Kościół św. Krzyża w Cieszynie
 nr rej.:- A/826/2021 z 9 czerwca 2021 (woj. śląskie)[1] - A-238/77 z 14 grudnia 1977 (woj. bielskie)[2] | |||||||||||||||||||
| kościół klasztorny | |||||||||||||||||||
 Kościół św. Krzyża w Cieszynie, 2013 | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||||
| Parafia | |||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
14 września | ||||||||||||||||||
| Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||
| Relikwie | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Cieszyna  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego  | |||||||||||||||||||
 49°44′54,7″N 18°38′04,4″E/49,748528 18,634556
| |||||||||||||||||||
Kościół św. Krzyża w Cieszynie – barokowa świątynia pochodząca z początku XVIII w. znajdująca się w centrum miasta, przy ulicy Księdza Leopolda Szersznika.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Początkowo w tym miejscu znajdowała się kaplica wzniesiona w 1648 roku, która przekazana została zakonowi jezuitów po ich przybyciu do Cieszyna w 1670 r. Jezuici znaleźli wśród cieszyńskiej szlachty wielu sprzymierzeńców – jeden z nich, starosta ziemski Adam Wacław Paczyński, wystawił zakrystię i ambonę, a w 1712 r. ufundował konwikt (który miał być zarządzany przez jezuitów) dla 16 biednych szlacheckich chłopców, szukających nauki w Cieszynie. Kaplica mogła w tym czasie pomieścić ok. 500 osób i wraz z napływem wiernych doceniających jezuickie kazania, w 1707 roku została przekształcona w kościół pod wezwaniem Świętego Krzyża. Po kasacie zakonu w 1773 r. kościół przekształcono w kościół gimnazjalny i służył głównie uczniom z cieszyńskiego gimnazjum. W latach 1781-82 staraniem ks. Leopolda Szersznika przeprowadzono rozbudowę kościoła, świątynia uzyskała m.in. sklepienie oraz wieżę. Po pożarze w 1789 r. kościół został odrestaurowany w stylu barokowym. Wtedy też powstał nowy ołtarz główny w stylu klasycystycznym, z płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny Ukrzyżowania i Ostatniej Wieczerzy. Kościół był odnawiany jeszcze wielokrotnie w XIX i XX wieku, a jedna z większych renowacji odbyła się w 1862 roku i obejmowała przebudowę wieży kościelnej[3].
W 1773 r. zakon jezuitów został rozwiązany. Rezydencja jezuitów w Cieszynie została sprzedana, gimnazjum przejęło państwo, kościół św. Krzyża zamieniono na kościół gimnazjalny. Jego nadzorcą został ks. Szersznik, który w 1782 r. zasklepił wnętrze i wzniósł wieżę z hełmem, zwieńczonym ośmioboczną latarnią. Kierował też odbudową kościoła po pożarze w 1789 r. W 1794 r. ufundowano nowy ołtarz według projektu Andreasa Kaspara Schweigla (obecnie bez nadstawy). Według jego projektu powstały zapewne, także dwa boczne ołtarze oraz ambona. Wzniesiono też późnobarokowy chór[3].
Kościół należał do 2005 r. do parafii św. Marii Magdaleny. Następnie został wydzierżawiony zakonowi franciszkanów, którzy prowadzą dom rekolekcyjny w sąsiednim budynku dawnego klasztoru jezuitów. Klasztor franciszkanów i kościół należą obecnie do Prowincji Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny Zakonu Braci Mniejszych w Katowicach[4].
