Koralodziób
| Hypositta corallirostris[1] | |||
| (A. Newton, 1863) | |||
_(cropped).jpg) Samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Hypositta | ||
| Gatunek |
koralodziób | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Koralodziób[3] (Hypositta corallirostris) – gatunek ptaka z rodziny wangowatych (Vangidae). Występuje w północnej i wschodniej części Madagaskaru. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał Alfred Newton w 1863. Holotyp pochodził z niewskazanego dokładnie miejsca Madagaskaru. Newton otrzymał go od swojego brata, Edwarda Newtona, razem z innymi okazami; koralodziób wyróżniał się jednak na tyle, że doczekał się opisania nie tylko jako nowy gatunek, ale i przedstawiciel nowego monotypowego rodzaju. Autor nadał mu nazwę Hypherpes corallirostris[4]. Później okazało się, że nazwa Hypherpes jest już zajęta w entomologii, i w 1881 A. Newton ustalił nową nazwę rodzajową Hypositta oraz zmienił nazwę gatunku na Hypositta corallirostris[5]. Nazwa ta jest obecnie (2021) akceptowana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny oraz inne autorytety[6][7][8][9].
Dawniej koralodziób był umieszczany w rodzinie kowalików (Sittidae) lub w osobnej rodzinie Hyposittidae, która według przypuszczeń miała być najbliżej spokrewniona z kowalikami lub pełzaczami (Certhiidae)[10].
Dorst (1960) na podstawie cech szkieletu (szczególnie budowy czaszki) zasugerował, że koralodziób prawdopodobnie należy do rodziny wangowatych. Wkrótce takie ujęcie przyjęło się[10]. Jako pierwsi w ramach badań filogenetycznych przynależność do tej rodziny potwierdzili Yamagishi i inni (2001)[11]. Wyniki badań filogenetycznych Jønssona i innych (2016) wskazują, że koralodziób stanowi grupę siostrzaną wobec wangi srokatej (Leptopterus chabert). Ich linie rozwojowe rozeszły się około 14,0 mln lat temu[12]. Inne wyniki uzyskali Reddy i inni (2012); tu koralodziób okazał się być najbliżej spokrewniony z wangą białowąsą (Mystacornis crossleyi), a oddzielił się około 17,2 mln lat temu. Linia rozwojowa wangi białowąsej wyłoniła się około 16,9 mln lat temu[13]. U Markiego (2015) koralodziób jest grupą siostrzaną wobec kladu złożonego z 12 taksonów, w którym klad bazalny tworzą wanga białowąsa i wanga błękitna (Cyanolanius madagascarinus); koralodziób od pozostałych 12 gatunków oddzielił się blisko 22,6 mln lat temu[14]. U Reddiego i innych (2012) C. madagascarinus również znalazł się w grupie najbliżej spokrewnionych z koralodziobem gatunków[13]. Poniższy kladogram stanowi uproszczenie fragmentu drzewa filogenetycznego z wyników badań z 2015[14].
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Peters w 1996 opisał jego zdaniem nowy gatunek, Hypositta perdita, w oparciu o dwa okazy pozyskane w Eminiminy (24°41′S 46°48′E/-24,683333 46,800000) przez anatoma Hansa Bluntschliego (1877–1962)[15]. Dotychczas były przechowywane w pudełku na niezidentyfikowane skórki w zbiorach Forschungsinstitut Senckenberg Frankfurt (Muzeum Historii Naturalnej we Frankfurcie nad Menem). Były to prawdopodobnie młode, które niedawno uzyskały swoją pierwszą szatę. Przypominały samice i młode koralodziobów upierzeniem i ogólnym wyglądem, jednak ich tylny palec był znacząco krótszy, a skok – dłuższy. Początkowo uznano, że mogą one należeć do już wymarłego gatunku Hypositta[16], choć już Goodman (1997) wyraził wątpliwości co do prawidłowej identyfikacji tych okazów[17]. Wyniki badań genetycznych opublikowane w 2012 wykazały, że dwa okazy to młode madagaskarniczki białogardłe (Oxylabes madagascariensis). Ich brązowa szata nie jest dobrze opisana w literaturze i trudno też opisać ją trafnie. Większość sekwencji genu cytochromu b pokrywała się, a uzyskana różnica procentowo znajdowała się w przedziale akceptowalnym dla poszczególnych przedstawicieli rodziny madagaskarniczek (Bernieridae)[16].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Koralodziób to stosunkowo niewielki przedstawiciel rodziny o bardzo charakterystycznym wyglądzie. Zarówno kolorystyka upierzenia, jak i części nieopierzonych razem z wyjątkowym zachowaniem (patrz: Zasięg występowania, ekologia i zachowanie) pozwalają na pewną identyfikację gatunku. Długość ciała wynosi około 13–14 cm, a masa ciała – 13–15,5 g (osobniki obojga płci, n=4; dostępna jest też masa ciała dla jednego samca [15,2 g] i jednej samicy [13 g]). Wymiary szczegółowe przedstawia poniższa tabela[10].
