Ulica Bracka w Krakowie

ulica Bracka

Stare Miasto
Widok na północ, w stronę Rynku Głównego.
Państwo	Polska
Miejscowość	Kraków
Długość	175 m
Plan
Położenie na mapie Krakowa ulica Bracka
Położenie na mapie Polski ulica Bracka
Położenie na mapie województwa małopolskiego ulica Bracka
50°03′37,2″N 19°56′10,5″E

Ulica Bracka – ulica w Krakowie, która prowadzi z Rynku Głównego na południe do kościoła oo. Franciszkanów, nazywanych także braćmi mniejszymi i stąd nazwa ulicy – Bracka.

W przeciwieństwie do innych ulic wychodzących z Rynku, nie jest ona idealnie prosta, lecz wygięta w lekki łuk. Ta krzywizna jest dowodem na to, że istniała tu jeszcze przed lokacją miasta w 1257 jakaś zabudowa, którą musieli uwzględnić ówcześni urbaniści, wytyczając nowy plan Krakowa. Uliczka jest krótka, ale posiada wiele zabytkowych domów.

Kamienica pod nr 4 już w XVI w. połączona była podworcami w jedną całość z przyrynkową kamienicą Hetmańską (nr 17). Należała m.in. do Ossolińskich i Branicckich. Po restauracji powstał tu ciąg handlowy w pasażu podobnie jak w Pasażu Bielaka między Rynkiem Głównym a ul. Stolarską.

W końcu XIII wieku lub na początku XIV w. na terenie posesji według dzisiejszej numeracji 3/5 wójt Henryk (brat wójta Alberta) zbudował z kamienia wapiennego wieżę obronną. Wieża była posadowiona na planie kwadratu o wymiarach 9,05 x 9,05 m, a jej ściany miały grubość 1,16-1,20 m. Obramienia okien i drzwi wykonano z cegły palcówki. Wieża stoi w rogu ulic Brackiej i Gołębiej, ale zachowała się tylko częściowo, gdyż w połowie XIV w. wtopiono ją w mury gotyckiego domu nazwanego od jego właściciela – Domem Melsztyńskim. Dom ten został później przebudowany przez uniwersytet i od 1470 mieściła się w nim Bursa Węgierska, przekazana studentom węgierskim, którzy licznie przybywali wtedy do Krakowa po naukę. Seniorem bursy był m.in. sławny uczony Wojciech z Brudzewa. Gdy zainteresowanie Węgrów studiami w Krakowie zmalało – bursa została w 1558 zamknięta. Po reformie Kołłątajowskiej uniwersytetu kamienicę sprzedano prywatnym właścicielom. Obecny jej wygląd jest wynikiem przebudowy, polegającej na połączeniu jej z dwiema sąsiednimi kamieniczkami. Na domu znajduje się granitowa tablica w języku polskim i węgierskim z następującym napisem: Budynek ten stał się domem dla węgierskich żaków studiujących w Krakowie w XV i XVI wieku, którzy na polskiej ziemi ku chwale węgierskiej kultury dla dobra ojczyzny powiększali swoje wiadomości na wielkiej sławy Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1904 Zygmunt Sarnecki otworzył w tej kamienicy pierwszy w Krakowie salon sprzedaży dzieł sztuki – ARS.

W domu nr 1 w 1876–1930 mieszkał, tworzył i umarł wielki poeta Podhala – Władysław Orkan. Przy ul. Brackiej znajdowała się kiedyś znakomita winiarnia o nazwie „Bodega”. ściągająca wielu artystów i pisarzy, gdzie zamiast stołów były beczki.

W domu nr 6 zachował się piękny, pochodzący z XVII w. portal ozdobiony głową Meduzy, oplecioną dwoma wężami.