Architektura[edytuj | edytuj kod]
Kościół św. Krzyża ma charakter budowli stylu późnobarokowym. Jest jednonawową, trójprzęsłową świątynią na rzucie prostokąta. Nawa kościoła (z wieżą w części środkowej) zamyka apsyda, za którą jest wydzielona zakrystia, dawna zakrystia i składzik. W przyziemiu mieści się kruchta, która jest otwarta do nawy trzema arkadami o łuku koszowym, w stiukowych obramieniach. Ściany nawy zostały podzielone filarami o wklęsłych narożnikach, które objęte są przez jońskie pilastry oraz półpilastry. W wyposażeniu zachowały się późnobarokowy ołtarz główny, barokowo-klasycystyczna ambona oraz barokowy chór muzyczny[5]. Część ołtarzowa, skierowana jest ku północy i zasklepiona została hemisferycznie z lunetami. Sklepienia kościoła o formie żaglastej, zostały wydzielone szerokimi gurtami. Sklepienia zakrystii zostały sklepione kolebkowo o łuku segmentowym, a w dawnej zakrystii kolebkowo z lunetami. W nawie i prezbiterium zachowała się dziewiętnastowieczna posadzka marmurowa o dwubarwnym wątku. Z przełomu XVIII i XIX w. pochodzą obrazy Ukrzyżowania (ołtarz główny) i Matki Bożej (ołtarz boczny)[5].
Późnobarokowa fasada z XVIII wieku jest trójosiowa i została podzielona pilastrami jońskimi. Na jej osi znajduje się kamienny portal, który został zwieńczony łukiem koszowym z falistym przyczółkiem. Nad portalem jest widoczne okno zamknięte łukiem koszowym z główką putta w zworniku[5].
Elewację zdobią figury św. Franciszka z Asyżu i św. Józefa z Dzieciątkiem (umieszczone w niszach sklepionych hemisferycznie), zapewne ze względu na osobę cesarza Franciszka Józefa I, wymienionego na tablicy renowacyjnej we wnętrzu świątyni po lewej stronie od wejścia[6].
Górną kondygnację fasady od połaci dwuspadowego i jednopołaciowego dachu oddziela cokół, zza którego widoczna jest kwadratowa wieża z tarczami zegarowymi. W narożnikach wieży zostały utworzone kompozytowe pilastry. Na osi wieży znajduje się owalne okno, powyżej którego, po czterech stronach wstawiono okna zamknięte łukiem półkolistym. Hełm wieży jest czteropołaciowy z ośmioboczną latarnią. W bocznej elewacji nawy znajdują się duże okna zamknięte nadwieszonym łukiem półkolistym, z szerokimi obramieniami ze zwornikami. Elewacja części prezbiterialnej obejmują pilastry, z oknami w dwu strefach[5].
-
Widok z ul. ks. Leopolda Szersznika -
Fasada kościoła -
Wieża kościelna
Msze święte[edytuj | edytuj kod]
Msze święte odprawiane są[7]:
- w niedziele i święta nakazane: 10:00, 19:00
- od poniedziałku do soboty: 9:00
- dla młodzieży: w czasie nauki szkolnej we wtorek o godz. 19:00
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków województwa śląskiego w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 2 lipca 2021 r. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2021-07-03]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ a b Janusz Spyra, Via Sacra. Kościoły i klasztory w Cieszynie i Czeskim Cieszynie, Cieszyn: Biuro Promocji i Informacji. Urząd Miejski w Cieszynie, 2008, s. 91-100, ISBN 978-83-89835-35-2.
- ↑ Cieszyn. www.panewniki.franciszkanie.pl. [dostęp 2012-12-28].
- ↑ a b c d Katalog Zabytków Sztuki w Polsce. Tom Vi. Województwo Katowickie. Miasto Cieszyn i powiat cieszyński, Katowice: Instytut Sztuki Polskiej akademii Nauk i Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 1974, s. 16-18.
- ↑ Marcin Żerański: Cieszyn i Czeski Cieszyn – śladem tramwaju. Cieszyn: Pracownia na Pastwiskach, 2011, s. 59. ISBN 978-83-933109-0-6.
- ↑ Wit Chlondowski OFM, Msze św. i spowiedź [online], www.cieszyn.franciszkanie.pl [dostęp 2016-08-24].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Teresa Małkowska-Holcerowa i Jan Samek (red.): Katalog zabytków sztuki w Polsce. Miasto Cieszyn i powiat cieszyński. T. IV, z. 3: Województwo katowickie. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1974.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Historia kościoła na stronie klasztornej (dostęp 17.05.2018)