| Płeć | n | Dł. skrzydła | Dł. ogona | Dł. górnej krawędzi dzioba | Dł. skoku |
|---|---|---|---|---|---|
| samce | 10 | 79,6 (76–82) | 56,1 (54–58) | 14,3 (13,5–15) | 19,0 (18,5–20) |
| samice | 9 | 77,7 (76–80) | 55,6 (53–59) | 14,0 (14–15) | 18,4 (18–19,5) |
Koralodzioby mają nieco krępą sylwetkę, dość krótki dziób i ogon oraz długi (około 20 mm) pazur pierwszego palca, będący przystosowaniem do ich sposobu żerowania. U samców przez ciemię, kantarek i brodę przebiega cienki czarny pasek, którego brak u samic. Reszta upierzenia jest niemal jednolicie niebieska[10] (ciemny błękit[4]), bardziej matowa u samic. Te nie mają też niebieskiego upierzenia na głowie, zamiast tego zielonobrązowe z płową plamką na czole. Dziób jest jaskrawy, pomarańczowoczerwony, u samic bardziej matowy; końcówka nieco ciemniejsza. Tęczówka ciemnobrązowa (bardzo ciemna) lub brązowa, nogi i stopy ciemnoszare[10].
Zasięg występowania, ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Koralodziób występuje na większości terenów północnego i wschodniego Madagaskaru[10]. Zasięg występowania według szacunków BirdLife International obejmuje około 292 tysięcy km²[18]. Rozciąga się od Marojejy i Anjanaharibe Sud[10] na południe po Andohahela w południowo-wschodniej części Madagaskaru[17]. Koralodzioby występują w wilgotnych lasach wiecznie zielonych, najchętniej w lasach pierwotnych z dużą ilością mchów i epifitów porastających drzewa. Rzadko poszukują pożywienia również na obcych dla wyspy drzewach, jak eukaliptusy i sosny; wówczas pojawiają się do 1 km od preferowanych lasów. Odnotowywane były od poziomu morza do 1300 m n.p.m., bardzo lokalnie również do 1800 m n.p.m.; poniżej 1000 m n.p.m. są najpospolitsze[10].
Prawdopodobnie koralodzioby prowadzą osiadły tryb życia. Są owadożerne, jednak skład ich pożywienia nie został dokładnie poznany co najmniej do 2020[10]. W żołądku jednego osobnika znaleziono pajęczaki należące do skakunowatych (Salticidae), chrząszcze (Coleoptera) – w tym ryjkowcowate (Curculionidae) i poświętnikowate (Scarabaeidae), skorki (Dermaptera), pluskwiaki równoskrzydłe (Homoptera) i prostoskrzydłe (Orthoptera)[19]. Osobliwe zachowania koralodziobów zwróciły uwagę już pierwszych przyrodników, którzy docierali na Madagaskar w 2. połowie XIX wieku. Ich anglojęzyczna nazwa Nuthatch Vanga oznacza dosłownie „kowalikową wangę”; poruszają się wzdłuż pnia i zbierają z niego owady, a później przelatują na inne drzewo i zaczynają wspinać się po jego pniu – nie schodzą jednak głową w dół, jak to mają w zwyczaju kowaliki. Niekiedy gonią za owadami, prawdopodobnie wypłoszonymi z powierzchni pnia. Koralodzioby odzywają się seriami syczących lub piskliwych dźwięków oraz cichym, stopniowo coraz głośniejszym szczebiotem, który zapewne jest ich pieśnią[10].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Dostępnych jest bardzo niewiele informacji o rozrodzie koralodziobów. Do 2020 tylko jedno gniazdo zbadano i opisano szczegółowo, jednak kilka innych sfotografowano. Wówczas nie było nic wiadomo o jajach, pisklętach i opiece nad nimi. Prawdopodobnie okres lęgowy trwa od sierpnia do października; w sierpniu odławiano samice w kondycji rozrodczej (miały być w trakcie składania jaj), a osobniki wysiadujące lub znoszące pokarm dla piskląt obserwowano w październiku. Raz w lutym widziano młodocianego osobnika towarzyszącego dorosłemu[10].
