Olsza

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
To jest stara wersja tej strony, edytowana przez Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje) o 07:08, 15 sty 2018. Może się ona znacząco różnić od aktualnej wersji.
Olsza
ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Gromada

okrytonasienne

Klad

rośliny naczyniowe

Klad

Euphyllophyta

Klad

rośliny nasienne

Rząd

bukowce

Rodzina

brzozowate

Rodzaj

olsza

Nazwa systematyczna
{{{nazwa łacińska}}} Mill.
Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[1]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Olsza, olcha (Alnus Mill.) – rodzaj drzew i krzewów z rodziny brzozowatych (Betulaceae A. Gray). Według różnych źródeł zalicza się do niego od 25[3] do 44 gatunków[4]. Występują one naturalnie w strefie umiarkowanej i borealnej półkuli północnej, na wschodzie jej zasięg występowania dociera do indyjskiego stanu Asam i Azji Południowo-Wschodniej[5][3]. Gatunkiem typowym jest A. glutinosa (L.) Gaertn[1]. Wszystkie gatunki olszy mają brodawki korzeniowe, w których żyją bakterie promieniowce z rodzaju Actinomycetes, mające zdolność asymilowania wolnego (atmosferycznego) azotu. Dzięki temu poprawiają on jakość gleby (szczególnie olsza szara), w związku z czym często są uprawiane jako przedplon[6].

Morfologia

Pokrój olszy czarnej (A. glutinosa)
Pokrój
Zrzucające liście drzewa lub krzewy. Korzenie mają brodawki, które w symbiozie z bakteriami wiążą azot atmosferyczny do gleby[7] .
Liście
Naprzemianległe, pojedyncze. Blaszka liściowa jest piłkowana lub ząbkowana na brzegu, rzadko jest zacięta lub całobrzega. Mają opadające przylistki[7].
Kwiaty
Promieniste, jednopłciowe, zebrane w zwisające kotki o cylindrycznym kształcie. Kwiaty męskie zbudowane się z licznych segmentów, z których każdy składa się z 3–5 przysadek i 3 pojedynczy kwiatów. Kwiaty żeńskie są pojedyncze lub w parach, zebrane w kwiatostany przypominające wiechy lub grona, rozwijają się w kątach pędów, mają kształt od jajowatego do stożkowatego, z licznymi łuskowatymi i zdrewniałymi przylistkami, pięciokomorowymi przy wierzchołku, każdy mający po dwa kwiaty[7].
Owoce
Skompresowane orzeszki, z membranowymi lub papierowymi skrzydełkami[7].

Biologia i ekologia

Jest rośliną jednopienną.

Systematyka

Liść olszy szarej (A. incana)
Kora olszy japońskiej (A. japonica)
Kwiatostany meskie i żeńskie olszy czarnej (A. glutinosa)
Owoce olszy czerwonej (Alnus rubra)
Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)

Rodzaj z rodziny brzozowate z rzędu bukowców, należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny Betuloideae Arnott, jako takson siostrzany rodzaju brzoza Betula[2].

Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa oczarowe (Hamamelididae Takht.), nadrząd Juglandanae Takht. ex Reveal, rząd leszczynowce (Corylales Dumort.), rodzina brzozowate (Betulaceae Gray), podrodzina Betuloideae Rich. ex Arn., plemię Alneae (Spach) Ledeb., rodzaj olsza (Alnus Mill.)[8].

Lista gatunków[4]
Gatunki flory Polski[9]

Zastosowanie

  • W przemyśle do produkcji sklejki. Jest to doskonałe drewno w obróbce.
  • W lutnictwie olszę nazywa się "olchą", jest to również potoczna nazwa rodzaju. Idealnie nadaje się do np. stworzenia afrykańskiego bębna djembe. Ma dobre właściwości akustyczne i dobrze się suszy (nie pęka). Stosowana w budowie korpusów gitar elektrycznych, przede wszystkim w gitarach Fendera.
  • Drewno używane jest do budowy stępek łodzi i jachtów drewnianych.
  • Olsza jest odpowiednim drzewem do zalesiania nieużytków o niskiej zawartości azotu w glebie.

Zagrożenia i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jest wymienionych 28 gatunków olszy – 19 z nich ma status gatunków najmniejszej troski, po jednym są uznane za bliski zagrożenia i krytycznie zagrożony[10].

Gatunek Status zagrożenia Tendencja populacji
Alnus acuminata nieznana
Alnus cordata stabilna
Alnus cremastogyne stabilna
Alnus fauriei nieznana
Alnus ferdinandi-coburgii nieznana
Alnus firma nieznana
Alnus formosana stabilna
Alnus glutinosa stabilna
Alnus hakkodensis nieznana
Alnus henryi nieznana
Alnus hirsuta nieznana
Alnus incana stabilna
Alnus japonica stabilna
Alnus jorullensis stabilna
Alnus mandshurica nieznana
Alnus maritima nieznana
Alnus maximowiczii nieznana
Alnus nepalensis stabilna
Alnus nitida stabilna
Alnus oblongifolia stabilna
Alnus orientalis nieznana
Alnus pendula stabilna
Alnus rhombifolia stabilna
Alnus rubra stabilna
Alnus serrulata stabilna
Alnus serrulatoides nieznana
Alnus sieboldiana nieznana
Alnus trabeculosa stabilna

Obecność w kulturze i symbolice

  • W mitologii greckiej była drzewem poświęconym Foroneusowi – wynalazcy ognia.
  • W tradycji niemieckiej pojawia się Olchowa Kobieta (Else, Elsa, Elise), która najpierw kusi, a później karze mężczyzn zmieniając się we włochate stworzenie.
  • Ballada Johanna Wolfganga von Goethego zatytułowana jest "Król Olch", chociaż tytuł ten jest dyskusyjny, gdyż jej duński pierwowzór mówi o królu elfów.

Przypisy

  1. ↑ a b c Alnus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 9 czerwca 2016]. (ang.).
  2. ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2009-06-01]. (ang.).
  3. ↑ a b Alnus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-02-25]. (ang.).
  4. ↑ a b Alnus. The Plant List. [dostęp 9 czerwca 2016]. (ang.).
  5. ↑ D. J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants (Second Edition). Cambridge University Press, 1997, s. 26. ISBN 978-0-521-41421-0. (ang.).
  6. ↑ Olsza szara. MojeDrzewa.pl. [dostęp 9 czerwca 2016]. (pol.).
  7. ↑ a b c d Alnus. Plantes et botanique. [dostęp 9 czerwca 2016]. (fr.).
  8. ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Alnus. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-20]. (ang.).
  9. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  10. ↑ Alnus. The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2015-4. [dostęp 9 czerwca 2016]. (ang.).

Bibliografia

  1. Frank Hageneder: Magia drzew. Warszawa: Świat Książki, 2006. ISBN 978-83-247-0273-2.

Linki zewnętrzne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Olsza&oldid=51563848”