Zamek w Kazimierzu Dolnym: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Zamek dolny: drobne redakcyjne
Linia 47: Linia 47:
Według zapisków [[Jan Długosz|Jana Długosza]] zamek został wybudowany na polecenie [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]] w latach 40. [[XIV wiek|XIV]] wieku. Był on, podobnie jak znajdujący się powyżej okrągły [[stołp]], zbudowany z ogólnodostępnego w okolicy wapienia. Początkowo zamek miał kształt zbliżony do owalu, który wyznaczyły grube na dwa metry mury z [[blanki|blankami]]. Na wewnętrznym dziedzińcu prawdopodobnie znajdowały się drewniane zabudowania.
Według zapisków [[Jan Długosz|Jana Długosza]] zamek został wybudowany na polecenie [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]] w latach 40. [[XIV wiek|XIV]] wieku. Był on, podobnie jak znajdujący się powyżej okrągły [[stołp]], zbudowany z ogólnodostępnego w okolicy wapienia. Początkowo zamek miał kształt zbliżony do owalu, który wyznaczyły grube na dwa metry mury z [[blanki|blankami]]. Na wewnętrznym dziedzińcu prawdopodobnie znajdowały się drewniane zabudowania.


Zamek w Kazimierzu pełnił przede wszystkim funkcję administracyjną, polegającą na sprawowaniu kontroli władczej i fiskalnej przez przedstawiciela władcy (burgrabiego) nad częścią terytorium Królestwa. Stanowił raczej obiekt zlokalizowany przy największym skupisku demograficznym i handlowym ([[Kazimierz Dolny|Kazimierz]] był ważnym [[Port rzeczny|miastem portowym]]). Miał głównie zapewniać sprawne funkcjonowanie państwa, a nie nieco iluzoryczną obronę granic, jak przyjmuje się w starszej literaturze<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko = Kajzer|imię = Leszek|tytuł = Budownictwo Obronne na Niżu Polskim. Stan i potrzeby badań [w:] Archeologia Historica Polona tom 10|rok = 2000|wydawca = Uniwersytet Mikołaja Kopernika|miejsce = Toruń|strony = 69|isbn = 83-231-1207-X}}</ref>. W roku 1359 wymieniony został pierwszy burgrabia zamku w Kazimierzu, a następnie jego dzierżawca, Wilczek z [[Biórków Wielki|Biórkowa]] herbu Topór, podstoli i kasztelan sandomierski<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Wojciech Wółkowski |tytuł = Zamek w Kazimierzu Dolnym w świetle badań architektonicznych / The castle in Kazimierz Dolny in the light of architectural studies |czasopismo = Ochrona Zabytków 1/2018, s. 7-48 |data dostępu = 2020-03-02 |url = https://www.academia.edu/39908059/Zamek_w_Kazimierzu_Dolnym_w_%C5%9Bwietle_bada%C5%84_architektonicznych_The_castle_in_Kazimierz_Dolny_in_the_light_of_architectural_studies |język = en}}</ref>.
Zamek w Kazimierzu pełnił przede wszystkim funkcję administracyjną, polegającą na sprawowaniu kontroli władczej i fiskalnej przez mającego na nim swoją siedzibę przedstawiciela władcy. Stanowił raczej obiekt zlokalizowany przy największym skupisku demograficznym i handlowym ([[Kazimierz Dolny|Kazimierz]] był ważnym [[Port rzeczny|miastem portowym]]). Miał głównie zapewniać sprawne funkcjonowanie państwa, a nie nieco iluzoryczną obronę granic, jak przyjmuje się w starszej literaturze<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko = Kajzer|imię = Leszek|tytuł = Budownictwo Obronne na Niżu Polskim. Stan i potrzeby badań [w:] Archeologia Historica Polona tom 10|rok = 2000|wydawca = Uniwersytet Mikołaja Kopernika|miejsce = Toruń|strony = 69|isbn = 83-231-1207-X}}</ref>. W roku 1359 wymieniony został pierwszy burgrabia zamku w Kazimierzu, a następnie jego dzierżawca, Wilczek z [[Biórków Wielki|Biórkowa]] herbu Topór, podstoli i kasztelan sandomierski<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Wojciech Wółkowski |tytuł = Zamek w Kazimierzu Dolnym w świetle badań architektonicznych / The castle in Kazimierz Dolny in the light of architectural studies |czasopismo = Ochrona Zabytków 1/2018, s. 7-48 |data dostępu = 2020-03-02 |url = https://www.academia.edu/39908059/Zamek_w_Kazimierzu_Dolnym_w_%C5%9Bwietle_bada%C5%84_architektonicznych_The_castle_in_Kazimierz_Dolny_in_the_light_of_architectural_studies |język = en}}</ref>.


