Jára Cimrman

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jára Cimrman
Ilustracja
Pierwsze wystąpienie

23 grudnia 1966[1]

Twórca

Ladislav Smoljak i Zdeněk Svěrák[2]

Dane biograficzne
Pochodzenie

czeska

Rodzina

rodzice:
Leopold Cimrman, Marlen Jelinek-Cimrman

Multimedia w Wikimedia Commons

Jára Cimrman – fikcyjna postać wymyślona w 1966[3] przez Ladislava Smoljaka i Zdenka Svěráka[4].

Opis postaci[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy postać Cimrmana pojawiła się w humorystycznym programie radiowym nadawanym na żywo z bezalkoholowej winiarni Pod Pająkiem w Pradze. Narodziny bohatera były wynikiem wcześniejszego zebrania, które miało miejsce przy ul. Dykovej 14 na Vinohradach w Pradze. Wydarzenie to upamiętnia odsłonięta 29 października 2002 tablica o treści „W tym domu narodził się czeski geniusz, polihistor, wiedeńczyk Jára de Cimrman. Dnia 29 października 1966 odbyło się tu zebranie założycielskie Teatru Járy Cimrmana(inne języki)”[5]. Postać pomógł też rozwinąć Jiří Šebánek, jeden z autorów winiarni Pod Pająkiem, późniejszy twórca Salonu Cimrman(inne języki).

Według twórców, Jára Cimrman urodził się w Wiedniu, jako syn czeskiego krawca Leopolda Cimrmana i austriackiej aktorki Marlen Jelinek-Cimrman. Był wynalazcą[6], dramatopisarzem, kompozytorem, dentystą, filozofem, globtroterem[7], architektem, ginekologiem samoukiem, kryminologiem[6], kryminalistą[8][9], sportowcem, pedagogiem[10]. Bywa określany jako największy czeski geniusz[5]. Do dnia dzisiejszego nie zachował się żaden wizerunek geniusza, ponieważ Cimrman niszczył wszystkie swoje zdjęcia i dokumenty[11].

Tablica pamiątkowa na ścianie budynku przy ul. Dykovej 14 w Pradze

Historia postaci budowana była głównie na podstawie rzekomej bogatej korespondencji oraz licznych opowieści opisujących jego współudział przy tworzeniu wynalazków ówczesnego świata; między innymi miał współtworzyć z Zeppelinem konstrukcję pierwszego sterowca[12], na zlecenie Edisona wyrobić gwint do żarówki, pomóc Eiffelowi określić ostateczny kształt paryskiej wieży[13], czy też prostym pytaniem naprowadzić Czechowa na właściwą treść Trzech sióstr. Przypisuje się mu wynalezienie m.in. jogurtu, protezy zębowej czy pełnotłustego mleka. W samym tylko londyńskim urzędzie patentowym miał zgłosić 237 wynalazków, takich jak między innymi: pułapka na karaluchy, szczotka do czyszczenia krawata, męski nieprzemakalny nocnik podróżny, kapelusz dla konia, maszynka do tasowania kart, rower na teren pagórkowaty. Odrzucono je natychmiast, z wyjątkiem dwóch, które odrzucono dopiero po pewnym czasie.

Od lat „odkrywane są” nieznane dzieła Cimrmana, którego geniusz wyraża się również w tytułach utworów muzycznych, np.: „Jazzuici” (chorał), „Fokstrotyl” (fokstrot), „Fałszywa polędwica” (uwertura dysharmoniczna), „Majonez” (polonez), „Przenikliwy biszkopt” (sonata na dwa flety i piszczałkę), „Symfonia nr 5 c-moll” (sodowa) czy „Symfonia nr 6 c-moll” (butelkowa)[14].

Odbiór w Czechach[edytuj | edytuj kod]

Tablica pamiątkowa w Míšovie

W 2005 w nominacjach publiczności do konkursu Czeskiej Telewizji na najwybitniejszego Czecha uwzględniono Cimrmana, który zajął pierwsze miejsce w konkursie. Mimo protestów, a nawet petycji[15] o utrzymanie bohatera w plebiscycie, telewizja anulowała wynik po konsultacji z licencjodawcą BBC, gdyż w konkursie mogły uczestniczyć tylko realne osoby[2]. Z tej okazji nakręciła filmy dokumentalne o pierwszej dziesiątce[16] oraz dodatkowy o Járze Cimrmanie[17].

