Narodowe Muzeum Archeologiczne w Sofii
.jpg) Wejście do Narodowego Muzeum Archeologicznego, 2010 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ул. „Съборна“ №2, |
| Data założenia |
1892 |
| Dyrektor |
Людмил Вагалински (2017)[1] |
Położenie na mapie Sofii  | |
Położenie na mapie Bułgarii  | |
Położenie na mapie obwodu miejskiego Sofia  | |
 42°41′46,79″N 23°19′28,43″E/42,696331 23,324564
| |
| Strona internetowa | |
.jpg)
Narodowe Muzeum Archeologiczne w Sofii właśc. Narodowy Instytut Archeologiczny z Muzeum przy Bułgarskiej Akademii Nauk (bułg. Национален археологически институт с музей при БАН) – instytut naukowy Wydziału Nauk Humanistycznych Bułgarskiej Akademii Nauk (bułg. Българска академия на науките, w skrócie БАН) z muzeum archeologicznym w Sofii.
Muzeum, z siedzibą w dawnym, największym meczecie Sofii, zostało założone w 1892 roku jako Muzeum Narodowe, a w 1905 roku otwarto je dla zwiedzających. W 1909 roku Muzeum Narodowe przemianowano na Narodowe Muzeum Archeologiczne, które stało się głównym ośrodkiem badań archeologicznych w Bułgarii. W 1949 roku utworzono Narodowy Instytut Archeologiczny z Muzeum.
Zbiory muzeum obejmują przedmioty z okresu prehistorii, starożytności i średniowiecza.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początki kolekcji muzealnej sięgają 1869 roku, kiedy w statusie Bułgarskiego Towarzystwa Literackiego zapisano utworzenie Gabinetu Starożytności[2]. Po wyzwoleniu spod panowania osmańskiego, po wojnie rosyjsko-tureckiej (1877–1878) w czasach Tymczasowego Rządu Rosyjskiego, założono Bibliotekę Narodową, która zapoczątkowała zbiory archeologiczne[2]. Wkrótce utworzono departament muzealny, do którego nauczyciele z całego kraju przesyłali znaleziska o wartości historycznej[2]. W 1892 roku departament wydzielono i powołano do życia samodzielne Muzeum Narodowe, którego utworzenie zostało uprawomocnione edyktem księcia Ferdynanda[2].
Zbiory przyrodnicze przekazano uniwersytetowi, a trzy kolekcje – starożytności, numizmatyczna i etnograficzna – zapoczątkowały zbiory Muzeum Narodowego[2]. Pierwszym dyrektorem placówki został czeski archeolog Václav Dobruský (1858–1916)[2]. W 1888 i 1890 roku ustanowiono prawa regulujące prace archeologiczne na terenie Bułgarii oraz wywóz i zbiory artefaktów[2]. Przyczyniło się to powiększenia zbiorów Muzeum Narodowego, które miało wiodącą rolę w pracach wykopaliskowych i ocenie znalezisk[2]. Na początku XX w. Dobruský prowadził prace wykopaliskowe na terenie dwóch rzymskich miast – Nicopolis ad Istrum i Oescus oraz na terenie sanktuarium trackiego w regionie Lukowitu[2]. Jednym z głównych zadań muzeum było sporządzenie mapy wszystkich stanowiska archeologicznych w Bułgarii[2].
Muzeum zostało uroczyście otwarte dla zwiedzających 18 maja 1905 roku w obecności księcia Ferdynanda, ministrów oraz osobistości życia kulturalnego Bułgarii[2]. W pierwszych latach działalności, instytucja ta skupiła się na współpracy z organami administracji lokalnej, wojskowej oraz szkolnej w celu zbierania i skupowania eksponatów z terenów całej Bułgarii[2]. W 1906 roku kolekcja etnograficzna była już tak duża, że utworzono samodzielne Muzeum Etnograficzne[2]. W 1909 roku Muzeum Narodowe przemianowano na Narodowe Muzeum Archeologiczne z czterema sekcjami: starożytności, średniowiecza, numizmatyki i sztuki[2]. Muzeum zaczęło prowadzić prace konserwatorskie oraz prace badawcze[2]. W 1911 roku utworzono przy muzeum Urząd Konserwacji i Ochrony Obiektów Starożytnych, którym kierował dyrektor muzeum[2].
