Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Bytomiu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Siedziba Towarzystwa, Dom Polski „Ul” w Bytomiu od strony ulicy Korfantego, fot. 2016 r.

Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Bytomiu – pierwsze na Górnym Śląsku gniazdo Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” utworzone 13 października 1895 roku w Bytomiu.

Geneza[edytuj | edytuj kod]

 Osobne artykuły: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” i Dzielnica Śląska Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

Pierwsze organizacje sokolskie tworzyły się na Śląsku już w XIX wieku. Idea tworzenia towarzystw gimnastycznych rozpowszechniła się wśród Polaków przychodząc z Czech. Pierwsze polskie gniazdo ruchu sokolskiego zostało założone 7 lutego 1867 we Lwowie. Natomiast pierwsze gniazdo „Sokoła” utworzone przez Polaków mieszkających na Dolnym Śląsku powstało 21 lipca 1894 roku we Wrocławiu. Prezesem zarządu organizacji był Marian Hubiński.

Towarzystwo bytomskie należało do pierwszych 4. gniazd Sokoła, które powstały na Śląsku. Razem z gniazdami we Wrocławiu, Roździeniu oraz Królewskiej Hucie tworzyły VI okręg śląski Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[1].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Sztandar pierwszego gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na Górnym Śląsku założonego w 1895 roku w Bytomiu (ufundowany w 1910 roku)

W dniu 13 października 1895 roku w Bytomiu powstało pierwsze górnośląskie gniazdo „Sokoła”, Założył je robotnik Józef Tucholski. Organizacja początkowo liczyła 20 osób. W skład pierwszego Wydziału wchodzili druhowie: Stanisław Sztykowski – prezes ; Kwiatkowski – sekretarz; Pietrzykowski – skarbnik: Józef Tucholski – naczelnik: Kramer – zastępca naczelnika i przodownik[2][3].

Kolejnym prezesem od 5 stycznia 1896 roku prezesem został dziennikarz, polityk oraz późniejszy poseł do parlamentu w Berlinie Paweł Dombek[4]. Już w 1896 roku 20. górnośląskich „Sokołów” oraz 30 wrocławskich z Dolnego Śląska wzięło udział w pierwszym tzw. wszechsokolskim zlocie w Krakowie, na który przyjechały wszystkie aktywne polskie organizacje sokolskie. Organizacje sokolskie na Śląsku od początku stały się obiektem prześladowań niemieckiej policji. Członkowie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Katowicach, którzy we wrześniu 1896 na zaproszenie kolegów udali się do Bytomia zostali aresztowani na dworcu przed wejściem do pociągu i wytoczono im proces sądowy ponieważ jadący z nimi niemieccy podróżni poczuli się - "urażeni ich organizacyjnym strojem"[5].

7 lutego 1904 roku organizacja została rozwiązana odgórną decyzją administracyjną po kolejnym procesie sądowym wytoczonym przez władze niemieckie. Jednak już dwa miesiące później założono ją na nowo ze zmienionym zarządem. Prezesurę objął Zygmunt Marweg, a od 1908 prezesem został Michał Wolski, który w 1910 ufundował sztandar organizacji.

W początku 1920 roku Sokół w Bytomiu liczył 155 osób w tym 50 kobiet i 40 młodzieży. Cały bytomski okręg TGS liczył wówczas 2077 członków w 18 gniazdach regionalnych, a w samym Bytomiu ich liczba wzrosła pod koniec roku do 205 osób.[6]. W 1920 funkcję prezesa pełnił Jan Smoczyk[7].

Rozwój organizacji przerwał w 1939 roku wybuch II wojny światowej. W okresie powojennym nie została reaktywowana ponieważ członkowie oraz sama idea towarzystwa była prześladowana przez władze komunistyczne Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

25 listopada 2016 r. zostało reaktywowane Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" w Bytomiu z dh. Wojciechem Zrayko na czele. W 2018 r. nowym prezesem został dh. Witold Madej.

