Wierzbiny (województwo warmińsko-mazurskie)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wierzbiny
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

piski

Gmina

Orzysz

Liczba ludności (2011)

252[2]

Strefa numeracyjna

87

Kod pocztowy

12-250[3]

Tablice rejestracyjne

NPI

SIMC

0764097

Położenie na mapie gminy Orzysz
Mapa konturowa gminy Orzysz, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wierzbiny”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Wierzbiny”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Wierzbiny”
Położenie na mapie powiatu piskiego
Mapa konturowa powiatu piskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Wierzbiny”
Ziemia53°47′25″N 21°58′36″E/53,790278 21,976667[1]

Wierzbiny[4] (niem. Wiersbinnen, 1938–1945 Stollendorf) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego.

Wieś w kształcie ulicówki, położona nad jeziorem Wierzbińskim (niem. Wiersbinner See, Stollendorfer See), na trasie Orzysz – Ełk, 3 km od Orzysza. Obecnie wieś liczy 214 mieszkańców. We wsi zachował się po dziś dzień stary cmentarz wiejski.

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

W dokumentach krzyżackich: Wirßbynn[5], Wirsbin[6], Wirzbin[7], Wirßbinnen[8], Wyrszbienen[7], Wirsbinnen[9].
Na mapie Districtus Reinensis (1663) Józefa Naronowicza-Narońskiego - Wierzbinÿ[10].
Później: Wirsbinnen[11], Wiersbinnen.
16 lipca 1938 roku ówczesna niemiecka władza nazistowska Prus Wschodnich dokonała zmiany historycznej nazwy Wiersbinnen na Stollendorf[12].
Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z 1 lipca 1947 roku o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości nadano obowiązującą nazwę Wierzbiny[13].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Wierzbiny istniały najprawdopodobniej jeszcze przed wojną trzynastoletnią, czyli przed 1454 rokiem. Wiadomo, że przed lokacją istniał w tym miejscu majątek należący do zakonu krzyżackiego: der Orden von alters her innengehabt[14]. Dobro służebne nadał ówczesny namiestnik zakonu krzyżackiego Henryk Reuss von Plauen (Heinrich Reuß von Plawenn[15]) w roku 1467 lub 1468. Zachowała się tylko data dzienna lokacji[16]. Dan w Królewcu w dzień 11000 śś. panien[7]. Krzysztof Scolun[16][15] (Sckolun[15], Scolin[7], Scolim[7]) otrzymał 40 łanów na prawie chełmińskim z obowiązkiem służby w lekkiej zbroi. Krzysztof Scolun zapewne był Prusem i pochodził z pomezańskiego rodu Skolimów[17]. Wolni z Wierzbin byli zwolnienie z szarwarku, ale byli zobowiązani do opłaty rekognicyjnej - 5 denarów pruskich. Wierzbiny były wymienione w spisach gospodarczych zakonu krzyżackiego z początków XVI wieku, pełniących rolę weryfikatora przemian osadniczych tego okresu, a także w popisie wojskowym z 1519 roku. Było to dobro duże z uprawnieniem wyższego i niższego sądownictwa, początkowo traktowane, jako dobro rycerskie, choć status ten nie został długo utrzymany. Chłopi zobowiązani byli do jednej służby w lekkiej zbroi. Służba ta zobowiązywała wolnych do wystawienia jednego żołnierza z płatami i innym lekkim orężem oraz jednym koniem. Czasami jednak służba ta oznaczała też wystawienie kilkuosobowego pocztu – dla Wierzbin w 1519 roku wyznaczono 3 służby[18]. W 1538 roku książę Albrecht odnawia przywilej dla Marcina, sołtysa z Drygał i Bogusza Kosacka z Mikoszy, na 40 łanów w Wierzbinach na prawie chełmińskim. Marcin otrzymał 22,5 łana, a Bogusz 17,5 łana w zamian za jedną służbę lekkozbrojną. Kosakowie pochodzili z polskiej szlachty. Rozdrobnienie dóbr, spowodowało słabość ekonomiczną wolnych z Wierzbin (w 1540 roku - 26 wolnych zwolnionych z płużnego), co nie pozwoliło na przekształcenie się osady w dobra szlacheckie. W 1540 roku w Wierzbinach były trzy karczmy. Wierzbiny należały i należą do parafii w Orzyszu, należały do rewiru w Grzegorzach.
