Milena Hübschmannová
 Milena Hübschmannová podczas debaty na temat Romów w 2004 roku, w rogu flaga Romów | |
| Data i miejsce urodzenia |
10 czerwca 1933 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
8 września 2005 |
| Zawód, zajęcie | |
Milena Hübschmannová (ur. 10 czerwca 1933 w Pradze, zm. 8 września 2005 w Kameeldrift w Gauteng) – czeska profesor filologii romskiej na Uniwersytecie Karola w Pradze. Jedna z czołowych ekspertek w kwestii społeczeństwa i kultury romskiej oraz języka romskiego. Stworzyła akademicki program studiów poświęconych Romom na Uniwersytecie Karola i aktywnie sprzeciwiała się ich asymilacji z szerszą kulturą. Napisała słownik romsko-czeski i czesko-romski. Program, którego była autorką, był pierwszym na świecie programem, który oferował studia licencjackie na kierunku cyganologii.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Milena Hübschmannová urodziła się 10 lipca 1933 r. w czechosłowackiej Pradze[1]. Jej rodzice byli więzieni przez gestapo podczas II wojny światowej. Milena uczęszczała do gimnazjum angielskiego, którą ukończyła w 1951 r. Kontynuowała naukę języka na Uniwersytecie Karola[2]. Od dzieciństwa interesowała się kulturą Indii[3] i uczęszczała na lekcje języka hindi w latach licealnych w Instytucie Orientalistyki Czeskiej Akademii Nauk[4]. W 1953 r., kiedy władze komunistyczne wysłały ją do brygady robotniczej w Ostrawie w kraju morawsko-śląskim, Hübschmannová po raz pierwszy zetknęła się ze społecznościami romskimi. Była zaskoczona, że rozumiała ich język i uznała, że musi on mieć indyjskie korzenie[1]. Nie mogąc wyjechać do Indii z powodu ograniczeń nałożonych przez reżim komunistyczny, Hübschmannová rozpoczęła naukę języka romskiego[1]. Hübschmannová pracowała wśród Romów przez prawie rok, zanim wróciła do Pragi[3].
W tym samym roku Hübschmannová rozpoczęła pracę w Czeskim Radio, co pozwalało jej odbywać wycieczki terenowe i nagrywać folklor, baśnie i pieśni ludowe społeczności romskiej[3]. Hübschmannová nagrała ponad 500 taśm materiałów na magnetofonie[2][4]. Kontynuowała swoją pracę w Indiach, gdzie tłumaczyła kilku ważnych poetów, w tym Mirzę Ghalib[4]. W tym okresie wyszła za mąż za dyrektora radiowego Josefa Melča[2]. Po powrocie do Pragi przez prawie dekadę tłumaczyła poetów indyjskich[4], a w 1963 r. urodziła córkę Teresę. Pracowała w Instytucie Wschodnim, gdzie rozpoczęła prace przygotowawcze nad studium Romów[3]. Pomogła założyć Związek Cygańsko-Romski i redagowała czasopismo w języku romskim. Poprzez Związek Hübschmannová pomogła ożywić edukację wczesnoszkolną, używając języka romskiego jako języka podstawowego[5]. W sierpniu 1968 r. jej praca została wstrzymana[3].
Po powrocie do Czechosłowacji Hübschmannová pracowała w Czechosłowackiej Akademii Nauk. Kontynuowała analizę i zbieranie informacji w Akademii, pracując z multidyscyplinarnym zespołem, aby rozwijać nie tylko badania etnograficzne i językowe Romów, ale także uwzględnić profile demograficzne, historyczne i socjologiczne społeczności[3]. Jako językoznawczyni Hübschmannová była zaniepokojona utratą języka Romów, ponieważ społeczności były zmuszane do mówienia po czesku, węgiersku lub słowacku w codziennych interakcjach, acz w rozmowach z innymi Romami dominowało użycie dialektów języka romskiego[5]. Wśród opublikowanych przez grupę prac znalazła się pierwsza literatura w języku romskim, jaka kiedykolwiek ukazała się w Czechosłowacji[6]. W 1973 r. kolejna akcja rządowa zmusiła Związek do rozwiązania i zawieszenia publikacji ich czasopisma; jednak niektórzy pisarze, zainspirowani publikacją romskich akt kulturalnych, nadal publikowali w innych miejscach. W latach 1974-1975 Hübschmannová pracowała na Uniwersytecie Karola na Wydziale Pedagogicznym, ale jej sprzeciw wobec rządowej polityki asymilacyjnej wobec Romów doprowadził do jej zwolnienia. W tamtym czasie lekcje języka romskiego prowadzone przez Hübschmannovą były jedynymi formalnymi zajęciami oferowanymi Romom w ich ojczystym języku. W kursach uczestniczyli również nieromscy pracownicy socjalni, którzy chcieli ułatwić komunikację z Romami w trakcie swej pracy[5]. W 1989 roku, wraz z aksamitną rewolucją i upadkiem komunizmu, kultura romska znów mogła rozkwitnąć, a Hübschmannová była orędowniczką zachowania romskiego dziedzictwa[1].
