Grupy krwi

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Chrumps (dyskusja | edycje) o 20:05, 23 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.

Grupy krwi – zestawy antygenów obecnych na powierzchni krwinek czerwonych. W zależności od układu grupowego brane są pod uwagę różne zestawy antygenów. Niezgodność w obrębie układu grupowego wiąże się z reakcją odpornościową organizmu, polegającą na wytworzeniu przeciwciał skierowanych przeciwko nieprawidłowym antygenom, obecnym na erytrocytach. W ramach tego samego gatunku może istnieć wiele układów grupowych krwinek czerwonych. Zachowanie zasad zgodności w obrębie układów grupowych krwi jest istotne podczas transfuzji krwi, przeszczepiania narządów, a także w ciąży dla uniknięcia choroby hemolitycznej.

Układy grupowe krwi

Ze względu na występowanie na erytrocytach swoistych antygenów wyróżnia się kilka układów grupowych. U człowieka do roku 2014 opisano trzydzieści pięć układów grupowych krwi[1]. Największe znaczenie z punktu widzenia praktyki medycznej mają:

  • układ AB0,
  • układ Rh – antygeny C, c, D[a], E, e,
  • układ Kell – antygen K, k, Kpa, Kpb.

Ponadto wyróżnia się następujące układy grupowe:

Układy grupowe antygenów erytrocytarnych
Układ Symbol Rodzaj
antygenu 		Liczba
antygenów 		Nazwa genu[2] Lokalizacja genu
na chromosomie[2]
AB0 AB0 wielocukier AB0 9
Rhesus Rh białka D[a], c, C, E, e 47 RHD, RHCE 1
MNS MNS glikozyloforyny A, B i E 40 GYPA, GYPB, GYPE 4
P P1 glikosfingolipid 1 A4GALT 22
Kell KEL endopeptydaza 22 KEL 7
Lutheran LU immunoglobulina 18 LU 19
Lewis LE wielocukier 3 FUT3 19
Duffy FY białko (receptor dla chemokin) 6 DARC 1
Kidd JK białko (transporter mocznika) 3 SLC14A1 18
Diego DI białko (transporter anionów) 9 SLC4A1 17
Yt YT enzym – acetylocholinoesteraza 2 ACHE 7
Xg XG glikoproteina – cz. adhezyjna/receptor 1 XG, MIC2 X
Scianna S.C. glikoproteina – cz. adhezyjna/receptor 3 ERMAP 1
Dombrock DO enzym – ADP-rybozylotransferaza 5 ART4 12
Colton CO białko – akwaporyna 3 AQP1 7
Landsteiner-Wiener LW glikoproteina – cz. adhezyjna/receptor 3 ICAM4 19
Chido-Rodgers CH/RG glikoproteina – składnik C4 dopełniacza 9 C4A, C4B 6
Hh H wielocukier – składnik glikokaliksu 1 FUT1 19
Kx XK glikoproteina – transporter naurotransmiterów 1 XK X
Gerbich GE glikoproteina – wiąże błonę cytoszkieletu z cytoszkieletem 7 GYPC 2
Cromer CROM glikoproteina – czynnik hamujący aktywację dopełniacza (CD55) 10 CD55 1
Knops KN glikoproteina – czynnik hamujący aktywację dopełniacza (CD35) 5 CR1 1
Indian IN glikoproteina – wiąże kwas hilauronowy (CD44) 2 CD44 11
Ok OK glikoproteina – receptor dla cyklofiliny (CD147) ? BSG 19
Raph MER2 transmembranowa glikoproteina – wiąże się z integryną ? CD151 11
JMH JMH proteina – cz. adhezyjna/receptor ? SEMA7A 15
Ii I wielocukier ? GCNT2 6
Globoside P glikolipid ? B3GALT3 3
GIL GIL białko – akwaporyna ? AQP3 9
RHAG RHAG glikoproteina ? RHAG 6
Langereis LAN białko ABCB6 (transporter porfiryn)[3] ? ABCB6 2
Junior JR ABCG2 (transporter, bierze udział w tworzeniu
bariery między środowiskiem a organizmem)[3] 		? ABCG2 4

Układ AB0

Historia

Odkrycia grup krwi dokonał austriacki uczony Karl Landsteiner w 1901 roku[4]. Natomiast Ludwik Hirszfeld wraz z Emilem von Dungernem stworzył podstawy nauki o grupach krwi, wprowadzając ich oznaczenie symbolami A, B, AB, i 0, co następnie w 1928 roku przyjęto na całym świecie. Równocześnie pierwszy zajmował się dziedziczeniem zróżnicowania grupowego krwi, co wykorzystał do wykluczania niepewnego ojcostwa.