Dom nr 7, narożny z ul. Gołębią, ma obok portalu wykuty w czarnym marmurze herb Abdank z koroną hrabiowską. Dom ten należał w pierwszej połowie XIX w. do hrabiowskiej rodziny Ankwiczów. To właśnie w pannie Henriecie Ewie Ankwiczównie, podczas jej pobytu w Rzymie, pod koniec 1829 zakochał się Adam Mickiewicz. Jednakże ojciec, hrabia Stanisław, wywiózł pannę z Rzymu do Krakowa, gdyż nie uważał poety za odpowiednią partię dla swej ukochanej jedynaczki. Henrietta Ewa Ankwiczówna stała się prototypem Ewy z III części „Dziadów”. a także adresatką wierszy poety: „Do mego Cziczerona”. „Do H... Wezwanie do Neapolu. (Naśladowanie z Goethego)”. Henrietta Ewa (1810–1879 wyszła potem dwukrotnie za mąż (1 voto Sołtykowa, 2 voto Kuczkowska), była właścicielką pałacu Decjusza na Woli Justowskiej. Wsławiła się dużą rozrzutnością, na skutek czego wyrąbano sporą część lasu na Woli.

Przy ul. Brackiej znajdowało się dawniej wiele pracowni złotniczych i kowalskich, a pod nr 8 stał dom cechu złotników.

Kamienica nr 9 była ośrodkiem szerokiego życia towarzyskiego w czasach, gdy mieszkał tu współtwórca Plant – Florian Straszewski.

Dom nr 10 (odnowiony w 1977-1980 pamięta czasy gotyku. Kiedyś były tu dwie kamieniczki, jednak spaliły się podczas wielkiego pożaru w 1850; odbudowano je już jako jeden gmach. W tym domu mieszkał Ludwik Michałowski (1829–1899 – znany kolekcjoner sztuki, prowadzący salon artystyczny. Podczas drugiej wojny światowej bomba uszkodziła fasadę i wczesnobarokowy portal, który w 1957–1958 został odnowiony. Mimo wielu przekształceń ocalało wewnątrz kilka gotyckich portali i ładna izba „na zadzi” z interesującą kolumną międzyokienną i pięknym stropem.

Kamienica nr 12 – tzw. Pałac Larischa, budynek nabył w 1833 roku baron Karol Larisch, który po pożarze w 1851 roku przebudował barokowy pałac Stefana Jordana z XVIII wieku, dołączając m.in. nowy front od strony Placu Wszystkich Świętych. Po remoncie przekazał budynek miastu, które urządziło w nim siedziby kilku instytucji kulturalno-oświatowych (m.in. Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych). Obecny kształt budynek uzyskał po remoncie w II poł. XIX w. Wtedy to też stał się on oficjalną siedzibą prezydentów Krakowa (był nią do II wojny światowej). Po wojnie znajdowała się tu biblioteka i USC. Obecnie Pałac Larischa jest własnością Wydziału Prawa i Administracji UJ.

Dom nr 15 wygląda skromnie, lecz miał kiedyś bardzo możnych właścicieli; w XVI w. należał do Ligęzów, a wiek później do Jordanów, którzy sprzedali go rodzinie mieszczańskiej.

Pod numerem 13 mieści się biuro Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa, zaś pod numerem 15 – znajduje się biuro Krakowskiej Izby Turystyki.

Ciekawostki

• Raz do roku w czerwcu wraz z sąsiednią ul. Gołębią obchodzi ulica Bracka swoje święto.
• Na płycie „To tu, to tam” Grzegorza Turnaua (Pomaton EMI, 1995) znajduje się utwór Bracka (muzyka – Grzegorz Turnau, słowa – Michał Zabłocki), dzięki czemu ulica stała się znana w całej Polsce.
• Na Brackiej w l. 2000-2011 swoją siedzibę miała kawiarnia Prowincja.
• Pod numerami 3-5 od 2004 znajduje się kawiarnia Grzegorza Turnaua Nowa Prowincja. W 2014 roku wejściu do kawiarni zainstalowano domofon poezji. Po naciśnięciu odpowiedniego przycisku na domofonie można usłyszeć poetów czytających swoje wiersze, m.in. Wisławę Szymborską, Bronisława Maja, Ewę Lipską, Adama Zagajewskiego, Czesława Miłosza, Ryszarda Krynickiego i Julię Hartwig Instalacja, przygotowana wraz z Wydawnictwem a5 oraz Krakowskim Biurem Festiwalowym, miała przypomnieć o fakcie, że Kraków otrzymał tytuł Miasta Literatury UNESCO.