Zimorodek modropierśny
Alcedo euryzona[1] | |||
Temminck, 1830 | |||
Rycina autorstwa J.G. Keulemansa z książki Richarda Bowdlera Sharpe′a A monograph of the Alcedinidae, or family of kingfishers | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Infragromada | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
zimorodek modropierśny | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
Zimorodek modropierśny[4][5] (Alcedo euryzona) – gatunek niewielkiego ptaka rybożernego z podrodziny zimorodków (Alcedininae) w rodzinie zimorodkowatych (Alcedinidae). Występuje w Azji Południowo-Wschodniej. Tradycyjnie wyróżnia się dwa podgatunki – nominatywny, będący endemitem wyspy Jawa, i A. e. peninsulae, ale obecnie wielu autorów traktuje je jako osobne gatunki. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN podgatunek A. e. euryzona klasyfikowany jest jako krytycznie zagrożony, a A. e. peninsulae jako bliski zagrożenia[6].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał holenderski przyrodnik Coenraad Jacob Temminck w 1830 roku w 4. tomie publikacji Nouveau recueil de planches coloriées d'oiseaux, pour servir de suite et de complément aux planches enluminées de Buffon. Autor nadał gatunkowi nazwę Alcedo cryzona, a jako miejsce typowe podał Jawę[2][7]. Oryginalny epitet gatunkowy zawierał jednak literówkę i został kilka lat później poprawiony przez Temmincka na euryzona[8]. Badania molekularne wykazały, że wszystkie obecnie rozpoznawalne gatunki Alcedo należą do jednego kladu[9][10].
Część opracowań przyjmuje istnienie dwóch podgatunków Alcedo euryzona[4][11]:
- A. e. euryzona Temminck, 1830 – zimorodek modropierśny
- A. e. peninsulae Laubmann, 1941 – zimorodek malajski
Przez część autorów gatunek ten jest uważany za monotypowy, a zimorodek malajski (A. e. peninsulae) traktowany jest jako odrębny gatunek[12][13][14].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Alcedo: łac. alcedo, alcedinis lub halcedo, halcedinis „zimorodek”. Późniejsza pisownia pochodzi od fałszywej etymologii gr. ἁλς hals „morze”[15].
- Euryzona: gr. ευρυς – „eurus” szeroki, gr. ζωνη – „zōnē” pasek, wstęga[16].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Mały zimorodek o nieproporcjonalnie dużej głowie i dziobie oraz krótkim ogonie. Dziób mocny, długi, prosty, głównie czarniawy, ale u samic dolna żuchwa nieco matowoczerwonawa, natomiast u młodych osobników dziób jest nieco krótszy z białawym końcem. Tęczówki głęboko ciemnobrązowe. Nogi i stopy u dorosłych samców od czerwonych do ciemnokasztanowo-brązowych. Występuje dymorfizm płciowy. Samiec ma czarnoniebieską głowę, jej boki, kark, boki szyi i skrzydła. Górne części ciała jasnosrebrzystoniebieskie. Kantarek czarny, ponad nim niewielka ruda plamka. Na bokach szyi biała podłużna plama z rudawym zabarwieniem. Gardło, podgardle i dół szyi białe z niewielkimi rudymi przebarwieniami. Na piersi jasnoniebieski dosyć szeroki pas, brzuch i boki białawe, pokrywy podogonowe z niewielkim rudawym odcieniem. Ogon bardzo krótki, jasnoniebieski z czarnymi brzegami sterówek. Samica różni się od samca bardziej rudą plamką na szyi i rudopomarańczowym brzuchem, bokami i pokrywami podogonowymi. Długość ciała: A. e. euryzona 20 cm[9], A. e. peninsulae 17–20,5 cm[17].
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Według szacunków organizacji BirdLife International zasięg występowania (EOO, Extent of Occurrence) podgatunku A. e. euryzona obejmuje około 173 tys. km²[18], a A. e. peninsulae – 4,04 mln km²[6].
Poszczególne podgatunki zamieszkują:
- A. e. euryzona – indonezyjską wyspę Jawę; przypuszcza się, że został już całkowicie wytępiony we wschodniej części wyspy, gdzie ostatnie okazy zostały odłowione w 1937 roku[9][11].