Drugi dyrektor muzeum, bułgarski archeolog Bogdan Fiłow (1883–1945) przekształcił placówkę w centrum badań archeologicznych i nawiązał współpracę z podobnymi ośrodkami zagranicą[2]. Muzeum ściśle współpracowało z powstałym w 1901 roku Bułgarskim Towarzystwem Archeologicznym[2]. W 1910 i 1911 roku Fiłow prowadził prace wykopaliskowe wokół wczesnochrześcijańskiej bazyliki Sw. Zofii w Sofii[2]. W 1912 roku Fiłow odkrył bogato dekorowane mauzoleum rzymskie w południowej Bułgarii[2]. Osiem lat później, z rekomendacji Towarzystwa, utworzono samodzielny Bułgarski Instytut Archeologiczny, którego pierwszym dyrektorem został Bogdan Fiłow[2].
W 1921 roku dyrektorem muzeum został Andrej Proticz (1875–1959), który sprawował tę funkcję do 1928 roku[2]. Za jego czasów, muzeum zaczęło organizować we współpracy z Bułgarskim Towarzystwem Archeologicznym specjalistyczne kursy z archeologii i muzeologii[2].
W 1928 roku kolejnym dyrektorem muzeum został bułgarski filolog i archeolog Gawrił Kazarow (1874–1958), który zapoczątkował organizowanie tematycznych wystaw czasowych[2]. Kazarow prowadził wykopaliska na stanowiskach typu tell w regionie Starej Zagory[2].
W latach 1929–1938 muzeum kierował bułgarski historyk i archeolog Rafaił Popow (1876–1940), który rozwinął studia nad prehistorią Bułgarii[2]. Przez wiele lat Popow brał udział w pracach wykopaliskowych w Madarze i spopularyzował tamtejsze znaleziska[2].
W latach 1938–1944 dyrektorem muzeum był bułgarski archeolog Iwan Wełkow (1881–1958), który zapoczątkował szeroko zakrojone prace konserwatorskie[2].
Podczas II wojny światowej większa część dokumentacji muzeum przepadła w pożarze, a pod koniec 1944 roku ustały prace badawcze i publikacje naukowe[2]. W tym samym roku kolejnym dyrektorem placówki został Nikoła Mawrodinow (1904–1958), za czasów którego (w 1949 roku) powstała nowa instytucja – Narodowy Instytut Archeologiczny z Muzeum, który stał się częścią Bułgarskiej Akademii Nauk (bułg. Българска академия на науките, w skrócie БАН)[2][3].
W 1948 roku wyodrębniono zbiory sztuki i przekazano do nowo-utworzonej Galerii Sztuki[2].
Gmach muzeum[edytuj | edytuj kod]
Siedziba muzeum znajduje się w gmachu dawnego meczetu – największego i najstarszego meczetu z okresu Imperium Osmańskiego w Sofii – meczetu Wielkiego Mahmuda Paszy (1420–1474), wezyra sułtana Mehmeda II Zdobywcy (1432–1481)[4]. Budowa obiektu rozpoczęła się z inicjatywy wielkiego wezyra w 1451 roku, a zakończyła w 1495 roku, dwadzieścia lat po jego śmierci[4]. Wokół meczetu wzniesiono szereg innych budynków w duchu tradycji osmańskiej[4].
Meczet powstał na planie kwadratu o boku 36,6 m orientowanego na cztery strony świata[4]. Cztery filary z pilastrami dzielą tę powierzchnię na dziewięć równych kwadratów, przy czym każdy zwieńczony jest kopułą[4]. Wszystkie kopuły mają taką samą średnicę, ale kopuły środkowe są wyższe[4].
Ściany meczetu wzniesiono z niewielkich bloków z ciosanego kamienia otoczonych cegłami[4]. Początkowo meczet miał prawdopodobnie arkadowy przedsionek z pięcioma kopułami w fasadzie północnej, który został zniszczony podczas trzęsień ziemi w 1818 i 1858 roku, a następnie zastąpiony portalem[4]. Z prawej strony meczetu stał minaret, który również się nie zachował[4]. Początkowo kopuła środkowa nie miała okien – zostały one najprawdopodobniej dodane podczas rekonstrukcji w 1938 roku[4].
