Kręgi (powiat wyszkowski)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kręgi
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

wyszkowski

Gmina

Somianka

Liczba ludności (2011)

340[2][3]

Strefa numeracyjna

29

Kod pocztowy

07-200[4]

Tablice rejestracyjne

WWY

SIMC

0520171[5]

Położenie na mapie gminy Somianka
Mapa konturowa gminy Somianka, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kręgi”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kręgi”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kręgi”
Położenie na mapie powiatu wyszkowskiego
Mapa konturowa powiatu wyszkowskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Kręgi”
Ziemia52°34′12″N 21°21′35″E/52,570000 21,359722[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Kręgi – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie wyszkowskim, w gminie Somianka[5][6].

Integralne części wsi Kręgi[5][6]
SIMC Nazwa Rodzaj
0520188 Wólka Zabudowska przysiółek

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Wojciecha w Wyszkowie[7].

Nazwa miejscowości[edytuj | edytuj kod]

Domniemywa się, że nazwa wsi, zaświadczona już w XII wieku, pochodzi od słowa krąg w znaczeniu koło, okrąg, pierścień. Wówczas mogłaby ona nawiązywać do kamiennych kręgów, tworzonych w miejscach kultu pogańskiego[8].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Mapa Kręgów i okolicy, fragment „Topograficznej Karty Królestwa Polskiego” z 1843

Kręgi, pod nazwą Cransi, pojawiły się w dokumencie z 1185 roku[9][8]. Wojewoda mazowiecki Ziro potwierdził w nim nadania jego rodziców i dziadów kościołowi Najświętszej Panny Maryi na przedmieściu Płocka oraz wymienił własne dla niego nadania, wśród których znajdowały się Kręgi i kilka pobliskich wsi[10]. Kolejna wzmianka o wsi, zapisanej jako Krangy, pojawiła się w 1426, w okresie ponownego zasiedlania wschodniego Mazowsza, pustoszonego przez najazdy Jaćwingów i Litwinów w XIII i XIV wieku[8].

Spis podatkowy ziemi nurskiej z 1578 odnotował, że Krągi należały do braci Jana, Grzegorza, Pawła, Adama, Marcina i Kaspra Rybińskich, przedstawicieli rodziny pochodzącej z Rybna, której majątek obejmował wiele wsi z okolic Wyszkowa[8].

Kręgi pozostały później częścią dóbr Rybno, jednak części wsi wraz z podziałami w rodzinie Rybińskich trafiły w ręce innych rodów. Jednym z nich byli Gulczewscy z pobliskiego Gulczewa[8]. Jak podaje „Herbarz polski” Adama Bonieckiego, w 1643 Kręgi zostały sprzedane Niedziałkowskiemu, a sprzedawcą był Paweł Gulczewski, syn Jana, właściciel Gulczewa[11]. Wcześniej, bo w 1615 Zygmunt Święcicki sprzedał Kręgi, także Niedziałkowskiemu[12].

Później dziedzicami w Kręgach byli Obrębscy, a od nich część wsi kupił Antoni Lipiński herbu Brodzic. Jego potomek Antoni jeszcze w 1744 sprzedał chłopa z tej wsi Załuskiemu[8].

W sumie, większa część wsi cały czas należała do dóbr Rybno, a dwa niewielkie majątki wykształcone w jej pozostałych fragmentach często zmieniały właścicieli[8].

W drugiej połowie XVIII wieku dobra Rybno, wraz z dużą częścią Krąg, kupił Jan Stefan Giedroyć, biskup inflancki i później żmudzki. Oprócz niego w tym okresie właścicielami fragmentów Krąg byli Chociszewski i Glinka. Po zmarłym w 1801 biskupie dobra odziedziczył jego wychowanek Aleksander Giedroyć i jego żona Młocka. Po ich śmierci spadkobiercy wyprzedali te tereny stopniowo[8]. W 1827 odnotowano 25 domów we wsi, a zamieszkiwały ją 192 osoby[8][12].

Majątek Kręgi był później własnością rodziny Leskich. W pierwszej połowie XIX wieku był to Michał Leski, były żołnierz armii Królestwa Polskiego i uczestnik powstania listopadowego, i jego żona Monika z Zielińskich, łowczanka nurska, którzy kupili tę wieś w 1841[8]. Później właścicielami majątku byli także Ludwik Leski, który w 1871 ożenił się z Bronisławą Sumińską, oraz Marian Leski[13]. Po nabyciu wsi Lescy wybudowali w niej klasycystyczny pałac[8][14].

