Wapień bolechowicki
.jpg)
Wapień bolechowicki – górnodewoński wapień amfiporowo-laminitowy wydobywany w kilku kamieniołomach w okolicach Bolechowic, w gminie Nowiny, w powiecie kieleckim, w województwie świętokrzyskim, w Polsce. Pod względem geologicznym należy do warstw sitkówczańskich, w Górach Świętokrzyskich[1][2][3].
W obrocie handlowym pojawia się także jako marmur bolechowicki. Nazwa ta jest petrologicznie nieprawidłowa i związana jest z potocznym nazywaniem marmurami wapieni dających się łatwo polerować[1].
Ze względu na jedną z najwyższych bloczności wśród wapieni świętokrzyskich, należy do jednych najbardziej użytecznych z nich[2].
Geneza, mineralogia i paleontologia[edytuj | edytuj kod]
Wapień bolechowicki powstał w płytkim[a] i gorącym morzu podrównikowym 380 mln lat temu, w późnym dewonie, przed wypiętrzeniem się Gór Świętokrzyskich. Głównymi minerałem go budującym jest kalcyt[3].
W wapieniu bolechowickim występują liczne i dobrze zachowane skamieniałości. Zaliczają się do nich:
- gąbki:
- amfipory (Amphipora) – tworzące liczne nagromadzenia; w przekroju przecięte wzdłuż są to podłużne, o długości do kilku centymetrów skamieniałości, jeżeli amfipor przecięty jest idealnie na pół, widoczny jest jego kanał osiowy; przecięte w poprzek są zaś okrągłe, o średnicy <1 cm, z pustką w środku, będącą kanałem osiowym
- Actinostroma, Atelodictyon, Stictostroma i inne stromatoporoidy – w przekroju owalne (bulaste) lub o nieregularnych kształtach biohermy, o średnicy od kilku do 50 centymetrów; o dużej zmienności szkieletów organizmów należących do tego samego gatunku, decydowały warunki życia
- małże Megalodon[b] – zazwyczaj barwy białej, co wyróżnia je na tle skały; posiadały zakrzywiony wierzchołek, który często jest widoczny w przekroju
- koralowce – głównie koralowce czteropromienne (Tetracoralla)
- ślimaki – głównie Lexonema[1][3]
Koralowce, ślimaki i szczątki innych zwierząt (m.in. liliowców i ramienionogów) oraz glonów są zdecydowanie mniej liczne niż skamieniałości gąbek i małży[1][3][4].
Skamieniałości są często zachowane w pozycji wzrostu lub w niewielkim stopniu redepozycji[4].
Cechy fizyczne[edytuj | edytuj kod]
Wapień bolechowicki w polerze jest barwy od bordowo- przez szaro- do kawowobrązowej, niekiedy z różowawymi wtrąceniami, z wyróżniającymi się kolorystycznie skamieniałościami. Przecinają go białe i biało-różowe żyły kalcytu. Łatwo daje się polerować[1][2].
Parametry techniczne:
- gęstość 2,69 g/cm³
- nasiąkliwość 1,14%
- wytrzymałość na ściskanie 138 MPa
- ścieralność 0,38 cm[5]
Historia[edytuj | edytuj kod]
Eksploatację wapienia bolechowickiego rozpoczęto w 1578[4]. Najstarsze znane zabytki wykonane z tego materiału pochodzą z przełomu XVI i XVII w. Od 1876 eksploatowany jest nieprzerwanie do dziś. W XX w. chętnie wykorzystywany był w budownictwie, także monumentalnym. Szczyt wydobycia przypada na lata 60. i 70. XX w., gdy eksploatowano 600 m3 bloków rocznie, nie licząc skał przeznaczonych na kruszywo i kamień łamany. Wydobywany jest również współcześnie, głównie na kruszywo i kamień łamany; w ofercie są jednak także bloki. Kamień bloczny obecnie wykorzystywany jest głównie w pracach konserwatorskich i rewitalizacyjnych[1][2].
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
Wapień bolechowicki stosuje się w budownictwie jako kamień ozdobny, zazwyczaj wewnątrz budynków. Na zewnątrz nie jest chętnie stosowany, gdyż jego poler zanika pod wpływem warunków atmosferycznych[1].
Przykłady zastosowania[edytuj | edytuj kod]
Elementy wykonane z wapienia bolechowickiego można odnaleźć w całej Polsce. Wybrane obiekty, w których wykorzystany był wapień bolechowicki[1]:
- Chęciny - kościół św. Bartłomieja Apostoła - ołtarz Kaplicy Trzech Króli
- Częstochowa - Pałac Ślubów - okładziny ścian i filarów
- Kielce:
- Pałac Biskupów Krakowskich
- katedra Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny - okładziny ścian i posadzka
- Państwowy Instytut Geologiczny-Oddział Świętokrzyski - okładziny kolumn[2]
- Kraków:
- budynek A-0 Akademii Górniczo-Hutniczej - parapety i ławki
- budynki D-1 i B-6 Akademii Górniczo-Hutniczej[4]
- gmach Pocztowej Kasy Oszczędności - posadzka i kontuary kas[4]
- Muzeum Narodowe - posadzka[4]
- gmach główny Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej - posadzka[4]
- Łomża - katedra św. Michała Archanioła - nagrobek Franciszka Nikodema Kossakowskiego
- Poznań:
- budynek oddziału 1 PKO BP - balustrady, podstopnice, obłożenie ścian
- bazylika farna - kruchta
- kościół św. Franciszka Serafickiego
- palmiarnia - szatnia
- Warszawa:
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Amfipory preferowały wody o głębokości mniejszej niż 2 m
- ↑ nie mylić z neogeńskimi rekinami o tej samej nazwie
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h Świętokrzyskie marmury i wapienie – mały przewodnik po polskich zabytkach. surowce-naturalne.pl. [dostęp 2024-03-02]. (pol.).
- ↑ a b c d e Bolechowice. Marmury kieleckie. [dostęp 2024-03-02]. (pol.).
- ↑ a b c d e Wapień z Bolechowic. Żywa Pleneta. [dostęp 2024-03-02]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Anna Wolska, Agnieszka Ciurej, Szymon Kowalik. Wykorzystanie surowca naturalnego w wystroju wnętrza gmachu głównego Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego”. 472. s. 339-348. DOI: 10.5604/01.3001.0012.6878.
- ↑ Atlas kamieni naturalnych dostępnych na rynku polskim. 2001, s. 18, 19. ISBN 83-86975-40-7.