Działalność[edytuj | edytuj kod]

Organizacja propagowała sport oraz gimnastykę w regionie i początkowo korzystała z wynajętej publicznej sali gimnastycznej. Członkowie ze składek zakupili własne przyrządy do ćwiczeń gimnastycznych[8].

Sokół bytomski prowadził również własną działalność wydawniczą. W latach 1920-1921 w Bytomiu wydawał własne pismo „Orędzie Sokole”, którego redaktorem naczelnym był Augustyn Świder[9]. W 1935 roku na podstawie relacji członków opublikowano w Katowicach również książkę Czterdziestolecie "Sokoła" w Bytomiu podsumowującą historię oraz działalność[10].

Po zakończeniu II wojny światowej organizacja została zakazana przez władze PRL, a wszelkie informacje o niej podlegały cenurze prewencyjnej PRL.

Organizacja[edytuj | edytuj kod]

  • Okręg bytomski towarzystwa pod kierownictwem Józefa Kałdonka. Podlegało mu 18 lokalnych gniazd, w skład których wchodziło w sumie 2077 członków.
Bytomski okręg śląskiej dzielnicy Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[6]
Lp. Gniazdo Data założenia Liczba członków
1 Bytom 13 października 1895 205
2 Bobrek 15 marca 1919 80
3 Szarlej 23 lutego 1919 265
4 Karb 16 lutego 1919 53
5 Szombierki 10 lutego 1919 66
6 Łagiewniki 14 marca 1919 154
7 Godula 5 maja 1919 92
8 Brzozowice 1 listopada 1918 104
9 Brzeziny 27 listopada 1912 95
10 Kamień 23 marca 1919 67
11 Wielka Dąbrówka 20 lipca 1919 184
12 Orzegów 23 listopada 1913 130
13 Piekary 16 maja 1905 140
14 Nowy Bytom 6 kwietnia 1919 168
15 Mała Dąbrówka 25 stycznia 1920 55
16 Miechowice 20 stycznia 1920 93
17 Rokitnica 9 lutego 1919 76
18 Maciejkowice 7 marca 1920 50
Liczba członków ogółem 2077

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Wincenty Ogrodziński 1937 ↓, s. 64.
  2. ↑ „Srebrna księga Sokolstwa Polskiego na Śląsku”, s. 24 rozdział. „Z dziejów Sokolstwa Polskiego na Śląsku”, nakł. Wydziału Dzielnicy Śląskiej ; drukiem „Katolika” Bytom 1920.
  3. ↑ Wincenty Ogrodziński 1937 ↓, s. 200.
  4. ↑ Wincenty Ogrodziński 1937 ↓, s. 54.
  5. ↑ „Srebrna księga Sokolstwa Polskiego na Śląsku”, nakł. Wydziału Dzielnicy Śląskiej ; drukiem „Katolika”, Bytom 1920, s. 30.
  6. ↑ a b „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 562, hasło „Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” – dzielnica Śląska”.
  7. ↑ Wincenty Ogrodziński 1937 ↓, s. 201.
  8. ↑ Wincenty Ogrodziński 1937 ↓, s. 65.
  9. ↑ „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 360, hasło „Orędzie Sokole”.
  10. ↑ J. Ludyga-Laskowski 1935 ↓.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Wincenty Ogrodziński: Dzieje Dzielnicy Śląskiej "Sokoła". Katowice: TG Sokół w Katowicach, 1937.
  • J. Ludyga-Laskowski: Czterdziestolecie "Sokoła" w Bytomiu. Katowice: TG Sokół w Katowicach, 1935.
  • „Srebrna księga Sokolstwa Polskiego na Śląsku”, nakł. Wydziału Dzielnicy Śląskiej ; drukiem „Katolika”, Bytom 1920.
  • „Encyklopedia powstań śląskich”, Instytut Śląski w Opolu, Opole 1982, s. 561-564, hasło „Towarzystwo Gimnastyczne «Sokół»”.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Towarzystwo_Gimnastyczne_„Sokół”_w_Bytomiu&oldid=71805159”