Budowa

Grupa krwi Antygeny na powierzchni komórki Przeciwciała w osoczu
A A anty-B
B B anty-A
AB A i B brak
0 brak anty-A
i anty-B

Układ AB0 (czyt. a-be-zero) jest najważniejszym układem grupowym krwi, występującym u człowieka. Rozmieszczenie jego antygenów nie ogranicza się wyłącznie do erytrocytów. Są one obecne na powierzchni wszystkich komórek organizmu, z wyjątkiem neuronów. Antygeny tego układu mają charakter polisacharydów. Pojawiają się w 6. tygodniu życia płodowego, jednak do ich pełnej ekspresji dochodzi w 6 – 18 miesięcy po urodzeniu. Dlatego grupę krwi dziecka ustala się po ukończeniu 2. roku życia.

Jest to jedyny układ, w obrębie którego znajdują się naturalne przeciwciała przeciwko antygenom, nieobecnym na własnych krwinkach. Dlatego tak istotny jest dobór krwi właśnie w tym układzie grupowym.

Istnieją cztery warianty antygenów w układzie grupowym A, B, AB i 0. W tym układzie grupowym wytwarzany jest również antygen H, którego największe stężenie opisuje się u osób z grupą krwi 0. Antygen H oraz geny odpowiedzialne za jego syntezę odpowiadają za prawidłowe powstawanie antygenów A i B. Proces syntezy antygenów rozpoczyna się syntezą antygenu H. Jeżeli osoba ma grupę krwi 0, proces zostaje zatrzymany na tym etapie, natomiast jeżeli została odziedziczona grupa krwi A, B lub AB, synteza podąża dalej. Brak tego antygenu, występujący na skutek mutacji genu H, skutkuje wystąpieniem niezwykle rzadkiej grupy krwi Bombaj 0h.

Znaczenie kliniczne ma również zróżnicowanie w grupie A. Wyróżnia się podgrupę A1, która występuje u ok. 80% populacji, podgrupę A2 oraz inne rzadkie podgrupy (A3, Aint, AX, Am). Istotą różnicy w podgrupach jest aktywność dziedziczonej glikozylotransferazy, która ma największą aktywność u osób z A1. W rezultacie u osób z podgrupą A2 może dojść do występowania naturalnych przeciwciał anty-A1.

Fenotypową grupę krwi (kliniczną) kodują odpowiednio:

  • grupę A1 mają osoby o genotypie A10, A1A1, A1A2;
  • grupę A2 mają osoby o genotypie A2A2 lub A20;
  • grupę B mają osoby o genotypie BB lub B0;
  • grupę A1B mają osoby o genotypie A1B;
  • grupę A2B mają osoby o genotypie A2B;
  • grupę 0 mają osoby o genotypie 00.

Poza antygenami każda grupa krwi charakteryzuje się odpowiednim zestawem naturalnych przeciwciał należących do klasy IgM:

  • grupa A1: anty-B;
  • grupa A2: anty-B i niekiedy anty-A1;
  • grupa B: anty-A;
  • grupa 0: anty-A i anty-B;
  • grupa A1B: brak naturalnych przeciwciał;
  • grupa A2B: mogą wystąpić anty-A1.

Układ Rh

Stanowi najbardziej złożony układ grupowy u człowieka. Obecnie wyróżnia się w jego obrębie 49 antygenów. Nazwa układu pochodzi od rodzaju małp Rhesus, od których po raz pierwszy uzyskano krwinki Rh+. Antygeny Rh występują tylko na krwinkach czerwonych. Pojawiają się około 6. tygodnia życia płodowego i od samego początku wykazują dużą immunogenność. W układzie Rh występuje 5 głównych antygenów:

  • antygen D – genotypy DD lub Dd; allel d jest genem niemym i genotyp dd nie koduje żadnego antygenu;
  • antygen C – genotypy CC lub Cc;
  • antygen c – genotyp cc;
  • antygen E – genotypy EE lub Ee;
  • antygen e – genotyp ee.

Najistotniejszym i najbardziej immunogennym w tym układzie jest antygen D. Z tego powodu osoba, która ma na powierzchni erytrocytów antygen D, określa się mianem Rh+, bez względu na obecność pozostałych antygenów tego układu. U ok. 20% osób erytrocyty nie reagują z surowicą anty-D. Takie osoby określa się mianem Rh−. Przeciwciała anty-Rh są przeważnie w klasie IgG i w przeciwieństwie do przeciwciał anty-AB0, zostają zsyntezowane dopiero w wyniku kontaktu z antygenem Rh w czasie ciąży (konflikt serologiczny) lub po transfuzji krwi niezgodnej w ramach układu Rh. Wytworzenie przeciwciał w klasie IgG wymaga czasu, więc reakcja odpornościowa zachodzi znacznie później, niż w przypadku niezgodności w układzie AB0. Z tego powodu konflikt serologiczny dotyczy najczęściej dopiero następnej ciąży.

