Ľubovnianska vrchovina

Ľubovnianska vrchovina (słowacka część Beskidu Sądeckiego) na tle podziałów regionalnych słowackiego i polskiego

Widok z grzbietu Ośli Wierch – Wysoki Gruń

Krzyż na Oślim Wierchu

Kościół w miejscowości Hraničné

Magura Orłowska, widok z Zamku Pławiec

Zachodnia część pasma

Ľubovnianska vrchovina – region w Beskidach Zachodnich różnie określany w literaturze. Zgodnie z regionalizacją słowacką oraz częścią polskich geografów jest to słowacka nazwa Beskidu Sądeckiego. Tak rozumiana Ľubovnianska vrchovina w granicach Słowacji składa się z dwóch osobnych części. Pierwsza ciągnie się od Gromadzkiej Przełęczy przez Eliaszówkę (1023 m) po dolinę Popradu w Muszynie, druga obejmuje wschodnie fragmenty Gór Leluchowskich. Według części polskich autorów nazwa Ľubovnianska vrchovina odnosi się zaś wyłącznie do pasma stanowiącego część Beskidu Sądeckiego będącego przedłużeniem na wschód Pasma Radziejowej, dla którego stosują jako polską nazwę Pasmo Lubowelskie, Góry Lubowelskie lub Pogórze Lubowelskie. Inni twierdzą zaś, że jest to osobny mezoregion niebędący częścią Beskidu Sądeckiego i stosują dlań nazwę Pogórze Popradzkie. Najwyższy szczyt – Eliaszówka znajduje się na zachodnim krańcu tego pasma.

Nazewnictwo

Słowacka nazwa gór Ľubovnianska vrchovina, jak i spotykane jej polskie tłumaczenia Pasmo Lubowelskie, Góry Lubowelskie, Pogórze Lubowelskie, pochodzi od miasta Lubowla, które zresztą nie znajduje się na nim, lecz w Spišsko-šarišskim medzihoriu (zwanym w niektórych polskich opracowaniach Kotliną Lubowelską). W niektórych polskich publikacjach akceptuje się nazewnictwo słowackie, przy czym w przewodnikach i na mapach zwykle nie używa się nazwy Pogórze Lubowelskie, lecz Góry Lubowelskie. Przed 1918 używało się zbiorczej nazwy tych pasm – Beskid Nadpopradzki.

Topografia

Według części autorów nie można przeprowadzić żadnej topograficznej granicy między Pasmem Radziejowej a Ľubovnianską vrchoviną, gdyż jest to to samo pasmo górskie, a różnice w nazewnictwie związane są tylko z granicą państwową. Jednak według innych granicę taką można przeprowadzić. Według polskiej regionalizacji Jerzego Kondrackiego od wschodu i północnego wschodu naturalną granicę Ľubovnianskiej vrchoviny tworzy głęboka dolina Popradu. Od zachodu umowną granicę między Pasmem Radziejowej a Ľubovnianską vrchoviną prowadzi się od Popradu doliną Czercza, przez Gromadzką Przełęcz i dolinę potoku Wielki Lipnik. Od południa wzniesienia Gór Lubowelskich opadają do Kotliny Lubowelskiej. Można w nich wyróżnić cztery grupy:

• północno-wschodni grzbiet Eliaszówki poprzez Świni Groń (935 m) i Karczmarską Górę (605 m) opadający do Popradu (biegnie nim granica polsko-słowacka)
• grzbiet ciągnący się od Eliaszówki po dolinę potoku Hranična ze szczytami Medvedelica (888 m), Petríkov vrch (932 m),
• rozgałęziony grzbiet od doliny potoku Hranična po dolinę potoku Wielki Lipnik ze szczytami: Niemiecki Wierch (842 m), Ośli Wierch (859 m), Kóta (772 m), Hruba klada (803 m), Szeroki Wierch (884 m), Wysoki Gruń (668 m), Solowka (828 m), Okrúhla (828 m), Sliboń (789 m)
• zataczający łuk grzbiet od doliny Lipnika po Poprad ze szczytami: Patria (772 m), Magura Orłowska (839 m), Magura Kurczyńska (894 m), Zbójnicki Wierch (721 m), Wielka Polana (794 m), Sucha Góra (561 m).

Część Ľubovnianskiej vrchoviny stanowiącej przedłużenie Gór Leluchowskich ograniczona jest od południowego zachodu Górami Czerchowskimi, od południowego wschodu doliną Topľi, od wschodu doliną Sveržovki. Geografowie polscy granicę Beskidu Sadeckiego, a zatem i Ľubovnianskiej vrchoviny, prowadzą Przełęczą Tylicką. Według podziałów słowackich granica ta znajduje się zaś bardziej na wschód na przełęczy Beskid. Głównym wzniesieniem tej części gór jest graniczny Kamienny Horb (826 m).

Opis pasma

Część leżąca na zachód od Popradu zbudowana jest głównie z fliszu karpackiego, jednak w dolinie potoku Wielki Lipnik i Mały Lipnik, a także na południowych stokach Szczoba występują skały wapienne. Wapienne tzw. Skałki Udolskie występują również w miejscowości Udol. W miejscowości Sulin znajduje się źródło wody mineralnej zwane Sulinką, dostępne również bezpłatnie dla turystów. Turystów mogą zaskakiwać tutaj ogromne, nieposzatkowane na poletka łąki i pastwiska, na których wypasane jest bydło, owce i nadal gospodarują tutejsze spółdzielnie produkcyjne.

Turystyka

Ruch turystyczny jest znikomy, a dla turystów z Polski region ten jest praktycznie nieznany. Licznie odwiedzany jest jedynie Zamek Lubowelski, a po 1995 popularne i odwiedzane również przez Polaków stało się Sanktuarium Matki Boskiej Litmanowskiej na polanie Zvir. Najciekawszymi widokowo są wielkie połoniny w Litmanowej, Jarzębinie, Kremná, czy na grzbiecie Ośli Wierch – Wysoki Gruń. W Jarzębinie znajdują się efektowne wapienne skałki oraz Jarzębiński Przełom na potoku Mały Lipnik. Bogdan Mościcki w swoim przewodniku o Górach Lubowelskich pisze: … to obszar spokojny. Z wyjątkiem otoczenia Starej Lubowli spotyka się niewielu ludzi, a turystów – prawie wcale. Najbardziej oddalone od spraw tego świata są Legnava i Starina. Niektóre szlaki turystyczne są słabo oznakowane i wędrówka wymaga wnikliwego ich wyszukiwania oraz dobrej orientacji w terenie.

Niektóre szlak turystyczne

– niebieski : Lubowla – przełęcz Vabec – Čertova skala – Przełom Jarzębiński – Jarzębina. 3:25 h, ↓ 3:05 h

– czerwony: Lubowla – Zamek Lubowelski – Ośli Wierch – Sliboń – Sulinka. 4:40 h, ↓ 4:50 h

– zielony: Mniszek nad Popradem – Ośli Wierch. 3:30 h, ↓ 3:10 h

– zielony: Lubowla – Hruba klada – Matysowa. 2 h

– niebieski: Muszyna – Legnava – Magura Kurczyńska – Andrejovka (przysiółek Orlova). Z Legnavy 3 h, ↓ 3:05 h

– żółty: Orlov – Magura Orłowska – Magura Kurczyńska. 2:15 h, ↓ 1:55 h

– niebieski: Sulinka – Mniszek nad Popradem. Trasa wzdłuż Popradu, po słowackiej stronie

– żółty: Vabec – Ośli Wierch. 1:10 h, ↓ 55 min.