'''II faza gotycka'''
'''II faza gotycka'''

Wersja z 16:20, 3 mar 2020

Zamek w Kazimierzu Dolnym
Symbol zabytku nr rej. A/213 z 3.03.1960, z 14.02.1967 i z 30.12.1997[1]
Ilustracja
Zamek od strony Wisły
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Miejscowość

Kazimierz Dolny

Styl architektoniczny

gotyk, renesans

Ukończenie budowy

XIII/XIV wiek

Ważniejsze przebudowy

XV, XVI wiek

Zniszczono

1657, 1712

Plan budynku
Plan budynku
Położenie na mapie Kazimierza Dolnego
Mapa konturowa Kazimierza Dolnego, blisko centrum u góry znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kazimierzu Dolnym”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kazimierzu Dolnym”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, po lewej znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kazimierzu Dolnym”
Położenie na mapie powiatu puławskiego
Mapa konturowa powiatu puławskiego, na dole nieco na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kazimierzu Dolnym”
Położenie na mapie gminy Kazimierz Dolny
Mapa konturowa gminy Kazimierz Dolny, blisko centrum na lewo znajduje się ikonka zamku z wieżą z opisem „Zamek w Kazimierzu Dolnym”
Ziemia51°19′25″N 21°56′56″E/51,323611 21,948889
Multimedia w Wikimedia Commons

Zamek w Kazimierzu Dolnym – zespół fortyfikacji obronnych z XIII i XIV wieku mieszczący się w Kazimierzu Dolnym (województwo lubelskie).

Zamek górny ("Baszta")

Wieża, nazywana potocznie "Basztą" bądź Wieżą Łokietka, to wybudowany na przełomie XIII i XIV wieku obronny stołp. Został wzniesiony na wysokości przeprawy przez Wisłę, tzw. Przewozu Woyszyńskiego. Mieści się na szczycie wzniesienia, około 180 metrów od zamku dolnego i 19 metrów nad jego poziomem. Jego wysokość, w zależności od miejsca, sięga nawet 20 metrów, a obwód u podstawy wynosi 32,5 metra. Grubość murów wynosi 4,2 metra u podstawy i wraz z wysokością zmniejsza się do 3 metrów na szczycie.

Jedyne wejście do baszty znajduje się na wysokości sześciu metrów nad poziomem gruntu. W najniższej kondygnacji mieścił się loch.

Nie ma zgodności co do określenia przeznaczenia budynku. W zależności od źródła przypisywane są mu funkcje więzienia, latarni rzecznej, siedziby straży celnej, a nawet skarbca.

Najprawdopodobniej rola budowli polegała na strzeżeniu przeprawy „woyszyńskiej” na Wiśle oraz na poborze ceł. Po wybudowaniu pobliskiego zamku, wieża miałaby utracić swoją obronną rolę a po usunięciu stożkowego dachu, wykorzystywana była jako śródlądowa latarnia „morska” – ułatwiając dzięki palonemu na jej szczycie ognisku – nocną nawigację po Wiśle[2].

Zamek dolny

I faza gotycka

Według zapisków Jana Długosza zamek został wybudowany na polecenie Kazimierza Wielkiego w latach 40. XIV wieku. Był on, podobnie jak znajdujący się powyżej okrągły stołp, zbudowany z ogólnodostępnego w okolicy wapienia. Początkowo zamek miał kształt zbliżony do owalu, który wyznaczyły grube na dwa metry mury z blankami. Na wewnętrznym dziedzińcu prawdopodobnie znajdowały się drewniane zabudowania.

Zamek w Kazimierzu pełnił przede wszystkim funkcję administracyjną, polegającą na sprawowaniu kontroli władczej i fiskalnej przez mającego na nim swoją siedzibę przedstawiciela władcy. Stanowił raczej obiekt zlokalizowany przy największym skupisku demograficznym i handlowym (Kazimierz był ważnym miastem portowym). Miał głównie zapewniać sprawne funkcjonowanie państwa, a nie nieco iluzoryczną obronę granic, jak przyjmuje się w starszej literaturze[3]. W roku 1359 wymieniony został pierwszy burgrabia zamku w Kazimierzu, a następnie jego dzierżawca, Wilczek z Biórkowa herbu Topór, podstoli i kasztelan sandomierski[4].

II faza gotycka

Do końca XV wieku wójtostwo kazimierskie i wąwolnickie z dzierżawą obu zamków królewskich dożywotnio dzierżawiły kolejne pokolenia możnego rodu Ostrowskich herbu Rawicz z Ostrowa, właścicieli zamku w Bochotnicy[4]. Wtedy też, w 1 połowie XV wieku, zbudowano gotycki Dom Wielki od strony miasta (południowej), a do Domu Wielkiego w pobliżu naroża wschodniego dostawiono od południa wieżę[4]. Ówczesny wygląd zamku opisuje inwentarz z 1509 roku.

