Czarne (powiat piski)
53°51′54″N 22°00′51″E/53,865000 22,014167| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
46[2] |
| Strefa numeracyjna |
87 |
| Kod pocztowy |
12-250[3] |
| Tablice rejestracyjne |
NPI |
| SIMC |
0763710 |
Położenie na mapie gminy Orzysz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |
Położenie na mapie powiatu piskiego  | |
| 53°51′54″N 22°00′51″E/53,865000 22,014167[1]
| |
Czarne[4] (niem. Czarnen) – wieś mazurska w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
W dokumentach krzyżackich (1507) Scherna am Byll i (1513) Littawer hinder Krangeln, co świadczy o kolonistach litewskich wówczas tam mieszkających.
Na mapie Districtus Lecensis (1661-1671) Józefa Naronowicza-Narońskiego - Tzarne[5].
Utrwaliła się nazwa Czarnen[6][7].
16 lipca 1938 roku, ówczesna niemiecka władza nazistowska Prus Wschodnich dokonała zmiany historycznej nazwy Czarnen na Herzogsdorf[8].
Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości z dnia 12 listopada 1947 r. nadano miejscowości obowiązującą nazwę Czarne[4].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Osada istniała już w 1495 roku, kiedy wymieniono ją przy opisie granic wsi Okrągłe. Czarne to wieś służebna, nadana przez wielkiego mistrza Fryderyka, księcia saskiego. Dan w Rastemborku w środę po ś. Augustynie r. 1502[9]. Położone były w prokuratorii leckiej. W Czarnem 15 łanów na prawie magdeburskim z obowiązkiem jednej służby zbrojnej otrzymali: Paszko (Pasca)[10] lub Jaśko (Jasca)[9], Mikołaj, Ubaszko (Ubasca) i Anglosz. Dodatkowym obciążeniem wolnych z Czarnego było uczestnictwo w polowaniu, jak często nakazał zakon krzyżacki. Wolni z prokuratorii leckiej (giżyckiej) mogli zakładać barcie w borach i lasach krzyżackich, z czego musieli oddawać trzy rączki miodu z boru. Zezwolono również, „nie-bartnikom" na zakładanie barci w ich własnych granicach, gdzie im wygodnie. Czarne wymienione jest w rejestrze podatkowym z 1535 roku. W spisie osad z 1579 roku Czarne należało do parafii w Miłkach.
Zaraza z 1625 roku spowodowała wyludnienie okolicznych wsi i osad wolnych, w Czarnem ponad 5 łanów.
Szkołę założono w 1820 roku[11]. Według danych opublikowanych w 1821 roku Czarne miało 133 mieszkańców[12]. W 1857 roku w Czarnem mieszkało 136 osób. Nauczycielem był Brodowsky[7]. W 1864 roku Czarne liczyło 151, a w 1867 – 168 mieszkańców[13].
W 1935 roku do szkoły uczęszczało 34 uczniów, pracował jeden nauczyciel[11]. W 1933 roku w miejscowości mieszkało 166 osób[8], a spis powszechny z maja 1939 roku wykazuje 154 mieszkańców[8][11].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:
- Dawny cmentarz ewangelicki założony w połowie XIX wieku[14].
Najstarszy zachowany nagrobek: Marie Baginski †1870. Na cmentarzu znajduje się kwatera wojenna z okresu I wojny światowej. Według zachowanych inskrypcji w zbiorowej mogile pochowano 5 nieznanych żołnierzy armii rosyjskiej †1914/15[15].
W ewidencji znajdują się również stanowiska archeologiczne[16][17]:
- osada nawodna z wczesnej epoki żelaza;
- cmentarzysko kurhanowe z przełomy epoki brązu i żelaza;
- różne stanowiska ze śladami osadnictwa z epoki kamienia łupanego, kamienia, brązu i żelaza.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 19023
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 174 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 grudnia 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1948 r. nr 14, poz. 55)
- ↑ Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 4.
- ↑ Friedrich Leopold von Schrötter Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Litthauen und West - Preussen nebst dem Netzdistrict (...) in den Jahren von 1796 bis 1802.
- ↑ a b Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857 s. 299.
- ↑ a b c Michael Rademacher: Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Landkreis Lyck. 2006. [dostęp 2012-12-08]. (niem.).
- ↑ a b Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 491.,
- ↑ Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 58.
- ↑ a b c Pisz. Z dziejów miasta i powiatu. Pojezierze, Olsztyn, 1970, s. 168.
- ↑ Dr. Leopold Krug, Alexander August Mützell Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Erster Band A-F. Karl August Kümmel, Halle, 1821, s. 236.
- ↑ Rudolf von Hippel Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. według zestawienia starosty von Hippela w roku 1868. Znad Pisy, 19-20. 2010/2011, s. 89.
- ↑ Karta zabytku - cmentarz
- ↑ [I wojna światowa – Czarne
- ↑ Zarządzenie Nr 38/2016 Burmistrza Orzysza - Biuletyn Informacji Publicznej [online], bip.orzysz.pl [dostęp 2022-10-31] (pol.).
- ↑ zał. 2 wykaz stanowisk archeologicznych (pdf), „Zarządzenie Nr 38/2016 Burmistrza Orzysza - Biuletyn Informacji Publicznej”, bip.orzysz.pl [dostęp 2022-10-31] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Strona gminy Orzysz
- Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku - starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
- Wojciech Kętrzyński: O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich.... Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1882, s. 653.
- Siedziba gminy: Orzysz
| Miasto | |
|---|---|
| Części miasta |
|
| Wsie | |
| Części wsi |
|
| Kolonia | |
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Inne miejscowości |