W 1991 roku Hübschmannová wróciła na Uniwersytet Karola i założyła Romani Studies Program w ramach Instytutu Indologicznego. To był pierwszy na świecie program oferujący licencjat z nauk o Romach[1]. Hübschmannová kierowała katedrą aż do swojej śmierci[1]. Wraz z Haną Šebkovą i Anną Žigovą w 1991 r. opublikowała pierwszy romsko-czeski/czesko-romski słownik kieszonkowy. Romsko-český, česko-romský kapesní slovník był chwalony za integrację standardowych zwrotów i terminów w różnych społecznościach romskich, w tym w dialektach czeskich, węgierskich i słowackich[7]. Hübschmannová założyła czasopismo Romano Džaniben w 1994 r., które stało się ważną międzynarodową publikacją dotyczącą romskiej naukowości[2].
W 1995 roku Hübschmannová ukończyła pracę doktorską i uzyskała stopień candidarus scientarum za pracę z Romistické studie I. Od 1996 r. współpracowała z konsorcjum lingwistów w Centre des Études Tsiganes na Université de Paris V oraz w Państwowym Instytucie Pedagogicznym w Bratysławie nad opracowywaniem programów nauczania i szkoleniem nauczycieli w zakresie nauczania języka romskiego i kulturoznawstwa. Hübschmannová otrzymała dwie nagrody kulturalne od Romskiej Inicjatywy Obywatelskiej w 1998 r. za swoje wysiłki na rzecz promowania programów edukacyjnych i ochrony kultury społeczności romskiej. Hübschmannová jest autorką, współautorką lub redaktorką ponad 90 publikacji i około 400 artykułów opublikowanych w Romano Džaniben[3].
W 1999 roku Hübschmannová opublikowała anglojęzyczną wersję książki pt. Narodila jsem se pod šťastnou hvězdou. To autobiografia Eleny Lackovej, obejmującą okres od 1920 do 1970 roku, opowiadaną Hübschmannovej przez osiem lat w języku romskim[6]. Autorka przetłumaczyła tę historię na czeski, a później francuski i angielski[6][8]. Książka opowiada o tym, jak prawdziwa tożsamość Romów została ukryta za stereotypowymi obrazami. Jednocześnie, ponieważ jest opowiadana jako relacja z pierwszej osoby, narracja przywraca jej człowieczeństwo. Odnosząc się do prób „reedukacji” Romów i wymuszenia ich asymilacji, książka analizuje gettoizację Romów, której doświadczyli w czasach reżimu socjalistycznego[8]. Praca została także opublikowana w językach bułgarskim, węgierskim i hiszpańskim, zdobyła w 2001 roku International Humanitarian Hidalgo Prize[8]. Hübschmannová uzyskała stopień doktora habilitowanego w 2000 roku. W 2002 roku prezydent Czech Vaclav Havel przyznał jej Medal Za Zasługi III stopnia, a rok później Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Wychowania Fizycznego przyznało jej Medal Za Zasługi I stopnia[3].
Hübschmannová zginęła w wypadku samochodowym 8 września 2005 r. w pobliżu miasta Kameeldrift w prowincji Gauteng w Południowej Afryce[9]. W 2007 roku ukazała się książka zatytułowana Milena Hübschmannová ve vzpomínkách, w której podano biograficzne szczegóły życia i kariery Hübschmannovej[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Obituary: Milena Hubschmannova [online], theguardian.com, 19 października 2005 [dostęp 2021-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-02].
- ↑ a b c d Lidé města [online], lidemesta.cz, 8 czerwca 2006 [dostęp 2021-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
- ↑ a b c d e f g h Milena Hübschmannová (1933–2005) [online], sreview.soc.cas.cz, 2006 [dostęp 2021-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-03].
- ↑ a b c d Romano džaniben – ňilaj 2006 Časopis romistických studií [online], dzaniben.cz, 2006 [dostęp 2021-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-03].
- ↑ a b c Romani teaching in the Czech Republic [online], uibk.ac.at [dostęp 2021-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-04].
- ↑ a b c Daniel F. Chamberlain, J. Edward Chamberlin, Or Words to That Effect: Orality and the writing of literary history, John Benjamins Publishing Company, 27 stycznia 2016, ISBN 978-90-272-6780-1 [dostęp 2021-03-25] (ang.).
- ↑ Anthony P. Grant, Review of Romsko-český, česko-romský kapesní slovník, „Language”, 71 (3), 1995, s. 642–642, DOI: 10.2307/416250, ISSN 0097-8507, JSTOR: 416250 [dostęp 2021-03-25].
- ↑ a b c Milena Hübschmannová, filóloga, investigadora y escritora checa Edición impresa [online], El Pais, 17 września 2005 [dostęp 2021-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2014-08-18].
- ↑ Při nehodě v Africe zemřela romistka Hübschmannová - iDNES.cz [online], zpravy.idnes.cz, 9 września 2005 [dostęp 2021-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-03].
- ↑ iLiteratura - Milena Hübschmannová ve vzpomínkách [online], iliteratura.cz, 17 stycznia 2007 [dostęp 2021-03-25] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-02].