Połowcy
Połowcy (nazywani też Kipczakami lub Komanami, a ich zachodnia część zwana była Kumanami) – lud pochodzenia ałtajskiego, który swoje pierwotne siedziby w VIII wieku miał na stepach Kazachstanu i południowej Syberii w górnym biegu rzeki Irtysz. Są spokrewnieni z Turkami seldżuckimi. Ich język, zwany także kipczackim należy do grupy języków wschodniotureckich. Golili głowy pozostawiając dwa długie warkocze. Charakterystyczne w ich ubiorze były krótkie kaftany[1].
Współplemienni z Pieczyngami, zamieszkiwali też tereny od Donu do Dunaju. Jako Komanie pozostawili ślady w nazwach miejscowości w południowej Polsce, np. m. Komanie, Koło Kalwarii Zebrzydowskiej, Komańcza. W XI wieku zasiedlili stepy Europy Wschodniej do Dunaju, które nazywane były "Deszt-I-Kipczak" tj. Pola Połowieckie, Połowce.
Ustawicznie nękali najazdami Ruś. W 1068 miał miejsce najazd Połowców na Ruś Kijowską i zniszczenie księstw południoworuskich. Próbowali przemieszczać się na zachód, ale w 1089 zostali rozbici na terenie obecnej Mołdawii przez króla węgierskiego Władysława I. Na początku XII wieku zostali odrzuceni przez księcia kijowskiego Włodzimierza II Monomacha na stepy na północ od Kaukazu, za Wołgę i Don.
W drugiej połowie XII wieku brali udział w wojnach pomiędzy księstwami ruskimi po stronie jednych księstw ruskich przeciw innym ruskim księstwom. Zawierali związki małżeńskie z przedstawicielami dynastii Rurykowiczów m.in. w sąsiadującym z Małopolską księstwie halickim. Wchodzili także w związki małżeńskie z rodzinami panującymi Serbii i Węgier. Bułgarskie królewskie dynastie Terterów i Szyszmanidów były częściowo pochodzenia kumańskiego[2].
W wiekach XI-XII plądrowali przygraniczne ziemie kijowskie, węgierskie i bułgarskie, a nawet w (XII wieku) Turyngię w centrum Niemiec – (Św. Dominik Guzman, założyciel zakonu dominikanów, będąc świadkiem najazdu pogańskich Kumanów na Turyngię, poprosił papieża Innocentego III o pozwolenie na wyruszenie na misję do Kumanów).
W XIII w. do Europy przybyli Mongołowie, którzy zniszczywszy królestwo Gruzji od południa przeszli Kaukaz i rozgromili Połowców na stepach na północ od Kaukazu w roku 1223. W tym samym roku w bitwie pod Kałką Połowcy Kocjana(Kocjanie) razem z książętami Kijowa, Halicza, Czernihowa i Smoleńska próbowali zatrzymać hordy Mongołów, ale zostali wymordowani razem z wojskami ruskimi, po wynegocjowanym z Mongołami złożeniu broni. Kocjan zbiegł. Później, z 40 tys współplemieńców uzyskał azyl na Węgrzech.
Ich tereny Mongołowie włączyli do Złotej Ordy, przez co w ciągu kolejnych dwóch wieków znaczna ich część zmieszała i zasymilowała się współtworząc różne narody tureckojęzyczne - z Kazachami, Tatarami Krymskimi, Tatarami syberyjskimi, Nogajami, Baszkirami, Karaczajami, Bałkarzami, Kumykami.
Do pomocy Władysławowi II przyprowadzili ich książęta ruscy. Obok nich po jego stronie walczyli Prusowie i Jaćwingowie.
Część zachodnich Połowców zwanych Kumanami została osiedlona przez króla Węgier, Belę IV na ziemiach na wschód od Dunaju, a następnie pobita przez jego syna, Stefana V w 1280 r.[potrzebny przypis] w bitwie pod Hódtó.
Do naszych czasów potomkowie Połowców w Europie przetrwali jedynie na terenach położonych na zachód od gór Matra w północnych Węgrzech, jednak ich zachowana przez wieki odrębność i kultura obecnie szybko zanika (zobacz skansen Połowców w Hollókő).
Po opanowaniu przez Mongołów stepów nadczarnomorskich Połowcy byli sprzedawani jako niewolnicy. Członkowie dynastii Bahri, pierwszej dynastii mameluków w Egipcie byli Połowcami. Jednym z wybitniejszych jej przedstawicieli był sułtan Bajbars (al-Malik al-Zahir Rukn al-Din Baibars al-Bunduqdari) urodzony w miejscowości Solhat (obecie Staryj Krym) na Krymie i sprzedany na Krymie jako niewolnik Egipcjanom. Dynastia Bahri rządziła Egiptem od 1250 do 1382.
Przechowywany w weneckiej bibliotece Świętego Marka czternastowieczny Codex Cumanicus składa sie z podręcznika języka kipczackiego, hymnów oraz zagadek w języku Kumanów[3].
Od Połowców pochodzi nazwa Tańce połowieckie, znanego (także w kulturze masowej) fragmentu opery Kniaź Igor Aleksandra Borodina.