Słaby antygen D

Istnieje również odmiana w obrębie układu Rh określana mianem słabego antygenu D (Du) występująca u 1% populacji. Osoba z tą odmianą określana jest jednocześnie dawcą Rh+ i biorcą Rh−. Wówczas dochodzi do sytuacji, w której antygen D obecny na erytrocytach jest nieprawidłowy, co w przypadku przetoczenia tej osobie krwi Rh+ mogłoby skutkować wytworzeniem przeciwciał przeciwko pełnowartościowym antygenom D dawcy. Z tego powodu krew tej osoby jako biorcy określa się Rh−. Kiedy natomiast osoba jest dawcą, istnieje niebezpieczeństwo wytworzenia przez biorcę przeciwciał przeciwko słabym antygenom D. Wówczas osoba jest opisywana jako dawca Rh+[5].

Zasady zgodności

Schemat zgodności erytrocytów w układzie AB0. Osoba z grupą krwi 0 może być dawcą dla pozostałych grup, osoby z grupami A i B mogą być dawcami dla osób z grupą krwi AB.

Zasady transfuzji krwi wynikają z możliwości występowania przeciwciał przeciwko antygenom różnych układów grupowych krwi. Najistotniejsze znaczenie kliniczne mają układy AB0 i Rh.

Występowanie przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom grupowym opisują tzw. prawa Landsteinera: 1) jeżeli krew zawiera antygen określający grupę krwi (A, B lub Rh+), nie zawiera przeciwciał przeciwko temu antygenowi; 2) krew zawiera przeciwciała przeciwko antygenom grupowym nie występującym u danego osobnika[6]. Oznaczenie grupy krwi jako 0 lub Rh−, oznacza brak tych antygenów w organizmie, co przekłada się na możliwość wytworzenia przeciwciał przeciwko wszystkim innym antygenom obcym dla danej osoby (czyli w tym wypadku dla A, B i Rh+).

Zgodnie z tymi zasadami krew grupy 0Rh− można przetoczyć każdej osobie, natomiast dawcą dla osoby z tą grupą musi być osoba o identycznej grupie krwi (0Rh−). Osoba mająca grupę ABRh+ może otrzymać dowolną krew, natomiast może być dawcą jedynie dla osoby z tą samą grupą krwi. Istnieje więc możliwość następujących wariantów zgodności dawców i biorców krwi:

Tabela zgodności grup krwi
Biorca Dawca
0Rh− 0Rh+ BRh− BRh+ ARh− ARh+ ABRh− ABRh+
ABRh+ X X X X X X X X
ABRh− X   X   X   X  
ARh+ X X     X X    
ARh− X       X      
BRh+ X X X X        
BRh− X   X          
0Rh+ X X            
0Rh− X              

Ponadto podczas transfuzji krwi należy przestrzegać następujących zasad:

  • przetaczana krew musi być zgodna w układzie AB0 i antygenie D układu Rh
  • przed przetoczeniem wykonuje się próbę krzyżową. Podczas próby, sprawdza się, czy zachodzi aglutynacja między erytrocytami dawcy a surowicą biorcy oraz surowicą dawcy, a erytrocytami biorcy (eliminuje to błędy w określeniu grupy i konflikt serologiczny u osób z grupą „Bombay”)
  • u osób, u których wystąpił kiedyś konflikt serologiczny, dobiera się również krew w pozostałych czterech podstawowych antygenach układu Rh i zgodną w antygenie K układu Kell
  • w bardzo rzadkich przypadkach powstaje konflikt na tle niezgodności w układzie: MNSs – antygeny S i U, Kidd – antygen Ik, Kell – antygen K

Dziedziczenie

Grupy krwi determinowane są genetycznie i dziedziczone zgodnie z charakterem ich genów.

Dziedziczenie grup krwi układu AB0
Rodzic Rodzic
0 A B AB
0 0 0 lub A 0 lub B A lub B
A 0 lub A 0 lub A 0, A, B lub AB A, B lub AB
B 0 lub B 0, A, B lub AB 0 lub B A, B lub AB
AB A lub B A, B lub AB A, B lub AB A, B lub AB
Dziedziczenie grup krwi układu Rh
Rodzic Rodzic
DD (Rh+) Dd (Rh+) dd (Rh−)
DD (Rh+) DD (Rh+) DD lub Dd (Rh+) Dd (Rh+)
Dd (Rh+) DD lub Dd (Rh+) DD lub Dd (Rh+) lub dd (Rh−) Dd (Rh+) lub dd (Rh−)
dd (Rh−) Dd (Rh+) Dd (Rh+) lub dd (Rh−) dd (Rh−)