Po ogłoszeniu reformy zamieniającej pańszczyznę na czynsz, chłopi odmówili 27 kwietnia 1861 odrabiania pańszczyzny. Bunt ten trwał 11 dni[8].

W końcu XIX wieku Kręgi należały do powiatu pułtuskiego, gminy Somianka, w parafii Wyszków. Stanowiły wówczas część folwarku Wólka Zabadowska (dziś Wólka Zabudowska, przysiółek Kręgów). Całość była własnością Leskich[8]. Po uwłaszczeniu w 1864 powstało 55 zagród na 309 morgach gruntu[15][8]. Ostatnim właścicielem folwarku Kręgi, liczącego wówczas 620 ha, był Władysław Leski, syn Mariana[8]. W 1921 wieś liczyła 49 domów i 316 mieszkańców, z czego 9 było wyznania mojżeszowego, a w odrębnym od niej folwarku były 4 domy zamieszkane przez 68 osób[8].

Po wybuchu II wojny światowej, 5 września 1939 września klucz P.11 pod dowództwem por. pil. Stefana Okrzei zaatakował nad wsią niemieckie samoloty Dornier Do 17. W walce został zestrzelony i zginął por. Okrzeja, a kpr. Nowakowski został zestrzelony i ciężko kontuzjowany przy lądowaniu na spadochronie. Niemcy stracili jednego Do 17 z III./KG 3, który spłonął podczas przymusowego lądowania po niemieckiej stronie frontu. Por. Okrzeję pochowano pierwotnie w miejscu znalezienia ciała, obok wraku samolotu. Wiosną 1940 roku szczątki przeniesiono do rodzinnego grobowca Leskich na cmentarzu w Wyszkowie. W 1961 powstał na terenie sołectwa poświęcony mu pomnik[16].

W latach 1954–1968 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kręgi, po jej zniesieniu w gromadzie Somianka. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Siedziba Leskich, obecnie szkoła podstawowa

Zespół pałacowy został wpisany w 1962 i w 1978 pod nr A-420 do rejestru zabytków. Powstał po roku 1841 na zlecenie rodziny Leskich, którzy byli jego właścicielami do 1945[14].

Pałac jest wybudowany w stylu późnego klasycyzmu. Bryła budynku jest regularna, wybudowana z cegły i otynkowana, podpiwniczona. Budynek ma dwie kondygnacje oraz mieszkalne poddasze, pokryty jest czterospadowym dachem. Od zachodu do pałacu przylega późniejsza parterowa dobudówka[14].

Drugą częścią zespołu jest park z XIX w., przekomponowany w 1927 roku według projektu Stefana Rogowicza[14].

W pobliżu znajdują się także murowane stajnie z 1. połowy XIX w[14].

Obecnie w budynku pałacowym znajduje się Publiczna Szkoła Podstawowa im. por. pil. Stefana Okrzei[14][17].

Pomnik por. pil. Stefana Okrzei

Pomnik poległego 5 września 1939 por. Okrzei w postaci złamanego śmigła został odsłonięty w 1961 r. przy drodze krajowej nr 62 w pobliżu miejsca, gdzie rozbił się samolot. Inskrypcja brzmi[16]:

Tu dnia 5.IX.1939 roku poległ w obronie Ojczyzny w walce z hitlerowskim najeźdźcą porucznik pilot Stefan Okrzeja. Cześć jego pamięci

.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 61836
  2. ↑ Wieś Kręgi w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-04-12], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 619 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  5. ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ Opis parafii na stronie diecezji
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Historia gminy Somianka. Portal gminy Somianka. [dostęp 2014-09-17].
  9. ↑ Kręgi, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 165.
  10. ↑ Chełpowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 303.
  11. ↑ Adam Boniecki: Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach polskich. T. 7. Skład główny Gebethner i Wolff w Warszawie, 1904, s. 185.
  12. ↑ a b Krągi, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 654.
  13. ↑ Adam Boniecki: Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach polskich. T. 14. Skład główny Gebethner i Wolff w Warszawie, 1904, s. 97.
  14. ↑ a b c d e f Kręgi. Polskie Zabytki, Portal społecznościowy miłośników polskich zabytków. [dostęp 2014-09-17].
  15. ↑ Kręgi, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 669.
  16. ↑ a b Wojciech Zmyślony: Stefan Okrzeja. Portal „Polskie Siły Powietrzne w II wojnie światowej”. [dostęp 2014-09-17].
  17. ↑ Edukacja. Portal gminy Somianka. [dostęp 2014-09-17].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Gminy Somianka
Wsie
Kolonia
Osada
Osady leśne
Integralne.
części wsi

Herb gminy Somianka

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kręgi_(powiat_wyszkowski)&oldid=72540623”