Imieniem Cimrmana nazwano ulice w Brnie, w Ołomuńcu i w czterech innych miejscowościach oraz Nabrzeże Járy Cimrmana w Lipníku nad Bečvou[18], które w ogóle nie leży nad wodą. Rynek w Lomnicy koło Tišnova zdobią rzeźby stóp Cimrmana[19].

W 2000 roku na ścianie kamienicy przy ulicy Anenská 26 w Brnie umieszczono mosiężną tabliczkę informującą, że Jára Cimrman nigdy nie mieszkał i nie pracował w tym domu[20].

Jest tematem prac dyplomowych i dysertacji naukowych analizujących fenomen bohatera[21][22]. Poczta Czeska wydała w 2014 roku okrągłe znaczki pocztowe z jego podobizną[23]. W Górach Izerskich zbudowano ścieżkę rowerową jego imienia[24].

Imię Cimrmana nadano szczytowi na Ałtaju[25] oraz jednej z planetoid (7796) Járacimrman[26]. Czeski biolog Vladimír Vohralík nazwał w roku 2002 zachodnioczeską odmianę myszarki zielnej – gatunku gryzonia z rodziny myszowatych – Apodemus uralensis cimrmani[27].

Jára Cimrman w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Przedstawienia opowiadające o życiu i dziele Cimrmana są wystawiane od ponad 40 lat w Žižkovskim Divadle Járy Cimrmana w Pradze. Mają ten sam schemat – w pierwszej części odbywa się „fachowe seminarium” i poszczególni cimrmanologowie w odczytach zapoznają publiczność z nowymi odkryciami, jakie udało się ustalić na temat życia i dzieła Cimrmana. W drugiej części wystawiana jest sztuka Járy Cimrmana „odkryta” i „zrekonstruowana” przez głównych autorów Zdeňka Svěráka i Ladislava Smoljaka[28].

W 1983 roku został o nim nakręcony film „Jára Cimrman śpi” („Jára Cimrman ležící, spící”)[29][30], a rok później film na podstawie jego sztuk „Rozpuštěný a vypuštěný” oraz film przedstawiający pracę Teatru Járy Cimrmana „Nejistá sezóna” (1987).

Odbiór w Polsce[edytuj | edytuj kod]

Jára Cimrman, Zachód słońca w Dolinie Luizy, Bielsko 1898

Fenomen Járy Cimrmana na łamach „Gazety Wyborczej”[31] oraz swojej książki pt. Láska nebeská opisał Mariusz Szczygieł[32].

W Polsce niektóre sztuki na temat Járy Cimrmana (pozbawione teoretycznego wstępu) grał krakowski Teatr Tradycyjny.

W roku 2014 w Polsce powstał polski dokument fabularyzowany[33] pt. Czeski geniusz, aneb Jára Cimrman w Katowicach[34] w reżyserii Dariusza Zalegi. Treścią filmu są poszukiwania śladów Cimrmana w Katowicach. Przypadkowo znalezione zdjęcie z podpisem po czesku naprowadza na ślad bohatera. Prowadzący filmowe śledztwo redaktor podąża tropem wspomnień i współczesnych wiadomości na temat możliwych miejsc i tropów związanych z bohaterem. Spotyka się z dyrektorem teatru, wystawiającym sztuki Cimrmana, profesor językoznawstwa, tłumaczem języka czeskiego, biologiem, historykiem miasta, byłym czeskim konsulem w Katowicach. Wszystkie wiadomości i osoby, poza informacjami o samym bohaterze, są prawdziwe, opowiadają o realnych wydarzeniach i miejscach w Katowicach i nie tylko. Scena finałowa pokazuje odkrycie z zakresu biologii, którego miał dokonać bohater. Film posługuje się charakterystycznym czeskim humorem, przez co lepiej rozumiany jest w Czechach niż w Polsce[35]. Powstał przy wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych, w ramach projektu „Łączy nas Olza”; jest dostępny na licencji CC BY 3.0 PL[36].
Film otwierał w październiku 2015 r. przegląd Filmové babí léto[37] w Bystrzycy w Czechach.

