Wanda Gawryłow-Jankowska

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wanda Gawryłow-Jankowska
Zbyszek, Karol, Pestka
podkomisarz podkomisarz
Data i miejsce urodzenia

31 maja 1907
Sosnowiec

Data śmierci

15 kwietnia 1994

Przebieg służby
Formacja

Służba Więzienna
ZWZ-AK

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Walecznych (od 1941) Złota odznaka „W Służbie Penitencjarnej”

Wanda Gawryłow-Jankowska ps. „Zbyszek”, „Karol”, „Pestka” (ur. 31 maja 1907 w Sosnowcu, zm. 15 kwietnia 1994) – polska strażniczka więzienna i nauczycielka, członkini Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Ukończyła studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Bezskutecznie próbowała podjąć pracę jako nauczycielka[1]. Od 1931 roku pracowała jako wychowawca na oddziale dla nieletnich w więzieniu Serbia. Oficjalnie do Służby Więziennej wstąpiła w 1934 roku i podjęła pracę w dziale gospodarczym Pawiaka, przez krótki czas była także oddelegowana jako praktykantka do Aresztu Centralnego w Warszawie[1].

W 1935 roku została przeniesiona do służby w dziale gospodarczym więzienia w Sieradzu[1]. Po zaliczeniu kursu dla wyższych funkcjonariuszy SW została mianowana kierowniczką działu gospodarczego tego więzienia[2]. Od 1936 roku pracowała w więzieniu w Fordonie, a w 1938 roku ponownie w Areszcie Centralnym[2]. Podczas służby wzięła ślub ze Stanisławem Jankowskim, naczelnikiem więzienia na Pawiaku[2].

Podczas kampanii wrześniowej brała udział w ewakuacji Aresztu Centralnego, następnie zgłosiła się do służby w Straży Obywatelskiej. Została mianowana zastępcą komendanta więzienia na Pawiaku[3][4]. Od 7 października 1939 roku pracowała na stanowisku kierownika biblioteki więziennej[3].

W grudniu 1939 roku przystąpiła do Związku Walki Zbrojnej, przyjmując pseudonim „Zbyszek”. W konspiracji zajmowała się m.in. przenoszeniem grypsów[5]. Wydarzeniem, które zmotywowało ją do dołączenia do konspiracji, była egzekucja Elżbiety Zahorskiej i Eugenii Włodarz[6]. Z powodu konfliktu z władzami więzienia została w maju 1940 roku przeniesiona do Aresztu Centralnego, kilka miesięcy później została jednak przywrócona do służby na Pawiaku, gdzie została komendantką więzienia Serbia[7][8][9], kierowała także komórką konspiracji w całym więzieniu[10]. Dzięki piastowanemu stanowisku doprowadziła do poprawienia sytuacji więźniów oraz usprawniła niesienie pomocy więźniom politycznym. Przenosiła także informacje oraz konsekrowane hostie, umożliwiając więźniom przyjęcie komunii[8][11][3]. Z jej inicjatywy otwarto na Pawiaku celę szpitalną dla noworodków i ich matek, została matką chrzestną pierwszego z urodzonych tam dzieci[12]. Utrzymywała również kontakt z Frontem Odrodzenia Polski[13].

Od marca do czerwca 1942 roku brała udział w zidentyfikowaniu i rozpracowaniu agenta Gestapo Józefa Hammera-Baczewskiego[14][15][16]. W nocy 18 maja 1943 roku została aresztowana, poddano ją brutalnemu śledztwu w siedzibie Gestapo przy al. Szucha, następnie osadzono ją na Pawiaku. W momencie aresztowania była w ciąży, a w styczniu 1944 roku w utworzonej przez siebie celi szpitalnej urodziła syna Stanisława Marię[17][18]. Z więzienia została zwolniona w lipcu 1944 roku[17].

Po II wojnie światowej musiała zrezygnować ze służby w Służbie Więziennej. Była wielokrotnie przesłuchiwana przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa[17]. W 1946 roku generał Tadeusz Komorowski mianował ją na stopień podporucznika[19].

W 1953 roku aresztowano jej męża, został zwolniony w 1956 roku. Do przejścia na emeryturę pracowała jako nauczycielka[20].

Zmarła po długiej chorobie 15 kwietnia 1994 roku[20], została pochowana na cmentarzu we Wronkach[3][19].

Została odznaczona Krzyżem Walecznych (1946) oraz Złotą Odznaką „W Służbie Penitencjarnej”[20][21] (1991)[19].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Kułan 2021 ↓, s. 445.
  2. ↑ a b c Kułan 2021 ↓, s. 446.
  3. ↑ a b c d Krystian Bedyński, „Komisarka” z „Serbii” (I), „Wronieckie sprawy”, 9 (44), 1994, s. 17, ISSN 1231-5680.
  4. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 447.
  5. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 448.
  6. ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 196.
  7. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 450.
  8. ↑ a b Kułan 2021 ↓, s. 451.
  9. ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 201.
  10. ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 197.
  11. ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 204.
  12. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 452.
  13. ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 211.
  14. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 453.
  15. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 454.
  16. ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 209.
  17. ↑ a b c Kułan 2021 ↓, s. 457.
  18. ↑ Kułan 2021 ↓, s. 456.
  19. ↑ a b c Bohaterskie funkcjonariuszki, „Forum Służby Więziennej”, marzec 2021, s. 41, ISSN 2545-1847.
  20. ↑ a b c Kułan 2021 ↓, s. 458.
  21. ↑ Bedyński 1995 ↓, s. 216.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Bartosz Kułan, „Strażniczki” z Pawiaka. Wanda Gawryłow-Jankowska (1907–1994) i Irena Wirszyłło (1903–1944) w świetle dokumentów Komisji Historii Kobiet, „Res Historica”, 52, 2021, s. 439-461, ISSN 2082-6060.
  • Krystian Bedyński, Warszawska konspiracja więzienna 1939-1944 (Udział polskiego personelu), „Archiwum Kryminologii”, 21, Instytut Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, 1995, s. 191-220, ISSN 0066-6890.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wanda_Gawryłow-Jankowska&oldid=73478294”