Rezydencja rycerska typu motte

Rezydencja rycerska typu motte (także gródek stożkowaty, fr. motte, wraz z podgrodziem en. motte-and-bailey, patrz niżej) – rodzaj obiektu mieszkalnego o cechach obronnych, forma przejściowa pomiędzy grodem, wieżą rycerską, dworem obronnym a zamkiem. Składała się z otaczającego budowle wewnętrzne wału oraz drewnianych lub kamiennych fortyfikacji.

Tło historyczne

Obiekty tego typu budowane były w Europie od IX do XIV wieku. W X – XI w. pojawiły się w Szwajcarii, w XI wieku we Francji, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Holandii, Niemczech, od połowy XIII wieku były budowane na terenie Polski, Czech i Austrii. W Polsce założenia w postaci kopców występują najczęściej na terenie Śląska (np. Mikołów, Majkowice), Zagłębia Dąbrowskiego (Sosnowiec Zagórze) i Małopolski, jak również i na obszarze Polski centralnej i zachodniej.

W średniowieczu obiekty tego typu budowali zazwyczaj niżsi feudałowie, których nie stać było na wzniesienie zamków. W okresie nowożytnym na terenach ziem polskich pełniły one funkcje siedzib szlacheckich – forma gródka stożkowatego obecna była do XVIII wieku.

Wznoszenie motte zamieszczone na tkaninie z Bayeux (scena z lewej strony).

Konstrukcja

Określenie gródek stożkowaty pochodzi od formy założenia w postaci nasypu ziemnego o kształcie ściętego stożka, wysokiego na ok. 3–5 metrów, o średnicy u podstawy do ok. 30 metrów, a przy wierzchołku ok. 15 metrów. Grody stożkowate zazwyczaj były otoczone rowem, który powstawał podczas wybierania ziemi, z której usypano stożek; niekiedy także wałem. Stoki wzniesienia mogły być oblepione gliną. Na szczycie umiejscowiona była była drewniana lub kamienna wieża mieszkalno-obronna (w stosunku do założeń murowanych używa się zwykle określenia wieża rycerska lub stołp). Plateau otoczone było palisadą. Do kopca przylegał często rodzaj podgrodzia, niekiedy otoczonego palisadą, nad którym górowała wieża.

Zaletą tego typu obiektów oprócz cech obronnych była łatwość wznoszenia – znany jest przypadek, gdy Wilhelm Zdobywca wzniósł taki obiekt w Pevensey w ciągu 8 dni. Najstarsze przedstawienie ikonograficzne takiego założenia znajduje się na tkaninie z Bayeux, przez co motte kojarzone są z normandzką ekspansją w Anglii.

• 
  Gród stożkowaty w Biggar w Wielkiej Brytanii
• 
  Gród stożkowaty w Brinklow w Wielkiej Brytanii
• 
  Zamek Clough w Wielkiej Brytanii: gródek stożkowaty z późniejszym donżonem kamiennym
• 
  Gród stożkowaty w Stranraer w Wielkiej Brytanii
• Model grodu stożkowatego sporządzony na podstawie tkaniny z Bayeux
  Model grodu stożkowatego sporządzony na podstawie tkaniny z Bayeux
• 
  Rekonstrukcja drewnianej wieży gródka stożkowatego
• 
  Rekonstrukcja gródka stożkowatego z podgrodziem
• 
  Rekonstrukcja motte w Lütjenburgu

Występowanie w Polsce

Górny Śląsk

• Powiat gliwicki: Chechło, Ciochowice, Rudno, Żernica, Widów, Pniów i Kozłów – Serwis powiatu gliwickiego
• Kochłowickie (grodzisko) w Rudzie Śląskiej
• Sosnowiec - grodzisko

Kujawsko-Pomorskie

• Ryńsk - gródek z XIV wieku rycerza Mikołaja z Ryńska

Mazowieckie

• Gniazdków (Lucimia) - gródek rycerski z przełomu XIII/XIV w.

Wielkopolska

• Gródek stożkowy w Wilkowicach
• Wirtualne Muzeum Wsi Gmina Skoki – Glinno, Pomarzanki oraz Potrzanowo

Zobacz też

• Grodzisko (archeologia)

Bibliografia

• Witold Krassowski, Dzieje budownictwa i architektury na ziemiach Polski