Przytulia fałszywa

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przytulia fałszywa
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

goryczkowce

Rodzina

marzanowate

Rodzaj

przytulia

Gatunek

przytulia fałszywa

Nazwa systematyczna
Galium spurium L.
Sp. Pl. 106 1753[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Przytulia fałszywa[4][5] (Galium spurium L.) – gatunek rośliny należący do rodziny marzanowatych. Roślina kosmopolityczna, spotykana także w Polsce, częściej w południowej części kraju. Rośnie najczęściej jako chwast w uprawach, zwykle zbóż i ziemniaków[6]. Podobna jest do przytulii czepnej i nierzadko oba te gatunki rosną razem[7]. Podobnie jak przytulia czepna bardzo łatwo przyczepia się do ubrań[8].

W Chinach bywa wykorzystywana jako roślina lecznicza[9]. Z korzeni może być wytwarzany czerwony barwnik[10]. Młode liście są jadalne na surowo i po ugotowaniu[11].

Regionalnie gatunek może zanikać z powodu intensyfikacji rolnictwa i ograniczania siedlisk ruderalnych na terenach wiejskich[7].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Występuje jako gatunek rodzimy w Europie, Azji i północnej Afryce, a jako introdukowany – na wszystkich kontynentach[12]. W Europie rośnie na niemal całym kontynencie, ale raczej jako rzadki gatunek w zachodniej jego części, a jako miejscami tylko zawlekany w części północnej[13]. W Azji spotykany jest na przeważającej części kontynentu z wyjątkiem Indii i południowo-wschodniej części[14].

W Polsce gatunek rozpowszechniony na południu, na północy rzadziej spotykany[5][15].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Roślina o pędach osiągających zwykle do 80[5][16], rzadko do 100 cm długości[13], od nasady rozgałęziających się, pokładających się, podnoszących i wspinających się[9]. Łodyga o średnicy od 0,5 do 2,5 mm[9], wyraźnie czterokanciasta, z szorstkimi szczecinkami skierowanymi w dół, poza tym w węzłach owłosiona. Międzywęźla do 2 razy dłuższe od liści[16].
Liście
Zebrane w okółki (przeważnie po 7–8), równowąsko lancetowate, o do 3 (rzadziej 3,5) cm długości i do 3 (rzadziej 4) szerokości mm[16][13]. U nasady długo zbiegające, w górze krótko zaostrzone z długo wyciągniętym, ostrym końcem[16]. Na brzegu zwykle nieco podwinięte, z wierzchu mniej lub bardziej owłosione, na brzegu i centralnej wiązce pokryte także szczecinkami skierowanymi ku nasadzie[16][13].
Kwiaty
Drobne, zielonkawe, zebrane po kilka (zwykle do 7) w kwiatostan wyrastający w kącie liści i dłuższy od nich[16][13]. Szypułki proste lub odgięte, często zgięte tuż pod owocem[13]. Kwiatostan wspierają trzy (rzadko więcej) podsadki podobne do liści, ale od nich mniejsze. U nasady szypuł kwiatowych znajdują się poza tym drobne, pojedyncze przysadki[16]. Korona osiąga średnicę do 1,5 (rzadko 2) mm, płatki są żółtawozielonkawe, nagie i zaostrzone[16][13].
Owoce
Rozłupnie rozpadające się na dwie półkuliste rozłupki o długości od 1,5 do 3 mm i szerokości do ok. 1,5 mm[16][13]. Owoce są nagie i błyszczące (ssp. spurium) lub pokryte szczecinkowatymi, haczykowatymi włoskami (ssp. echinospermum)[16].
  • Kwitnący pęd
    Kwitnący pęd
  • Kwitnący pęd
    Kwitnący pęd
  • Pęd owocujący
    Pęd owocujący
  • Owoce var. echinospermum
    Owoce var. echinospermum
  • Owoce var. spurium
    Owoce var. spurium
Gatunki podobne
Rośliny z owocami pokrytymi szczecinkami są bardzo podobne do przytulii czepnej G. aparine (w Polsce bardzo pospolity gatunek)[13]. Roślina ta osiąga jednak większe rozmiary (ponad 1 m długości), ma szersze liście (od 3 do 8 mm), kwiaty ma białe i większe (od 1,7 do 2,5 mm), owoce bardziej kuliste i większe (zwykle 4–5 mm średnicy), haczykowate szczecinki wyrastają na nich z wyraźnych brodawek[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Takson ten bywa w niektórych ujęciach (głównie historycznych) włączany do gatunku przytulia czepna G. aparine sensu lato[9]. Jest bardzo zmienny i często w obrębie tych samych populacji[13]. Duża zmienność była powodem opisywania w jego obrębie bardzo licznych drobnych gatunków lub taksonów wewnątrzgatunkowych, jednak w większości uznaje się je za synonimy nie mające znaczenia taksonomicznego[9]. Homonim Galium spurium All. jest synonimem nazwy naukowej przytulii paryskiej Galium parisiense L.[17]

