszczone. Zespół ten liczy 11 obiektów w Masywie Grochowej i 5 w okolicach Barda. Najlepiej zachowany jest fort nr 9 zwany Grochowskim, położony na zalesionej kulminacji pomiędzy Grochową i Brzeźnicą.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest[7]:
- zespół fortów ziemnych, z 1813 r.:
- fort 1
- fort 2
- fort 3
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38656
- ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 339 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2023
- ↑ Zarządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 15 grudnia 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości. (M.P. z 1950 r. nr 8, poz. 76)
- ↑ MAPSTER - Szczegóły [online], igrek.amzp.pl [dostęp 2023-08-15].
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 240. [dostęp 2012-11-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie. Przedgórze Paczkowskie, A-M, Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 21, pod red. M. Staffy, Wrocław, 2008, s. 279–281