Faza renesansowa

W 1509 roku Zygmunt I Stary sprzedał Mikołajowi Firlejowi z Dąbrowicy prawa do dzierżawy zamku. Po 1519 roku Mikołaj Firlej po otrzymaniu w dożywocie starostwa kazimierskiego z prawem dziedziczenia zainicjował rozbudowę zamku. Mikołaj Firlej, jako starosta kazimierski i dzierżawca zamku ufundował od strony Wisły czterokondygnacyjną wieżę mieszkalno-obronną z przyporami. Już po śmierci Mikołaja, jego następcy zbudowali na wieży attykę oraz nadbudowano południowe skrzydło mieszkalne od strony miasta o jedną kondygnację. Zastąpiono też północno-wschodni kamienny mur obronny regularnym o prostokątnym narysie. Nieco  później na północno-wschodnim narożniku zbudowano wieżyczkę od strony drogi na zamek; zachowała się jej dolna część kamienna i ceglana w wątku gotyckim ze strzelnicą. Około 1577 prace na zamku prowadził Santi Gucci poprzez dostawienia do dawnego domu w narożu północno-zachodnim trzykondygnacyjnego renesansowego członu, którego mur północny oparto na gotyckiej przyporze[4]. Wkrótce do północnego muru wieży Firlejowskiej, obok działobitni, dobudowano parterowy budynek gospodarczy przylegający na zewnątrz do kazimierzowskiego muru.

W roku 1655 podczas Potopu zamek został zajęty przez wojska szwedzkie, a Karol X Gustaw przebywał na zamku, który ostatecznie wraz z miastem zniszczono w 1657 roku przez siedmiogrodzkie oddziały księcia Jerzego Rakoczego. Podczas odbudowy uzupełniono zabudowę od strony zachodniej oraz wystawiono schody zewnętrzne na naroże dziedzińca.

W 1663 roku w Kazimierzu Dolnym wybuchł pożar pochłaniający większość miasta, w tym i zamek dolny. Około 1700 roku Szwedzi powtórnie zrujnowali zamek, ale nie na tyle by w 1707 roku nie mógł się w nim zatrzymać na dwa miesiące król Karol XII. Kolejny raz zamek ograbiono i zniszczono w 1712 roku[4].

W 1809 roku władze austriackie ze względów bezpieczeństwa wysadziły grożącą zawaleniem się część murów wieży wraz z attyką.

18 marca 1831, w czasie bitwy pod Kazimierzem Dolnym powstania listopadowego, zamku bronił Batalion Celnych Strzelców Sandomierskich pod dowództwem Stanisława Krzesimowskiego. Za udział w powstaniu Adama Czartoryskiego, zamek należący wtedy do rodziny Czartoryskich, został skonfiskowany i przeszedł na własność skarbu Królestwa Polskiego.

W latach 1958-1960 na terenie ruin przeprowadzono badania archeologiczne. Zamek zabezpieczono w formie trwałej ruiny i udostępniono dla ruchu turystycznego.

  • Dom Wielki z dziedzińca
    Dom Wielki z dziedzińca
  • Rys. J.H. Müntza z 1782 r.
    Rys. J.H. Müntza z 1782 r.
  • Akwarela Z. Vogla z 1792 r.
    Akwarela Z. Vogla z 1792 r.
  • Widok w 1811 roku – akwarela J.F. Piwarskiego
    Widok w 1811 roku – akwarela J.F. Piwarskiego

Przypisy

  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 [dostęp 2012-12-09].
  2. ↑ Roman Mirowski: KAZIMIERZ DOLNY Zamek. http://romanmirowski.com/.+[dostęp 2015-02-18]. (pol.).
  3. ↑ Leszek Kajzer: Budownictwo Obronne na Niżu Polskim. Stan i potrzeby badań [w:] Archeologia Historica Polona tom 10. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 2000, s. 69. ISBN 83-231-1207-X.
  4. ↑ a b c d e Wojciech Wółkowski, Zamek w Kazimierzu Dolnym w świetle badań architektonicznych / The castle in Kazimierz Dolny in the light of architectural studies, „Ochrona Zabytków 1/2018, s. 7-48” [dostęp 2020-03-02] (ang.).

Bibliografia

  • Kazimierz nad Wisłą. Studium architektoniczno krajobrazowe. W: Janusz Bogdanowski, A. Bohm, J. Budziłł: Teka Komisji Urbanistyki i Architektury. T. XIV. 1980.
  • Leszek Kajzer, Jan Salm, Stanisław Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce. Arkady, 2001. ISBN 83-213-4158-6.
  • Irena Kutyłowska. Przeszłość Kazimierza Dolnego w świetle źródeł archeologicznych. „Region lubelski R. 2/4”, s. 275-280, 1987. Lublin. 
  • Maria Supryn: Wyniki badań archeologicznych na zamku w Kazimierzu Dolnym. W: Archeologiczne odkrycia na obszarze Kazimierskiego Parku Krajobrazowego. E. Banasiewicz-Szykuła (red.). Lublin: wydawnictwo Lubelskiego Konserwatora Zabytków, 2000, s. 69-104.
  • Maria Supryn. Miasta i zamki – Kazimierz Dolny, Janowiec. „Biuletyn informacyjny PKZ”. 31, s. 69-77, 1975. Warszawa. 
  • Jadwiga Teodorowicz-Czerepińska: Kazimierz Dolny, Monografia historyczno-urbanistyczna. Kazimierz: Towarzystwo Przyjaciół Kazimierza, 1981.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zamek_w_Kazimierzu_Dolnym&oldid=58962764”