W Galerii Bielskiej BWA w Bielsku-Białej 1 kwietnia 2016 miejscowy historyk Jacek Proszyk wygłosił prelekcję dotyczącą życia i twórczości Cimrmana. W trakcie spotkania zaprezentował dotąd nieznany obraz Jary Cimrmana, który miał namalować podczas pobytu w Bielsku w 1898 roku. Na obrazie zachował się napis: „Západ slunce v Louisenthalu, Jára Cimrman, Bielitz 1898”, czyli „Zachód słońca w Dolinie Luizy, Jara Cimrman, Bielsko 1898”. Cały obraz – mimo pęknięć werniksu z powodu starości – utrzymany jest w kolorze pomarańczowego zachodu słońca; takie przedstawienie w 1898 roku jest znacznym wyprzedzeniem ekspresjonizmu abstrakcyjnego zwanego Color field painting (malarstwo barwnych płaszczyzn), który w Ameryce pojawił się dopiero w latach 50. XX w. Justyna Łabądź – historyk sztuki z Galerii Bielskiej BWA – twierdzi, że odnaleziony obraz wpisze się w annały historii sztuki jako praca nowatorska, co dla czeskiego wynalazcy Jára Cimrman nie jest niczym nadzwyczajnym. Zapewne trudność w malowaniu mistrzowi sprawiała góra Palenica (wtedy zwana Spitzberg), która zawsze zasłania zachodzące słońce w Dolinie Wapienicy, a mimo to Jára Cimrman przezwyciężył i tę trudność[38]. Informacja o wydarzeniu odbiła się szerokim echem w mediach czeskich[39].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Jára Cimrman slaví 40. blesk.cz, 2006-12-02. [dostęp 2015-10-03]. (cz.).
  2. ↑ a b Paweł Leszczyński: Jára Cimrman, nieznany czeski geniusz. Wywrota.pl. [dostęp 2015-10-03].
  3. ↑ Craig S. Smith. Feeling Short of Real Heroes, Thus Fond of a Fake One. „The New York Times”, 2007-05-17. ISSN 0362-4331. [dostęp 2015-09-30]. (ang.). 
  4. ↑ Piotr Czerkawski: Cinema Enchanté: Poczucie humoru to jedyna rzecz jaką rozumiem w życiu – wywiad ze Zdenkiem Sverakiem. 2014-07-20. [dostęp 2015-10-04].
  5. ↑ a b Antoni Kroh: Praga: przewodnik. Piastów: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2007, s. 161. ISBN 978-83-89188-62-5.
  6. ↑ a b Paweł Leszczyński, Jara Cimrman, nieznany czeski geniusz [online], wywrota.pl [dostęp 2016-07-10].
  7. ↑ Jára Cimrman, Vladimír Petrilák, Zdobycie bieguna północnego przez Czecha Karola Niemca 5 kwietnia 1909: (dramat północny), „Krasnogruda”, 1996, s. 98–110 [dostęp 2018-03-03].
  8. ↑ d, Jara Cimrman [online], prezi.com [dostęp 2018-06-04].
  9. ↑ U Čápa, Světoběžník JC-Cimrmanův 12% světlý ležák [Archiwum] – Forum Browaru [online], browar.biz [dostęp 2018-06-04] (pol.).
  10. ↑ Ladislav Smoljak, Zdenek Svěrák, Jára Cimrman. Wędrowny dentysta z bezalkoholowej winiarni, Magdalena Domaradzka (tłum.), [w:] Panorama Kultur, Stowarzyszenie Panorama Kultur [zarchiwizowane z adresu 2018-03-04].
  11. ↑ Wokół Karkonoszy. Wyd. Turystyczne „Plan” Jelenia Góra.
  12. ↑ Małgorzata Krakowiak: Jára Cimrman wiecznie żywy. Panorama Kultur. [dostęp 2015-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-03)].
  13. ↑ Praha: Rozhledna na Petříně. daleko.blox.pl, 2009-11-10. [dostęp 2015-10-05].
  14. ↑ Mariusz Szczygieł: Fałszywa polędwica. wyborcza.pl, 2012-08-09. [dostęp 2015-09-30].