- A. e. peninsulae – od Gór Tenaserimskich w południowej Mjanmie poprzez zachodnią i południową Tajlandię, Półwysep Malajski do Wielkich Wysp Sundajskich (Sumatra i Borneo)[9].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Zimorodek modropierśny występuje na różnych stanowiskach w okolicach wód: głównie skaliste płynące strumienie i rzeki w wiecznie zielonych lasach, średniej wielkości strumienie w lasach pierwotnych i wysokich lasach wtórnych. Górna granica występowania podgatunku nominatywnego to 1500 m n.p.m., ale spotykany jest głównie na wysokości około 100 m n.p.m.[9] Natomiast dla podgatunku A. e. peninsulae górna granica występowania określona jest na 850 m n.p.m.[6]
Dieta tego gatunku składa się głównie z niewielkich ryb, także z owadów wodnych, małych gadów i skorupiaków, zwłaszcza krewetek. Na ofiarę wyczekuje na gałązkach nad powierzchnią wody, ofiary łapie nurkując pionowo w dół, potem wraca na gałązkę. Ofiarę zabija uderzając nią w gałąź lub w kamienie. Długość pokolenia jest określana na 4,5 roku[18], a u A. e. peninsulae na 3,1 roku[6].
Rozmnażanie[edytuj | edytuj kod]
Nie ma wielu szczegółowych informacji o rozmnażaniu tego gatunku. Okres lęgowy obejmuje dość długi czas od stycznia do połowy sierpnia, związane to jest z dużym obszarem występowania tego gatunku. Gniazda buduje w nadbrzeżnych skarpach w sąsiedztwie strumieni w gęstym lesie. Jaja białe. W lęgu od 3 do 5 jaj[9].
Status[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN zimorodek modropierśny (podgatunek A. e. euryzona) jest klasyfikowany jako gatunek krytycznie zagrożony (CR, ang. Critically Endangered). Liczebność populacji jest szacowana na więcej niż 50, a mniej niż 240 dorosłych osobników, gatunek ten opisywany jest jako bardzo rzadki. Obecnie jedynym miejscem lęgowym, w którym obserwuje się ten gatunek, jest Park Narodowy Gunung Halimun Salak. Ze względu na ciągłe zmniejszanie się naturalnego habitatu tego gatunku BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako spadkowy[3][18]. Natomiast zimorodek malajski (podgatunek A. e. peninsulae) jest klasyfikowany jako gatunek bliski zagrożenia (NT, ang. Near Threatened). Jego liczebność nie została oszacowana, ale opisywany jest jako pospolity lub niepospolity, a z powodu wylesiania i zmniejszania się jego naturalnego habitatu trend populacji uznawany jest za spadkowy[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Alcedo euryzona, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Denis Lepage: Javan Blue-banded Kingfisher Alcedo euryzona Temminck, CJ 1830. Avibase. [dostęp 2023-12-27]. (ang.).
- ↑ a b Alcedo euryzona, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: ALCEDINIDAE Rafinesque, 1815 - ZIMORODKOWATE - KINGFISHERS (wersja: 2023-09-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-12-27].
- ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 161, 1999.
- ↑ a b c d e Alcedo peninsulae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2024-01-05] (ang.).
- ↑ Coenraad Jacob Temminck , „Nouveau recueil de planches coloriées d'oiseaux, pour servir de suite et de complément aux planches enluminées de Buffon”, IV, Paryż 1830, s. 508 (fr.).
- ↑ J.L. Peters , Check-list of birds of the world, t. 5, 1945, s. 175 (ang.).
- ↑ a b c d e f Limparungpatthanakij , W. L.: Javan Blue-banded Kingfisher Alcedo euryzona, version 1.0. [w:] Birds of the World (N. D. Sly, Editor) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2022. [dostęp 2023-12-27]. (ang.).
- ↑ G. Moyle i inni, Feeding behavior, toe count, and the phylogenetic relationships among alcedinine kingfishers (Alcedininae), „Journal of Avian Biology”, 38, 2007, s. 317–326, DOI: 10.1111/J.2007.0908-8857.03921.x .
- ↑ a b Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 6: Mousebirds to Hornbills. Barcelona: Lynx Edicions, 2001, s. 235. ISBN 978-84-96553-78-1. (ang.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.2) Rollers, ground rollers, kingfishers. [dostęp 2023-12-27]. (ang.).
- ↑ Alan P. Peterson , CORACIIFORMES, Wersja 4.013 (2021-11-24) [online], Zoonomen Nomenclatural data [dostęp 2023-12-27] (ang.).
- ↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 8 [online], grudzień 2023 [dostęp 2023-12-27] .
- ↑ Alcedo, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-12-27] (ang.).
- ↑ Euryzonas, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-12-27] (ang.).
- ↑ Limparungpatthanakij , W. L.: Malaysian Blue-banded Kingfisher Alcedo peninsulae, version 1.0. [w:] Birds of the World (N. D. Sly, Editor) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2022. [dostęp 2024-01-05]. (ang.).
- ↑ a b c Javan Blue-banded Kingfisher Alcedo euryzona. BirdLife International, 2023. [dostęp 2023-12-27]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, filmy i nagrania głosów podgatunek Alcedo euryzona. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia, filmy i nagrania głosów podgatunek Alcedo peninsulae. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].