Biblioteka Jagiellońska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Biblioteka Jagiellońska
Ilustracja
Gmach z lat 30. XX w. przy al. Mickiewicza 22
Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Miejscowość

Kraków

Adres

al. Adama Mickiewicza 22
30-059 Kraków

Dyrektor

dr hab. Remigiusz Sapa

Data założenia

1364

Siglum

KR U[1]

Wielkość zbiorów

6 436 577 wol. i jedn. (31 XII 2021)[2]

Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Jagiellońska”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Biblioteka Jagiellońska”
Ziemia50°03′41″N 19°55′21″E/50,061389 19,922500
Strona internetowa

Biblioteka Jagiellońska – polska biblioteka akademicka znajdująca się w Krakowie przy al. A. Mickiewicza 22.

Jest główną biblioteką Uniwersytetu Jagiellońskiego; wraz z Biblioteką Medyczną Collegium Medicum i bibliotekami wydziałowymi i instytutowymi tworzy system biblioteczno-informacyjny UJ.

Biblioteka Jagiellońska jest jedną z największych bibliotek w Polsce i dlatego została uznana za część Narodowego Zasobu Bibliotecznego. Ma status biblioteki narodowej[3] – obowiązuje prawo o egzemplarzu obowiązkowym, w ramach którego – jako jedna z dwóch tego rodzaju instytucji w kraju – obdarzona jest przywilejem otrzymywania dwóch egzemplarzy[4].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Historia Biblioteki Jagiellońskiej powiązana jest nieodłącznie z historią samego Uniwersytetu Jagiellońskiego, stąd też za datę jej utworzenia uznaje się rok 1364. Do dzisiaj zachowały się kodeksy, używane w XIV wieku. Przez długi okres zbiory biblioteczne, pochodzące z darów profesorów i wychowanków uniwersytetu, gromadzone były przy poszczególnych wydziałach, kolegiach, bursach studenckich. Największy ich zbiór, głównie z zakresu teologii i sztuk wyzwolonych, znajdował się w Collegium Maius. Tam też po jego odbudowie na przełomie XV i XVI wieku biblioteka uzyskała osobne pomieszczenie, zwane dzisiaj Salą Obiedzińskiego (od nazwiska profesora – pomysłodawcy). Aż do 1940 roku budynek Collegium Maius był główną siedzibą Biblioteki Jagiellońskiej[5].

W XVI wieku jej zbiory stale się powiększały, dopiero wiek XVII i XVIII przyniósł pewien kryzys. Z pomocą przyszła bibliotece i całemu uniwersytetowi Komisja Edukacji Narodowej w osobie jej przedstawiciela – Hugona Kołłątaja. Na jego wniosek połączono rozproszone zbiory i utworzono jedną bibliotekę ogólnouniwersytecką o charakterze publicznym. Przyznano także fundusz na potrzeby liczącego wówczas 1926 rękopisów i 32 000 woluminów druków księgozbioru[6].

Sala główna Biblioteki Jagiellońskiej na drzeworycie Feliksa Zabłockiego z 1871 roku.

Okres rozbiorów nie wpłynął korzystnie na rozwój biblioteki. Udało się mimo to uporządkować zbiory oraz rozbudować pomieszczenia. Rozkwit biblioteki na przełomie XIX i XX wieku wiąże się z osobą Karola Estreichera, twórcy Bibliografii Polskiej, który dbał zwłaszcza o wzrost liczby druków w języku polskim[potrzebny przypis].

Biblioteka Jagiellońska – wejście do starego gmachu, dawne wejście główne.
Nowy budynek, ul. Oleandry.

W latach międzywojennych przeprowadzono reformy w działalności biblioteki. W latach 1931–1939 postawiono nowy gmach przy al. Mickiewicza. Zbiory przeniesiono już w czasie II wojny światowej, a biblioteka została przemianowana na Staatsbibliothek Krakau. Polacy uczęszczający na tajne komplety mieli nieoficjalny dostęp do zbiorów dzięki pomocy pracujących w bibliotece polskich bibliotekarzy[7].

Rozwój biblioteki po II wojnie światowej wiązał się z wprowadzeniem egzemplarza obowiązkowego druków polskich, nawiązaniem współpracy z bibliotekami zagranicznymi i rozmaitymi dotacjami. Od 1969 roku rozpoczęto także archiwizowanie druków polskich, a w latach 90. obowiązkiem tym objęto także dokumenty audiowizualne i elektroniczne[potrzebny przypis]. Przyrost zbiorów bibliotecznych wymusił rozbudowę gmachu biblioteki; pierwszą w latach 1961–1963, drugą w 1995–2001. W latach 90. rozpoczęto także komputeryzację zbiorów. Opracowano też systemy zabezpieczające przed kradzieżą, co było następstwem zniknięcia ze zbiorów kilkudziesięciu cennych starodruków[potrzebny przypis].

Zbiory biblioteki[edytuj | edytuj kod]

Biblioteka Jagiellońska jako jedyna z wielkich bibliotek w Polsce szczyci się historycznym księgozbiorem, organicznie związanym z powstaniem i rozwojem uczelni. Narastał on w dużej mierze dzięki licznym darom, legatom i fundacjom, pochodzącym od osób związanych z Wszechnicą Jagiellońską i służył jako warsztat pracy naukowej i dydaktycznej. Większość najwcześniejszych kodeksów rękopiśmiennych i starodruków należała do kolekcji profesorskich, które później dały początek księgozbiorom poszczególnych kolegiów, w tym największemu z nich w Collegium Maius.

