Tarczyca (roślina)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tarczyca
Ilustracja
Tarczyca pospolita
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

jasnotowate

Rodzaj

tarczyca

Nazwa systematyczna
Scutellaria L.
Sp. Pl. 598. 1753
Typ nomenklatoryczny

Scutellaria galericulata L.[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Tarczki na kielichu tarczycy pospolitej
Tarczyca pospolita
Tarczyca oszczepowata

Tarczyca (Scutellaria L.) – rodzaj roślin należący do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). Należy do niego około 350[4][5]–360[6] gatunków, a według The Plant List nawet blisko 470[7]. Rodzaj ma zasięg kosmopolityczny[6], ale większość z nich występuje na obszarach klimatu umiarkowanego półkuli północnej[8], a największe zróżnicowanie jest w Azji (ok. 100 gatunków rośnie w Chinach[5]). W Europie rośnie 13 gatunków[6][4]. Nieliczne gatunki spotykane są w Afryce[5], przy czym w południowej części tego kontynentu brak ich zupełnie[6]. W Polsce za rodzime uchodziły przez długi czas dwa gatunki – tarczyca pospolita S. galericulata i tarczyca oszczepowata S. hastifolia, jednak już w XXI wieku odkryto naturalne stanowisko w Karpatach tarczycy drobnej Scutellaria minor. Kilka dalszych gatunków jest uprawianych i czasem dziczejących, przy czym zadomowionym już przybyszem jest tarczyca wyniosła S. altissima[9]. Rośliny te zasiedlają różne siedliska, od płytkich wód i mokradeł, poprzez widne lasy do półpustyń[4]. Łacińska nazwa rodzaju pochodzi od tego, że górnej części kielicha znajduje się tarczka przypominająca czarkę do picia (po łacinie scutella)[8].

Pojedyncze gatunki z tego rodzaju bywają uprawiane jako ozdobne[4]. S. mexicana jest krzewem sadzonym na terenach suchych. Tarczyca bajkalska S. baicalensis jest wykorzystywana w ziołolecznictwie[6].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Bezwonne rośliny zielne, rzadziej półkrzewy lub krzewy[5], osiągające zwykle do 1 m wysokości, u niektórych gatunków z rozłogami[4].
Liście
Ulistnienie nakrzyżległe, bez przylistków, pojedyncze[10], zwykle ząbkowane lub karbowane[4], rzadziej pierzasto wcinane[5].
Kwiaty
Wyrastają naprzeciwlegle w kątach liści w górnej części pędu[4], rzadko skrętolegle w szczytowej części pędu[5]. Kielich zrosłodziałkowy, dwuwargowy, u wielu przedstawicieli na górnej wardze z charakterystyczną, wzniesioną tarczką[5]. Korona dwuwargowa; powstała ze zrośnięcia płatków u nasady tworzących stopniowo rozszerzającą się ku górze rurkę, wygiętą, podnoszącą się lub prosto wzniesioną, czasem rozdętą lub z ostrogą. Górna warga kapturkowato wysklepiona, warga dolna trójdzielna, powstała przez zrośnięcie trzech płatków, z których dolny jest większy od bocznych[5]. Kwiaty barwy żółtej, fioletowej, różowej lub białej[4]. Pręciki są cztery, w dwóch parach, pylniki główek z poszczególnych par blisko z sobą stulone, nie wystają z rurki kwiatu. Zalążnia górna, złożona z dwóch owocolistków, tworzących dwie komory zawierające po dwa zalążki. Szyjka słupka pojedyncza, cienka, na końcu ze znamieniem podzielonym na nierówne dwie łatki[5][4].
Owoc
Czterodzielna rozłupnia, rozpadająca się na cztery pojedyncze rozłupki spłaszczone, kuliste lub jajowate[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Tarczyca wyniosła
Tarczyca bajkalska
Tarczyca alpejska
Tarczyca wschodnia
Synonimy[3]

Anaspis Rech. f., Cruzia Phil., Harlanlewisia Epling, Perilomia Kunth, Salazaria Torr., Theresa Clos

Pozycja systematyczna

Rodzaj Scutellaria jest najbogatszym w gatunki przedstawicielem podrodziny Scutellarioideae (Dumortier) Caruel (obejmuje co najmniej ok. 360 gatunków, podczas gdy do pozostałych czterech rodzajów z tej podrodziny należy ok. 20 gatunków)[2]. Taksonomicznie jest rodzajem wyraźnie izolowanym[5]. Podrodzina do której należy umieszczana jest w rodzinie jasnotowatych Lamiaceae Lindl. i przynależność rodzaju do tej rodziny jest akceptowana w większości systemów klasyfikacyjnych. Do poglądów mniejszościowych i odrzucanych należy wyodrębnianie podrodziny w randze osobnej rodziny Salazariaceae F. A. Barkley lub Scutellariaceae Döll[2].

Wykaz gatunków[7][8][11]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
  4. ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 278. ISBN 0-333-74890-5.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k Scutellaria Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-03-06].
  6. ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 843, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  7. ↑ a b Scutellaria. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-03-06].
  8. ↑ a b c Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  9. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 163, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. ↑ Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 575-578. ISBN 978-1-84246-634-6.
  11. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 162-163. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tarczyca_(roślina)&oldid=72986476”