Rezerwat przyrody Kamenné more vo Vyhniach

Rezerwat przyrody Kamenné more vo Vyhniach
Prírodná rezervácia Kamenné more vo Vyhniach

Widok na górę Kamenná i Kamenné more
Państwo	Słowacja
Kraj	bańskobystrzycki
Mezoregion	Góry Szczawnickie
Data utworzenia	1937
Powierzchnia	13,3 ha
Położenie na mapie kraju bańskobystrzyckiego Kamenné more vo Vyhniach
Położenie na mapie Słowacji Kamenné more vo Vyhniach
48°30′35″N 18°47′24″E

Kamenné more – duże bloki w dolnej części rumowiska

Widok na rumowisko skalne i Góry Szczawnickie

Rezerwat przyrody Kamenné more vo Vyhniach – rezerwat przyrody (słow. prírodná rezervácia) w środkowo-zachodniej Słowacji, w kraju (słow. kraj) bańskobystrzyckim, w powiecie (słow. okres) Żar nad Hronem, niedaleko miejscowości Vyhne. Został ustanowiony w 1937 r. na obszarze 13,3 ha. Jest jednym z najstarszych i najbardziej znanych obszarów chronionych na Słowacji.

Położenie

Rezerwat znajduje się na południowym stoku góry Kamenný vrch (też: Kamenná, 495 m n.p.m.), na zboczach Vyhniańskiej doliny, w południowej części Gór Szczawnickich (Štiavnické vrchy).

Charakterystyka

Zbocza góry zbudowane są z czerwonawego lub fioletowego ryolitu o strukturze porfirowej i teksturze fluidalnej. Gdzieniegdzie spotkać można żyłki kwarcu i jaspisu. Pokryte są one rumowiskiem skalnym (słow. kamenné more) o powierzchni ok. 5 ha, największym w wulkanicznej części Karpat. Jego początek sięga prawdopodobnie plejstocenu, kiedy w zimnym klimacie peryglacjalnym następowało zamarzanie i rozmarzanie wody w szczelinach skał, powodujące ich rozsadzanie. Przyjmuje się też duże znaczenie ruchów masowych, takich jak soliflukcja, spełzywanie, osuwanie gruntu. Niektóre z tych procesów mogą zachodzić współcześnie. Górny brzeg rumowiska znajduje się na wysokości ok. 400 m n.p.m., dolny – blisko o 100 m niżej. Obserwujemy tu grawitacyjne porządkowanie rumowiska: największe bloki występują w dolnej części rumowiska i mają średnicę sięgającą do 3 m. Kształt poszczególnych brył jest efektem nieregularnego i blokowego układu ciosów w ryolicie. Zjawiska wulkaniczne, które doprowadziły do pojawienia się ryolitowej kopuły lawowej, miały miejsce ok. 11,6 mln lat temu.

Flora i fauna

Na terenie rezerwatu występuje wiele rzadkich gatunków mchów i porostów, których biologia związana jest ściśle z siedliskami ciepłych rumowisk skał wulkanicznych. Żyje tu również szereg gatunków chronionych zwierząt, głównie owadów i gadów (m.in. jaszczurka murowa).

Dzieje ochrony

Po raz pierwszy „Kamenné more” w Vyhniach objęto ochroną już w 1923 r. Ponieważ jednak tutejszy ryolit był poszukiwanym surowcem do wyrobu kamieni młyńskich (szacuje się, że wywieziono stąd ok. 80 wagonów materiału), ochrona ta była iluzoryczna. Dopiero w 1937 r., po zakończeniu eksploatacji gospodarczej głazowisk, teren ten objęto ochroną rezerwatową.

Nowelizację statusu ochrony rezerwatowej przeprowadziło Ministerstwo Kultury Słowackiej Republiki Socjalistycznej rozporządzeniem nr 1557/1983-32 z dnia 31 marca 1983 r. (z terminem wejścia w życie od 1 maja 1983 r.). Od 1 kwietnia 2003 r. w rezerwacie obowiązuje 4 stopień ochrony (decyzja VZV KÚ w Bańskiej Bystrzycy nr 6/2003 z dnia 4 marca 2003 r.). Rezerwat leży w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Gór Szczawnickich oraz Krajowego Geoparku Banská Štiavnica.

Turystyka

Jeszcze do początku lat 90. XX w. przez teren rezerwatu wiódł żółto znakowany szlak turystyczny z Vyhni na szczyt Kamiennej – obecnie zlikwidowany ze względu na wymogi ochrony przyrody oraz bezpieczeństwa turystów (ruchome i spadające bloki). Obecnie skrajem rezerwatu biegną znaki zielone szlaku z Vyhni do Szklanych Cieplic. Wgląd na rumowisko daje również Ścieżka dydaktyczna im. Andreja Kmeťa w Vyhniach.

Bibliografia

• Bozalková, Galvánek, Slivka: Ochrana neživej prírody Slovenska, 1972;
• Kelemen Albert i in.: Štiavnické vrchy. Turistický sprievodca ČSSR č. 16, wyd. Šport, slovenské telovýchovné vydavateľstvo, Bratislava 1986;
• Ponec Jozef, Mihálik Štefan: Prírodné rezervácie na Slovensku, wyd. Vydavateľstvo Osveta, Martin 1981;
• Štiavnické vrchy. Turistická mapa 1:50 000, wyd. VKÚ Harmanec 2006, wydanie 4, ISBN 80-8042-421-7;
• Konečný, V., red., 1998. Vysvetlivky ku geologickej mape Štiavnických vrchov a Pohronského Inovca 1:50000. GSSR, Wyd. D. Štúra, Bratislava.

Linki zewnętrzne

• Kamenné more vo Vyhniach - národná prírodná rezervácia. [w:] Minerály a horniny Slovenska [on-line]. (słow.).
• Krótki opis i galeria zdjęć na stronie Štiavnické vrchy, Krupina. (słow.).