Pierwszy dokładniejszy opis gniazda ukazał się w 1998. Dotyczył gniazda znalezionego na wysokości 875 m n.p.m., na drzewie o pierśnicy około 0,40 m, blisko 6 m nad podłożem. Umieszczone zostało tuż przy pniu, w niewielkiej szczelinie. Miało kształt czarki o głębokości około 4–5 cm. Budulec stanowiły włókna z paproci drzewiastych, wyściółkę – kilka suchych liści[20]. Na zdjęciach gniazd widać również wpleciony w nie świeży lub wyschnięty mech, obserwowano też samicę zbierającą mech. Podobnie jak jedyne opisane gniazdo, te kilka sfotografowanych także znajdowało się w pionowej szczelinie lub zagłębieniu pionowo skierowanego konaru[10].
Status i zagrożenia[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje koralodzioba za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) od 1988 (stan w 2021). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za nieokreślony[18].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Hypositta corallirostris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Hypositta corallirostris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Vangidae Swainson & Richardson, 1832 - wangowate - Vangas, Helmet-shrikes and Shrike-flycatchers (wersja: 2022-08-27). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-10-08].
- ↑ a b Alfred Newton, On a New Bird from the Island of Madagascar, „Proceedings of the Scientific Meetings of the Zoological Society of London”, 1863, s. 83.
- ↑ A. Newton, Note on the Generic Name Hypherpes, „Proceedings of the Scientific Meetings of the Zoological Society of London”, 1881, s. 438 (ang.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Batises, bushshrikes, boatbills, vangas (sensu lato). IOC World Bird List (v11.2), 15 lipca 2021. [dostęp 2021-12-25].
- ↑ VANGIDAE - Vangas, Helmet-shrikes and Shrike-flycatchers (21:36), [w:] Edward C. Dickinson & Les Christidis (red.), Howard and Moore Complete Checklist of the birds of the World, wyd. 4, t. 2, 2014 [dostęp 2021-12-25].
- ↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 6 [online], grudzień 2021 [dostęp 2021-12-25].
- ↑ Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2021 [online], 2021 [dostęp 2021-12-25].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Satoshi Yamagishi, Masahiko Nakamura, David Christie & Thomas S. Schulenberg: Nuthatch-Vanga (Hypositta corallirostris), version 2.0. [w:] J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana (red.). Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, 16 lipca 2020. [dostęp 2021-12-25].
- ↑ Yamagishi i inni, Extreme endemic radiation of the Malagasy vangas (Aves: Passeriformes), „Journal of Molecular Evolution”, 53, 2001, s. 39–46.
- ↑ Knud Andreas Jønsson i inni, A supermatrix phylogeny of corvoid passerine birds (Aves: Corvides), „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 94, 2016, s. 87–94, DOI: 10.1016/j.ympev.2015.08.020 (ang.).
- ↑ a b S. Reddy i inni, Diversification and the adaptive radiation of the vangas of Madagascar, „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”, 279 (1735), 2012, s. 2062–2071, DOI: 10.1098/rspb.2011.2380, ISSN 0962-8452, PMID: 22217720, PMCID: PMC3311898 [dostęp 2021-12-25] (ang.).
- ↑ a b Petter Z. Marki i inni, Breeding system evolution influenced the geographic expansion and diversification of the core Corvoidea (Aves: Passeriformes): Diversification dynamics among breeding systems, „Evolution”, 69 (7), 2015, s. 1874–1924, DOI: 10.1111/evo.12695 (ang.).
- ↑ D.S. Peters, Hyposita perdita n. sp., eine neue Vogelart aus Madagaskar (Aves: Passeriformes: Vangidae), „Senckenbergiana biologica”, 1996 (76), s. 7–14.
- ↑ a b Jon Fjeldså, Gerald Mayr, Knud A. Jønsson & Martin Irestedt, On the true identity of Bluntschli’s Vanga Hyposita perdita Peters, 1996, a presumed extinct species of Vangidae, „Bulletin of the British Ornithologists' Club”, 133 (1), 2013.
- ↑ a b Goodman i inni, The birds of southeastern Madagascar, „Fieldiana Zoology”, 87, 1997, s. 85.
- ↑ a b Nuthatch Vanga Hypositta corallirostris. BirdLife International. [dostęp 2021-12-25].
- ↑ S.M. & P. Parrillo Goodman, A study of the diets of Malagasy birds based on stomach contents, „Ostrich”, 68, 1997, s. 104–113, DOI: 10.1080/00306525.1997.9639723.
- ↑ Hawkins, A.F. A., J.-M. Thiollay & S.M. Goodman, The birds of the Réserve Spéciale d’Anjanaharibe-Sud, Madagascar, [w:] A floral and faunal inventory of the Réserve Spéciale d’Anjanaharibe-Sud, Madagascar: with reference to elevational variation (red.: S. M. Goodman) | Fieldiana: Zoology (new series) [online], 1998, s. 125.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia koralodzioba. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).