Przejdź do zawartości

Kunstkamera

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ole Worm, Museum Wormianum, 1655
Etienne de la Hire, Kunstkamera Władysława Wazy, 1626
Domenico Remps, Gabinet osobliwości, lata 90. XVII w.

Kunstkamera (z niem. Kunstkammer, Kunst, 'sztuka', Kammer, 'izba'; inaczej panoptikum a. panopticum z gr. πᾰν- 'wszech' i ὀπτικός 'widzieć'), gabinet osobliwości – kolekcja dzieł sztuki, numizmatów, zabytków starożytnych, egzotycznych przedmiotów i innych osobliwości, charakterystyczna dla czasów nowożytnych, zwłaszcza XVI i XVII wieku.

Kunstkamery, tworzone przez władców, arystokratów itp. do XVIII wieku, były poprzednikami muzeów. We Francji zbiory tego typu nazywane są cabinet de curiosités, w Anglii cabinet of curiosities, we Włoszech studiolo, w Niemczech Kunst- i Wunderkammer.

Kunstkamera ma swoje korzenie w średniowiecznych skarbcach książęcych i kościelnych. Już pod koniec XIV wieku Karol V Mądry i jego brat książę de Berry posiadali osobne pomieszczenia (gabinety), w których znajdowały się ich kolekcje różnorodnych obiektów. W XV-wiecznych Włoszech kolekcje, przede wszystkim o artystycznym charakterze, istniały na dworach w Urbino czy Mantui (były to tzw. studioli). Pierwszego znanego użycia słowa Kunstkammer dokonano w 1550 roku w związku z kolekcją Ferdynanda I. Termin Wunderkammer pojawił się nieco później – w Kronice hrabiów von Zimmern (1564-6), gdzie oznaczał pomieszczenie z rzadkimi obiektami pochodzenia naturalnego, takimi jak korale i inne niezwykłości[1].

Kunstkamery są charakterystyczne szczególnie dla XVI i XVII wieku. W typowych kunstkamerach obok siebie znajdowały się różnorodne obiekty, np. muszle, korzenie mandragory, mikroskopy, dzieła sztuki (medale, gemmy, rzeźby, obrazy), egzotyczne zwierzęta i inne kurioza, czasem przypisywane postaciom i zwierzętom mitycznym, jak róg jednorożca. Przedmioty te odzwierciedlały zainteresowania i postęp wiedzy w danej epoce (przejawiający się np. w badaniu kosmosu, starożytności, odkryciach nowych lądów), odwoływały się też jednak do alchemii i magii (stąd poszukiwania rzadkich kuriozów). W wyniku tego kunstkamery były zbiorami, w których współistniały nauka, legenda i sztuka.

Kunstkamerę posiadał m.in. Ferdynand II (Tyrolski), który swoją kolekcję trzymał na zamku Ambras, a do odwiedzających ją należeli arystokratyczni goście Ferdynanda i naukowcy. Od 1615 kolekcja była ogólnie dostępna dla publiczności. Z Ferdynandem II na polu kolekcjonerstwa rywalizował Albert V, tworzący własną Kunstkamerę w Monachium. Bogactwo tego zbioru Albert zawdzięczał w dużej mierze osobom takim jak Jacopo Strada, które w jego imieniu przemierzały Europę w poszukiwaniu cennych obiektów. Jedną z najważniejszych była Kunstkamera Rudolfa II na zamku w Pradze, zawierająca wybitne dzieła sztuki np. Albrechta Dürera, Tycjana oraz dzieła artystów pracujących dla Rudolfa II. Pod koniec XVI wieku Kunstkamery istniały niemal na każdym dworze w Niemczech, ale nie tylko, bo podobne zbiory tworzone były także w XVI wieku we Florencji czy w Fontainebleau. Swoją kunstkamerę stworzył również Piotr I Wielki; w 1719 została ona udostępniona wszystkim mieszkańcom Petersburga[2]. Jej podstawą były kupione w Europie trzy kunstkamery, w tym gdańskie Musaeum Gottwaldianum Christopha Gottwalda i jego syna Johanna Christopha Gottwalda[3].

W XVII wieku kunstkamery stopniowo przestawały być wyłącznie domeną władców i coraz częściej pojawiały się wśród klasy średniej i duchownych. Ważną XVII-wieczną kolekcją obiektów pochodzenia naturalnego było Museum Wormianum duńskiego medyka Olafa Worma (1588-1654), zakupione później przez Fryderyka II i włączone do zbiorów królewskich. Powstanie i rozwój nowoczesnej nauki w XVIII wieku spowodowały, że gabinety osobliwości odeszły w przeszłość.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. E. Scheicher: Kunstkammer, [w:] The Dictionary of Art, t. 18, London-New York 2008, s. 520.
  2. T. R. de Rosset: Świat kunstkamery, [w:] Kwiaty naszego życia, Toruń 2008, s. 19.
  3. Novgorodova D., 2018: Musaeum Gottwaldianum i jego losy w Rosji. Klio - Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym, t. 46 (3), s. 111–113. DOI: 10.12775/KLIO.2018.035

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • T. F. de Rosset: Świat kunstkamery, [w:] Kwiaty naszego życia, Toruń 2008, s. 17–21.
  • E. Scheicher: Kunstkammer, [w:] The Dictionary of Art, t. 18, London-New York 2008, s. 520–523.