  15. ↑ Největší Čech – Diskuse. ceskatelevize.cz. [dostęp 2015-10-04]. (cz.).
  16. ↑ Přehled dílů – Největší Čech top 10. Česká televize. [dostęp 2015-10-04]. (cz.).
  17. ↑ Vojtěch Kotek: Expedice Altaj – Cimrman mezi jeleny. Česká televize, 2007. [dostęp 2015-10-04]. (cz.).
  18. ↑ Lipník věnoval Cimrmanovi své historicky první nábřeží. Novinky.cz, 2007-10-27. [dostęp 2015-10-03]. (cz.).
  19. ↑ Radek Laudin: Nádraží, nábřeží i náměstí. Kde najdete nejhezčí stopy Járy Cimrmana. iDNES.cz, 2013-09-20. [dostęp 2015-10-04]. (cz.).
  20. ↑ Agata Grabowska: Jara Cimrman wymyślił okrągłe znaczki pocztowe, wtyczkę dla samobójców i rym idealny. Czesi uznali go za geniusza, świat nie docenił. 2018-05-14. [dostęp 2019-02-25].
  21. ↑ Hana Bulejová: Stereotypy v díle Járy Cimrmana, Diplomová práce. Univerzita Karlova v Praze. [dostęp 2015-10-03]. (cz.).
  22. ↑ Ivana Raková: Specifika komiky Divadla Járy Cimrmana. Masarykova univerzita, Brno. [dostęp 2015-10-03]. (cz.).
  23. ↑ Pošta představila legendu na kulatých známkách. Vynalezl je Cimrman. iDNES.cz. [dostęp 2015-10-03]. (cz.).
  24. ↑ Cyklostezkou Járy Cimrmana se budete moct vydat po Jizerských horách. Hospodářské Noviny, 2006-05-24. [dostęp 2015-10-03]. (cz.).
  25. ↑ Po Cimrmanovi ponese jméno vrchol v Altaji. iDNES.cz, 2007-02-20. [dostęp 2015-10-05]. (cz.).
  26. ↑ (7796) Járacimrman w bazie Minor Planet Center (ang.)
  27. ↑ Myšice malooká (Apodemus uralensis) – iFauna.cz. ifauna.cz. [dostęp 2015-10-22].
  28. ↑ SKC – Výsledky dotazu: Autoři = „Cimrman Jára da”. Souborný katalog České republiky. Databáze Národní knihovny ČR. [dostęp 2015-10-21]. (cz.).
  29. ↑ Magda Piekarska: Cimrman. Najwybitniejszy Czech, którego nigdy nie było. wroclaw.wyborcza.pl, 2013-05-26. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-04)].
  30. ↑ Jara Cimrman śpi w bazie Filmweb
  31. ↑ Mariusz Szczygieł: Fałszywa polędwica. wyborcza.pl. [dostęp 2019-03-01].
  32. ↑ „Laska nebeska” – rozważania Szczygła o czeskiej literaturze – także „klozetowej”. wprost.pl. [dostęp 2019-03-01].
  33. ↑ Czeski geniusz, aneb Jára Cimrman w Katowicach w bazie filmpolski.pl
  34. ↑ „Czeski geniusz, aneb Jára Cimrman w Katowicach!”. Zapraszamy na premierę filmu | Novinka.pl. novinka.pl. [dostęp 2015-09-30].
  35. ↑ Małgorzata Krakowiak: Jára Cimrman w Katowicach. Panorama Kultur. [dostęp 2015-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-01)].
  36. ↑ Creative Commons. Uznanie autorstwa 3.0 Polska: CC BY 3.0 PL. creativecommons.org. [dostęp 2015-10-03].
  37. ↑ Program Filmové babí léto 7-11.10.2015 – Bystřice. filmovebabileto.cz. [dostęp 2015-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-01)]. (cz.).
  38. ↑ Nieznana wizyta Jary Cimrmana w Bielsku Wykład Jacka Proszyka. galeriabielska.pl. [dostęp 2019-03-01].
  39. ↑ Poláci vystavují vlastní objev, neznámý obraz od Járy Cimrmana. idnes.cz. [dostęp 2019-03-01].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jára_Cimrman&oldid=71736919”