Stanisław Fenrych
| |
| Data urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie | |
Stanisław Fenrych (ur. 14 grudnia 1883 w Poniatowie, zm. 27 października 1955 w Kościanie) – polski przedsiębiorca, założyciel przedsiębiorstwa Pudliszki.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodzony 14 grudnia 1883 r.[1][2] w Poniatowie[1][3] jako syn Władysława i Heleny z domu Feldmann[1][2]. Miał piątkę rodzeństwa: Tadeusza (1882) Marię (1885), Kazimierę (1887), Władysława (1891) oraz Zofię (1901)[4]. Jako dziecko przeniósł się z rodziną do Wielkopolski, gdzie ojciec wydzierżawił majątek pod Gnieznem[3], w Braciszewie. Absolwent szkoły elementarnej w Gnieźnie[1] i szkoły rolnej w Szamotułach[5]. W 1908 r. rozpoczął studia na wydziale Rolnictwa i Ogrodnictwa Uniwersytetu w Berlinie[2], ale przerwał je po śmierci ojca i przejął po nim obowiązki zarządcy majątku[5]. Po kilku latach wydzierżawił inny majątek koło Góry Śląskiej i zarządzał nim do 1917 r.[1], kiedy został pracownikiem Urzędu Ziemskiego w Poznaniu[3]. Powodem rezygnacji z zarządzania majątkiem były brak pracowników wynikający z poboru do armii oraz rekwizycje zbiorów na rzecz armii[1].
W 1919 r. razem ze szwagrem Zygmuntem Mikulskim i bratem Tadeuszem[1][3] odkupił od Urzędu Ziemskiego podupadający[5] i wyeksploatowany majątek Pudliszki[1] o powierzchni 1600 ha[3] lub 1900 ha, obejmujący oprócz Pudliszek także wsie Kokoszki, Karzec, Ziemlin, Kuczynę i Kuczynkę, w tym tartak, cegielnię, gorzelnię i mleczarnię. W majątku prowadzono głównie hodowlę trzody chlewnej, bydła, owiec i koni[1]. Majątek należał przed wojną do Hermana Kennemanna[5], ale po powstaniu wielkopolskim jego spadkobiercy zdecydowali się wyemigrować do Niemiec, czego warunkiem była sprzedaż majątku na rzecz Urzędu Ziemskiego[1]. Zgodnie z umową sam Fenrych stał się właścicielem gruntów w Pudliszkach, Kokoszkach i Karcu, ale po wybraniu jego brata burmistrzem Krotoszyna w latach 1930. wziął od niego w dzierżawę także Ziemlin[1].
Już w tym samym roku Fenrych zaczął produkcję marmolady i powideł[1][3] oraz uruchomił gorzelnię, tartak i cegielnię[1]. W następnych latach w majątku zakładał sady owocowe oraz plantacje truskawek, malin, agrestu, porzeczek[1][3], groszku, szparagów, fasoli szparagowej i marchwi[1]. W ciągu następnych lat doprowadził majątek do rozwoju, wprowadzając innowacyjne rozwiązania, m.in. zaczął wynajmować obory z wyżywieniem i opieką weterynaryjną dla krów okolicznych gospodarzy w zamian za zakup ich mleka, co pozwoliło mu na pozyskiwanie wysokogatunkowego surowca o kontrolowanej jakości[5], z którego produkowano sery twarogowe sprzedawane w wielu regionach kraju, krówki eksportowane do Francji i Czech oraz masło w puszkach eksportowane do USA[1].
W 1923 r. poznał Teresę Boszulak, która była córką właściciela pobliskiego gospodarstwa nasiennego, a później księgową w majątku Fenrycha i w grudniu tego samego roku ożenił się z nią[1]. W tym samym roku założył fabrykę przetwórstwa produktów rolnych, pakowanych następnie w puszki[5], oraz nową mleczarnię[1] i fermę kur[6]. Działalność Fenrycha w zakresie sprzedaży konserwowych warzyw była prowadzona w oparciu o technologię szeroko stosowaną w USA od pierwszej połowy XIX w., jednak na ziemiach polskich pojawiła się ona dopiero na początku XX w. i nie była popularna. Na zamówienie armii francuskiej Fenrych uruchomił suszarnię owoców[1], a tuż przed II wojną światową planował budowę huty szkła opakowaniowego[6].
Jego zakład rozwijał się w tym okresie dynamicznie, a wysoka jakość produktów pozwalała sprzedawać je po wyższej cenie niż produkty konkurencyjne, dzięki czemu wzrastała jej opłacalność, co pozwalało na ekspansję rynkową, w tym również zagraniczną[5]. Zakład rozwijał się także technologicznie, wprowadzając m.in. częściową mechanizację pakowania. Na stanowisku doradców pracowali od 1925 r. w Pudliszkach prof. Tadeusz Chrząszcz oraz późniejszy rektor Akademii Rolniczej w Poznaniu Józef Janicki[1]. Rozwój przedsiębiorstwa i okolicznych gospodarstw spowodowały konieczność ściągania pracowników sezonowych z innych regionów Polski, dla których powstało szerokie zaplecze socjalne[5].