W 1600 roku wolni z Wierzbin kupili (odkupili puste łany) ponad 9 łanów wolnych od czynszu, za 100 grzywien od łanu. W październiku 1656 roku Tatarzy uprowadzili w jasyr 3 mieszkańców wsi, w tym 2 kobiety.
Wiadomo, że w 1700 roku 8,5 łanu w Wierzbinach posiadał Jan von Reibnitz, ze szlachty niemieckiej. W 1757 roku w Wierzbinach założono szkołę[19] jednoklasową, a od 1870 roku dwuklasową[20]. W 1812 roku we wsi kwaterowały wojska francuskie[20]. Według danych opublikowanych w 1823 roku w Wierzbinach mieszkało 266 osób[21]. W 1865 roku wybuchła epidemia cholery, w wyniku której zmarło 10% mieszkańców wsi[20]. W 1857 roku wieś liczyła 470 mieszkańców, a nauczycielem był Wieczorrek[11]. W 1890 r. koło Orzysza założono poligon wojskowy, na terenach zakupionych od wsi Wierzbiny i Szwejkowo oraz lasów Grądówka i Lasów Drygalskich. W 1895 roku wieś zamieszkiwało 129 mieszkańców[22].
W 1911 roku powstała Ochotnicza Straż Pożarna. W czasie I wojny światowej w latach 1914-1915 wojska rosyjskie dwukrotnie zajęły Wierzbiny. W 1925 roku wieś zamieszkiwało 606 osób[22]. W 1935 roku w szkole w Wierzbinach dwóch nauczycieli uczyło 117 uczniów[19]. W 1933 roku wieś zamieszkiwały 624, a według spisu powszechnego z maja 1939 roku – 632 osoby[12].
W latach 1954-1966, w związku ze wzrostem liczby dzieci, szkoła mieściła się w budynku wynajętym. W latach sześćdziesiątych XX w. w Wierzbinach istniała Zasadnicza Szkoła Zawodowa.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 146942
  2. ↑ Wieś Wierzbiny w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-06-04], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1465 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 lipca 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 111, poz. 719).
  5. ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 203.
  6. ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 208.
  7. ↑ a b c d e Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 474.
  8. ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 223.
  9. ↑ Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 224.
  10. ↑ Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 2.
  11. ↑ a b Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857 s. 303.
  12. ↑ a b Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Kreis Johannisburg. 2006. [dostęp 2013-01-07]. (niem.).
  13. ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 111, poz. 719).
  14. ↑ Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 37.
  15. ↑ a b c Barkowski, Otto. Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschunge. 11. Jahrgang, H. 1, s. 197–224, 1934.
  16. ↑ a b Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 65.
  17. ↑ Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 79.
  18. ↑ Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 97.
  19. ↑ a b Pisz. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1970, str. 175.
  20. ↑ a b c R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 67.
  21. ↑ Dr. Leopold Krug, Alexander August Mützell Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Fünfter Band T-Z. Karl August Kümmel, Halle, 1823, s. 149.
  22. ↑ a b R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 68.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Pisz. Z dziejów miasta i okolic. Pojezierze, Olsztyn, 1970, s. 371.
  • Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
  • Wojciech Kętrzyński: O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich.... Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1882, s. 653.
  • Barkowski, Otto. Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschunge. 11. Jahrgang, H. 1, 1934.
  • Orzysz naturalnie. Wierzbiny
Gmina Orzysz
Miasto
Części miasta
  • Działy Orzyskie
  • Grądy Podmiejskie
Wsie
Części wsi
Kolonia
Osady
Osady leśne
Inne
miejscowości

Gmina Orzysz

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wierzbiny_(województwo_warmińsko-mazurskie)&oldid=73177921”