Podczas wojny rosyjsko-tureckiej (1877–1878) opuszczony meczet służył jako szpital[4].
W 1879 roku na mocy decyzji Ministerstwa Edukacji Narodowej gmach meczetu został przyznany muzeum archeologicznemu, którego wystawa miała dzielić przestrzeń z Biblioteką Narodową[4]. Zniszczony budynek został poddany wstępnej renowacji[4]. Biblioteka została otwarta w marcu 1880 roku i funkcjonowała w gmachu meczetu do 1885 roku – wilgoć w budynku źle wpływała na zbiory biblioteczne[4]. Do 1887 roku w kompleksie meczetu znajdowała się również drukarnia państwowa[4].
Muzeum powstało w 1892 roku, jednak wilgoć i brak naturalnego światła zagrażały jego zbiorom[4]. W 1892 i 1894 roku przeznaczono znaczne kwoty z budżetu państwa na remont placówki[4]. Wzniesiono trzy nowe skrzydła i w latach 1900–1905 wszystkie zbiory muzeum zostały przeniesione do wyremontowanego gmachu[4]. Uporządkowano również teren wokół meczetu – książę Ferdynand ufundował ogrodzenie, posadzono drzewa a na dziedzińcu wystawiono kolekcję rzeźb i inskrypcji[4]. Wzniesiono kolejne budynki i zaadaptowano piętro na potrzeby wystawy numizmatycznej, pomimo tego kompleks z jego ograniczoną powierzchnią nie zaspokajał potrzeb muzeum[4]. Rozpatrywano budowę nowej siedziby, jednak po przeniesieniu Narodowego Banku w latach 30. XX w. do nowego gmachu, muzeum otrzymało dwa nowe budynki[4]. W latach 1938–1940 ukończono renowację meczetu, m.in. ołowianymi blachami zabezpieczono kopuły przed przenikaniem wody deszczowej[4].
Gmach muzeum został znacznie zniszczony podczas nalotów bombowych 30 marca 1944 roku podczas II wojny światowej. Budynek odbudowano pod koniec 1946 roku, a muzeum otwarto ponownie dla zwiedzających dwa lata później. Kolejną większą renowację przeprowadzono w latach 1993–1994 z funduszy rządu włoskiego. W latach 2003–2005 nastąpiły kolejne prace remontowe[4].
Na terenie meczetu dwukrotnie prowadzono prace badawcze w 1939 i 1998 roku[4]. W 1939 roku odkryto pod południową kopułą meczetu ściany narożne, wzniesione z otoczaków rzecznych z pasami z pięciu warstw cegieł[4]. Znaleziono wówczas posąg Artemidy[4]. W 1998 roku na obszarze ogrodu przed meczetem i budynku administracji muzeum odkryto wiele warstw – najstarsza zawierała pozostałości po prehistorycznej osadzie datowanej na wczesną epokę żelaza (VIII–VII w. p.n.e.)[4].
Zbiory[edytuj | edytuj kod]
Wystawa stała muzeum obejmuje przedmioty z okresu prehistorii, starożytności i średniowiecza[5]. W skarbcu muzeum prezentowane są szczególnie cenne eksponaty, m.in. przedmioty wykonane ze złota i srebra pochodzące ze znalezionego w 1924 roku „skarbu” w Wyłczytrynie (bułg. Вълчитрън) datowanego na 1300 r. p.n.e. oraz ze znalezionego w 1953 roku „skarbu” koło Łukowitu (bułg. Луковит) datowanego na IV w. p.n.e.[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Maria Reho: Directorate. [w:] NAIM-BAS [on-line]. [dostęp 2017-04-20]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae Dochka Aladzhova: The Museum As An Institution And A Research Facility. [w:] NAIM-BAS [on-line]. [dostęp 2017-04-20]. (ang.).
- ↑ NAIM-BAS: About NAIM-BAS. [dostęp 2017-04-20]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Krassimira Karadimitrova: The Museum Building. [w:] NAIM-BAS [on-line]. [dostęp 2017-04-20]. (ang.).
- ↑ Permanent Exhibitions. [w:] NAIM-BAS [on-line]. [dostęp 2017-04-20]. (ang.).
- ↑ Maria Reho: Vault. [w:] NAIM-BAS [on-line]. [dostęp 2017-04-20]. (ang.).