Chcąc zwiększyć produkcję przecieru pomidorowego, Fenrych wysłał współpracowników w poszukiwaniu nasion odpowiednich odmian pomidorów m.in. do Wielkiej Brytanii, skąd przywieźli oni przepis na nieznany wówczas w Polsce keczup. W 1927 r. Fenrych zaczął produkować i sprzedawać keczup jako pierwszy w Polsce, a produkt szybko zdobył sobie popularność[1][5] i od 1928 r. był produkowany na skalę przemysłową[1]. Oprócz keczupu zakłady produkowały także podwójnie zagęszczony przecier i soki w butelkach, a wysoka sprzedaż skłoniła Fenrycha do zwiększenia areału pomidora (w tym odmiany immuna pudliszkowskiego) kosztem m.in. buraka cukrowego[1]. W 1929 r. Fenrych gościł prezydenta Ignacego Mościckiego[5], który stawiał gospodarstwo w Pudliszkach za wzór[6].
W swoich zakładach zapewnił pracownikom mieszkania służbowe, do których doprowadzono energię elektryczną, hotel dla pracowników sezonowych, punkt opieki nad dziećmi, gabinet lekarski, ochotniczą straż pożarną i dowozy pracownicze, a jego żona zorganizowała bibliotekę wiejską. W Pudliszkach gościł Jerzy Kossak, który malował tamtejsze konie, prymas August Hlond i poseł Stanisław Mikołajczyk[6].
W 1939 r. w Pudliszkach działali niemieccy sabotażyści[6]. Po agresji niemieckiej na Polskę Fenrych z żoną odmówili podpisania volkslisty, ale dzięki interwencji niemieckich pracowników uniknęli śmierci[5] i zostali wysiedleni w grudniu do Tarnowa, gdzie Fenrych otrzymał posadę zarządcy tartaku odebranego Żydowi uwięzionemu w getcie. Z Tarnowa Fenrych wysyłał paczki dla brata uwięzionego w Buchenwaldzie za udział w powstaniu wielkopolskim oraz do wielu innych osób, a na miejscu wydawał fałszywe zaświadczenia o zatrudnieniu w tartaku, które chroniły przed wywózką do Niemiec[6].
Po zakończeniu wojny władze odmówiły im zwrotu przedsiębiorstwa i domu[6][5], odmawiając nawet wstępu do powiatu gostyńskiego. Zakłady i pałac w Pudliszkach upaństwowiono w ramach reformy rolnej, a Fenrychowie po krótkim okresie pobytu w Rawiczu osiedli w Lesznie. Pomimo nacjonalizacji majątku otrzymał od Władysława Gomułki propozycję organizacji przemysłu owocowo-warzywnego na Ziemiach Odzyskanych, ale odmówił. Wkrótce potem Fenrych otworzył w Lesznie sklep nasienny[6], jednak podupadł na zdrowiu i znalazł się na utrzymaniu żony[5], która wróciła do pracy księgowej, a w sklepie zatrudniła sprzedawcę[6]. Zmarł 27 października 1955 w sanatorium w Kościanie[2] i został pochowany w Lesznie[6].
W 2001 roku staraniem HJ Heinz, ówczesnego właściciela Pudliszek, szczątki Fenrycha i jego żony przeniesiono na cmentarz w Pudliszkach[2], a w 2012 r. jego imieniem nazwano gimnazjum w Pudliszkach[6].
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Złoty Krzyż Zasługi (1937 r.)[1]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x STANISŁAW FENRYCH PIONIER PRZEMYSŁOWEGO PRZETWARZANIA OWOCÓW I WARZYW W POLSCE - PDF [online], docplayer.pl [dostęp 2018-11-08].
- ↑ a b c d e Stanisław Fenrych. [dostęp 2018-11-05]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Miał wiedzę, wizję i odwagę. Jako pierwszy w kraju zaczął produkować keczup. – otopanorama.pl, „otopanorama.pl”, 23 kwietnia 2017 [dostęp 2018-11-05] (pol.).
- ↑ Zofia Fenrych, Tadeusz, Stanisław i Władysław Fenrychowie, Poznań: IPN, 2019, s. 6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Joanna Ciechanowska-Barnuś: Stanisław Fenrych pokazał Polakom keczup. Gdy kupował Pudliszki, ludzie pukali się w czoło [I MIEJSCE]. [w:] Gazeta Wyborcza [on-line]. Agora SA, 2018-11-05. [dostęp 2018-11-05]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Andrzej Miałkowski, STANISŁAW FENRYCH – PIONIER PRZEMYSŁOWEGO PRZETWARZANIA OWOCÓW I WARZYW W POLSCE [online].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Zofia Fenrych,Tadeusz, Stanisław i Władysław Fenrychowie, IPN, Poznań 2019, ISBN 978-83-8098-566-7.