Wyjątkowy charakter oraz wartość zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej powodują, że w świadomości Polaków była i nadal jest uznawana za książnicę o charakterze narodowym. Dziś również biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego służy szerokim kręgom naukowców i studentów, a swoje zbiory poszerza m.in. dzięki ofiarności i hojności swych wychowanków oraz przyjaciół.

Wielkość zbiorów BJ[edytuj | edytuj kod]

  • Zbiory specjalne:

Najcenniejsze zbiory[edytuj | edytuj kod]

Kodeks Baltazara Behema – rękopis kartulariusza pochodzący z początku XVI wieku, zawierający przywileje i statuty miasta Krakowa oraz roty przysiąg i ustawy cechów krakowskich.
Karta 9 verso autografu De revolutionibus Mikołaja Kopernika (1520–1541), zawierająca rysunek heliocentrycznego Układu Słonecznego. Wpisany na listę Pamięć Świata UNESCO.
Almanach krakowski na rok 1474 – najstarszy polski druk, odnaleziony za szafą w Bibliotece Jagiellońskiej

Rękopisy[edytuj | edytuj kod]

W skład zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej wchodzi wiele rękopisów, m.in.:

Najcenniejsze druki[edytuj | edytuj kod]

Strona tytułowa pierwodruku – O naprawie Rzeczypospolitej (Kraków 1551) Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Egzemplarz prywatny króla Zygmunta Augusta. Wpisany na listę Pamięć Świata UNESCO.

Dzieła sztuki[edytuj | edytuj kod]

Kradzież cennych zbiorów[edytuj | edytuj kod]

Kradzież inkunabułów i starych druków z Biblioteki Jagiellońskiej, jedno z największych tego typu przestępstw w Polsce, ujawniona została w kwietniu 1999. Zginęły wówczas dzieła Galileusza, Keplera i Bessariona. Część ze skradzionych dzieł odnaleziono w niemieckim domu aukcyjnym Reiss&Sohn. Do tej pory nie ustalono sprawców tej kradzieży[9].

Budynek Biblioteki Jagiellońskiej[edytuj | edytuj kod]

Biblioteka Jagiellońska – wejście główne od ul. Oleandry

Budowa gmachu Biblioteki Jagiellońskiej była przeprowadzana w trzech etapach:

  • etap I (1931–1939) – wybudowany został budynek przy al. Adama Mickiewicza 22, który składał się z gmachu wysokiego – 9 kondygnacji oraz niskiego – 4 kondygnacje
  • etap II (1961–1963) – powiększony został niski gmach
  • etap III (1995–2001) – wybudowano dodatkowy gmach – 10 kondygnacji

Obecnie kubatura połączonego gmachu biblioteki wynosi 145 248 m³, powierzchnia użytkowa 32 891 m², a pomieszczenia biblioteczne zajmują 27 287 m². Biblioteka wyposażona jest w 10 czytelni ogólnych i specjalistycznych, salę katalogów, wypożyczalnię, magazyny biblioteczne, 2 sale wystawowe oraz salę konferencyjną. Nowy gmach i kolejno remontowane pomieszczenia starego gmachu mają instalowane nowoczesne urządzenia wentylacyjne, przeciwpożarowe oraz systemy zabezpieczające zbiory przed kradzieżą.

Dyrektorzy Biblioteki Jagiellońskiej[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Bibliotekarze Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Biblioteka Narodowa, Wykaz siglów bibliotek uczestniczących w centralnych katalogach Biblioteki Narodowej, 2001 [dostęp 2019-06-19].
  2. Rafał Kiszka, Sprawozdanie roczne Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego za rok 2021, Biuletyn Informacji Publicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2022, s. 88 [dostęp 2023-02-01].
  3. Regulamin Biblioteki Jagiellońskiej, bj.uj.edu.pl, 27 września 2017, s. 3 (pol.).
  4. Ustawa z dnia 7 listopada 1996 r. o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 545).
  5. Historia – Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius – Uniwersytet Jagielloński, maius.uj.edu.pl [dostęp 2021-05-04] (pol.).
  6. Anna Lewicka-Kamińska, Narastanie zasobu starych druków Biblioteki Jagiellońskiej, s. 209–221.
  7. Dzieje Biblioteki Jagiellońskiej, bj.uj.edu.pl [dostęp 2021-05-04] (pol.).
  8. a b c d Skarby Biblioteki Jagiellońskiej, web.archive.org [dostęp 2021-05-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-20].
  9. Kradzież w Bibliotece Jagiellońskiej, dziennikpolski24.pl, 6 lipca 1999 [dostęp 2021-05-04] (pol.).
  10. a b c d e f Rita Pagacz-Moczarska. Czterdzieści lat służby Bibliotece Jagiellońskiej. Rozmowa z dr. Jerzym Kozińskim, pracownikiem Biblioteki Jagiellońskiej w latach 1951–1991. „Alma Mater. Miesięcznik Uniwersytetu Jagiellońskiego”. 204–205, s. 99, grudzień 2018 – styczeń 2019. Uniwersytet Jagielloński. ISSN 1427-1176. (pol.). 
  11. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (red.). T. 1: A–M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 73. ISBN 83-01-05368-2.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]