Wyróżnia się[16][5][13]:

  • subsp. spurium – ma owoce gładkie
  • subsp. infestum (W.K.) Janchen (syn.: G. vaillantii D.C., G. spurium var. echinospermum (Wallr.) Hayek, subsp. vaillantii (DC.) Gaudin) – owoce pokryte haczykowatymi włoskami
  • subsp. ibicinum (Boiss. & Hausskn.) Ehrend.[14] – występuje w wysokich górach w Azji[9]
  • subsp. africanum Verdc.[14]

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Roślina jednoroczna. Kwitnie od maja do sierpnia[16] (w cieplejszym klimacie od marca)[9]. Preferuje gleby wapienne. Rośnie w uprawach i na siedliskach ruderalnych[16][5][13], poza tym w zaroślach i murawach, na wydmach[13], na brzegach rzek i na górskich stokach[9].

W Europie rośliny tego gatunku mają liczbę chromosomów wynoszącą 2n = 20, natomiast w Azji i Afryce 2n = 40[7][9].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-12-08] (ang.).
  3. ↑ a b The Plant List. [dostęp 2020-12-08].
  4. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. ↑ a b c d e f Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 365. ISBN 83-01-14342-8.
  6. ↑ Galium spurium. [w:] Online Atlas of the British and Ireland Flora [on-line]. Botanical Society of Britain and Ireland. [dostęp 2020-12-09].
  7. ↑ a b c Ewa Szczęśniak, Zygmunt Dajdok. Galium spurium (Rubiaceae) - gatunek o niepewnym statusie na Dolnym Śląsku. „Acta Botanica Silesiaca. Supplementum”. 1. s. 132-134. 
  8. ↑ False Cleavers. [w:] luontoportti.com [on-line]. [dostęp 2020-12-09].
  9. ↑ a b c d e f g h i Galium spurium Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2020-12-08].
  10. ↑ Grae I.: Nature's Colors - Dyes from Plants. New York: MacMillan Publishing Co., 1974. ISBN 0-02-544950-8.
  11. ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Krosno: Chemigrafia, 2004, s. 176. ISBN 83-904633-6-9.
  12. ↑ Taxon: Galium spurium L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-12-08].
  13. ↑ a b c d e f g h i j k l m Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., D.M. Moore, Valentine D.H., Walters S.M., Webb P.W.: Flora Europaea. Vol. 4. Cambridge i in.: Cambridge University Press, 1984, s. 35. ISBN 0-521-08717-1.
  14. ↑ a b c Galium spurium L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-08].
  15. ↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 251. ISBN 83-915161-1-3.
  16. ↑ a b c d e f g h i j k l m Irena Kucowa: Rodzina: Rubiaceae, Marzanowate. W: Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 323.
  17. ↑ Galium spurium All.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-12-11].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przytulia_fałszywa&oldid=73500195”