Ulica Oleandry w Krakowie
| Krowodrza | |
 Widok z południa (z Błoń). Po lewej Dom im. Józefa Piłsudskiego, za nim schronisko młodzieżowe. Po prawej CK Rotunda i Hotel Studencki Żaczek. Perspektywę zamyka nowy budynek Biblioteki Jagiellońskiej. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Długość |
500 m |
Położenie na mapie Krakowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
 50°03′38,0″N 19°55′16,3″E/50,060556 19,921194
| |
Oleandry – ulica w Krakowie, pomiędzy al. 3 Maja i ul. W. Reymonta. Ma długość ok. 500 metrów[1].
Nazwa ulicy[edytuj | edytuj kod]
Geneza słowa „Oleandry” nie jest jasna. Jedna z hipotez wiąże nazwę z krzewami oleandrów, które rosły w szpalerze podczas wystawy w 1912 roku[2], inna wywodzi Oleandry od słowa „olędry”, którym określano zarośla nadrzeczne w pobliżu kościoła Norbertanek[2]. To jednak przypuszczenie nie ma potwierdzenia w źródłach[3]. Kolejna wiąże słowo z żartobliwym określeniem „oleandry”, którego używano wobec porastających okolicę dzisiejszej ulicy krzewów wikliny[3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Okolice dzisiejszej ulicy Oleandry były wilgotne i zarośnięte, co związane było z bliską lokalizacją rzeki Rudawy (w 1912 roku przebieg Rudawy pokrywał się z obecną al. 3 Maja)[1]. Jeszcze przed wytyczeniem ulicy, w 1912 roku zorganizowano na tym terenie Wystawę Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym. Wówczas został wzniesiony teatr ogródkowy „Oleandry” (albo „Pod oleandry”), nazwany tak prawdopodobnie przez Leona Wyrwicza[1]. Później, pod sam koniec swojego istnienia, zyskał nazwę „Bagatela”, przejętą potem przez teatr na rogu ulic Karmelickiej i Krupniczej[2].
Na Oleandrach, z młodzieży-członków polskich towarzystw kulturalnych i sportowych, Józef Piłsudski uformował w sierpniu 1914 r. I Kompanię Kadrową, która wymaszerowała stąd 4 sierpnia i udała się w stronę Kielc, obalając po drodze słupy graniczne w Michałowicach. Liczyła nieco ponad 140 żołnierzy i stanowiła zalążek późniejszego Wojska Polskiego, pierwszy regularny oddział polskiego wojska od czasu zakończenia powstania styczniowego[4][5][6]. Dla upamiętnienia tych wydarzeń imieniem Oleandrów nazwano jedną z warszawskich ulic[7].
Zabudowa[edytuj | edytuj kod]
W okresie międzywojennym wzniesiono tutaj kilka budynków, m.in.
- Miejski Dom Wycieczkowy, od 1959 schronisko Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych (Edward Kreisler, 1922-30),
- Dom im. Józefa Piłsudskiego (Adolf Szyszko-Bohusz, 1935), na którym w 1988 odsłonięto kompozycję rzeźbiarską autorstwa Antoniego Kostrzewy, przedstawiającą Piłsudskiego, buławę marszałkowską, orła legionowego i dwa karabiny z datą 6 sierpnia 1914; siedziba Muzeum Czynu Niepodległościowego,
- Dom Akademicki im. I. Mościckiego (tzw. Stary Żaczek) wraz z Centrum Studenckim „Rotunda” (W. Krzyżanowski, 1924-36)
Przy ulicy Oleandry 3 usytuowana jest także zachodnia, nowa część Biblioteki Jagiellońskiej z głównym wejściem do biblioteki; budynek Collegium Geologicum UJ.
W budynku Oleandry 2a miał w latach 1962-2017 siedzibę Instytut Nauk Geologicznych UJ[8]; od 2019 budynek ten zajmuje Instytutu Bliskiego i Dalekiego Wschodu UJ. Przy ulicy stoją też budynki Uniwersytetu Rolniczego i Uniwersytetu Pedagogicznego.
-
ul. Oleandry 1
DS Żaczek i Rotunda -
ul. Oleandry 2
Dom im. Józefa Piłsudskiego -
ul. Oleandry 4
Dom Wycieczkowy
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków: PWN, 2000, s. 697.
- ↑ a b c Jan Adamczewski, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków: Hurnex, 1996, s. 358.
- ↑ a b Elżbieta Supranowicz, Nazwy ulic Krakowa, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1995, ISBN 83-85579-48-6, s. 115.
- ↑ 106. rocznica wymarszu 1. Kompanii Kadrowej z krakowskich Oleandrów [online], wojsko-polskie.pl [dostęp 2023-11-06].
- ↑ Telewizja Polska S.A, 109. rocznica wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej Legionów [online], gdansk.tvp.pl [dostęp 2023-11-06] (pol.).
- ↑ 108. rocznica utworzenia Pierwszej Kompanii Kadrowej [online], dzieje.pl [dostęp 2023-11-06] (pol.).
- ↑ Ulica Oleandrów [online], Urząd Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy.
- ↑ Mariusz Kędzięrski, Michał Skiba: Historia rozwoju nauk geologicznych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Uniwersytet Jagielloński. [dostęp 2023-11-06].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jan Adamczewski, Mała encyklopedia Krakowa, Kraków: Hurnex, 1996.
- Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków: PWN, 2000.
- Elżbieta Supranowicz, Nazwy ulic Krakowa, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1995, ISBN 83-85579-48-6.