Częstość występowania

Grupa krwi Rh− pojawiła się jako mutacja w Europie ok. 25-35 tys. lat temu, obecnie ma ten układ ok. 16% Europejczyków (najczęściej spotykany wśród Basków – ok. 35% oraz Żydów aszkenazyjskich[7]). Grupa Rh− występuje bardzo rzadko u rdzennych mieszkańców innych kontynentów (którzy nie mają przodków Europejczyków) – ma ją zaledwie 9 na 10 000 osób w Afryce i 1 na 10 000 w pozostałych kontynentach. Spośród mieszkańców USA ok. 15% osób ma grupę Rh−, gdyż wielu z nich ma korzenie europejskie (grupa ta występuje np. u ok. 5-10% Afroamerykanów). Genotyp Dd ma ok. 40-45% Europejczyków, 3% rdzennych Afrykańczyków i mniej niż 1% rdzennych mieszkańców Azji, Ameryki i wysp Pacyfiku[8]. W Polsce grupę ARh− ma 6% ludzi. Dla człowieka z tą grupą można podać krew od 12% innych ludzi, zaś jego krew może być podana 46% ludzi.

 Osobny artykuł: Seroantropologia.
Częstość występowania grup krwi w układach AB 0 oraz Rh
Populacja 0Rh+ ARh+ BRh+ ABRh+ 0Rh- ARh- BRh- ABRh-
Polska[9] 31% 32% 15% 7% 6% 6% 2% 1%
USA 38% 34% 9% 3% 7% 6% 2% 1%
Wielka Brytania 37% 35% 8% 3% 7% 7% 2% 1%
Australia 40% 31% 8% 2% 9% 7% 2% 1%
Finlandia 27% 38% 15% 7% 4% 6% 2% 1%
Szwecja 32% 37% 10% 5% 6% 7% 2% 1%
Francja 36% 37% 9% 3% 6% 7% 1% 1%
Częstość występowania grup krwi w Polsce[10][potrzebny przypis]
Grupa
krwi 		[%]
A1 34
A2 6
B 19
A1B 7
A2B 2
0 32
Rh+ 83
Rh− 17
Korelacje grup krwi w Polsce
Grupa występowanie[9] [%] biorca ma dawców [%] dawca ma biorców [%]
0Rh− 6 6 100
0Rh+ 31 37 85
ARh− 6 12 46
ARh+ 32 75 39
BRh− 2 8 25
BRh+ 15 54 22
ABRh− 1 15 8
ABRh+ 7 100 7

Uwagi

  1. ↑ a b Allel d jest genem niemym i genotyp dd nie koduje żadnego antygenu.

Przypisy

  1. ↑ Table of blood group systems v4.0. International Society of Blood Transfusion, 2014-11. [dostęp 2015-11-20]. (ang.).
  2. ↑ a b Tabela układów grup krwi u ludzi
  3. ↑ a b Fabijańska-Mitek J., Gieleżyńska A., Koza K. Nowe układy grupowe krwi. Postępy nauk medycznych, 7/2012, s. 576–582
  4. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać HP. Schwarz, F. Dorner, K. Landsteiner. Karl Landsteiner and his major contributions to haematology. „Br J Haematol”. 121 (4), s. 556–565, 2003. DOI: 10.1046/j.1365-2141.2003.04295.x. PMID: 12752096. 
  5. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Grażyna Kuśnierz-Alejska. Antygen D z układu Rh, jego słabe odmiany i kategorie. „Acta Hematologica Polonica”. 31 (1), 2000. Polskie Towarzystwo Hemataologów i Transfuzjologów. 
  6. ↑ Sabyasachi Sircar: Principles of medical physiology. Stuttgart: Thieme, 2008, s. 160. ISBN 1-58890-572-1.
  7. ↑ Jeśli twoja grupa krwi ma wskaźnik Rh- należysz do wyjątkowej części naszej populacji. ciekawe.org. [dostęp 24 sierpnia 2016].
  8. ↑ Re: Is the RH negative blood type more prevalent in certain ethnic groups?.
  9. ↑ a b ABC Krwiodawcy (tabela „Rozkład procentowy grup krwi w Polsce”). Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa we Wrocławiu. [dostęp 2017-09-23].
  10. ↑ Częściowo na podstawie Medycyna Sądowa pod red. Stefana Raszei; PZWL W-wa 1990.

Bibliografia

  • Jakub Gołąb, Marek Jakóbisiak, Witold Lasek, Tomasz Stokłosa: Immunologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 430-437. ISBN 978-83-01-15154-6.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Grupy_krwi&oldid=52265091”