40 Eridani
| ο² Eri A | |||||||||||||||||||
 Położenie w gwiazdozbiorze (gwiazda oznaczona ο²) | |||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
04h 15m 16,320s[1] | ||||||||||||||||||
| Deklinacja |
−07° 39′ 10,34″[1] | ||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) |
−3421,43 ± 0,36 mas/rok[1] | ||||||||||||||||||
| Prędkość radialna |
−42,32 ± 0,08 km/s[1] | ||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||||||||||||
| Typ widmowy |
K0,5 V[1] | ||||||||||||||||||
| Masa | |||||||||||||||||||
| Promień | |||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] |
−0,42 ± 0,04[2] | ||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||||||||||||
| Jasność | |||||||||||||||||||
| Okres obrotu |
34–44,5 d[2] | ||||||||||||||||||
| Wiek |
6,9 ± 4,7 mld[2] lat | ||||||||||||||||||
| Temperatura |
5072 ± 53 K[2] | ||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||
| Krąży wokół | |||||||||||||||||||
| Półoś wielka |
10 977 pc[4] | ||||||||||||||||||
| Mimośród |
0,5400[4] | ||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| ο² Eri B | |||||||||
| |||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||
| Gwiazdozbiór |
Erydan | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
04h 15m 21,786s[5] | ||||||||
| Deklinacja |
-07° 39′ 29,22″[5] | ||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||
| Odległość |
16,453 ly | ||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||
| Ruch własny (DEC) |
−3377 ± 4,1 mas/rok[5] | ||||||||
| Prędkość radialna |
−21 ± 10 km/s[5] | ||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||
| Typ widmowy |
DA2,9[5] | ||||||||
| Masa | |||||||||
| Promień | |||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||
| Jasność | |||||||||
| Wiek |
5,0 ± 1,0 mld lat[7] | ||||||||
| Temperatura |
16 700 K[3] | ||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||
| Krąży wokół |
składnika A | ||||||||
| Półoś wielka |
~400 au[3] | ||||||||
| Okres orbitalny |
~7200 lat[3] | ||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||
| |||||||||
| ο² Eri C | |||||||||
|
| |||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||
| Gwiazdozbiór |
Erydan | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
04h 15m 21,539s[8] | ||||||||
| Deklinacja |
-07° 39′ 20,72″[8] | ||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||
| Odległość |
16,353 ± 0,026 ly | ||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||
| Ruch własny (DEC) |
−3419 mas/rok[8] | ||||||||
| Prędkość radialna |
−45 ± 5 km/s[8] | ||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||
| Typ widmowy |
M4,5 V[8] | ||||||||
| Masa | |||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||
| Jasność | |||||||||
| Wiek |
5,2 ± 1,2 mld lat[7] | ||||||||
| Temperatura |
3500 K[3] | ||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||
| Krąży wokół |
składnika B | ||||||||
| Półoś wielka |
6,931 ± 0,05 au[6] | ||||||||
| Okres orbitalny | |||||||||
| Mimośród |
0,4300 ± 0,0027[6] | ||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||
| |||||||||
40 Eridani (Keid, Omikron-2 Eridani) – gwiazda potrójna w gwiazdozbiorze Erydanu, odległa od Słońca o około 16,5 roku świetlnego. Wokół głównego składnika krąży planeta.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Tradycyjna nazwa gwiazdy, Keid, wywodzi się od arabskiego القيض al-qaiḍ, co oznacza „skorupy jaj” i, podobnie jak nazwa sąsiedniej gwiazdy Beid („jajo”), nawiązuje do arabskiego wyobrażenia strusiego gniazda[3][9]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna formalnie zatwierdziła użycie nazwy Keid dla określenia 40 Eridani A[10].
Charakterystyka obserwacyjna[edytuj | edytuj kod]
Główną gwiazdę układu, 40 Eridani A, można bez problemu dostrzec gołym okiem. W 1783 roku angielski astronom William Herschel odkrył, że nie jest ona gwiazdą pojedynczą. W 1851 roku rosyjski astronom Otto Wilhelm von Struve stwierdził, że ciemniejszy składnik sam jest gwiazdą podwójną. Wreszcie w 1910 r. Henry Norris Russell, Edward Charles Pickering i Williamina Fleming stwierdzili, że składnik B pomimo małej jasności jest białą gwiazdą typu widmowego A. To oznaczało, że musi mieć bardzo małe rozmiary; był to pierwszy odkryty biały karzeł[7].
System 40 Eridani obecnie zbliża się do Słońca w ruchu dookoła Centrum Galaktyki, które obiega po ekscentrycznej orbicie. Za 19 tysięcy lat osiągnie minimalną odległość 4,57 pc (15,5 ly), pojaśnieje wówczas do 4,24m, po czym ponownie zacznie się oddalać[4].
Charakterystyka fizyczna[edytuj | edytuj kod]
40 Eridani A[edytuj | edytuj kod]
40 Eridani A jest gwiazdą ciągu głównego, pomarańczowym karłem należącym do typu widmowego K0,5. Ma ona niższą temperaturę niż Słońce, około 5070 K[2] i jasność równą 40% jasności Słońca[3]. Gwiazda ma promień około 0,81 promienia Słońca i masę równą 0,78 masy Słońca[2]. Charakteryzuje ją aktywność magnetyczna przejawiająca się w cyklu trwającym 10,1 roku, podobnym do cyklu słonecznego[11].
40 Eridani BC[edytuj | edytuj kod]
40 Eridani to rozległy układ potrójny. Parę gwiazd 40 Eridani BC dzieli od głównej gwiazdy A odległość kątowa równa 83,7 sekundy kątowej (pomiar z 2016 r.)[12], co odpowiada odległości w przestrzeni około 400 au[3]. Okres orbitalny tego układu jest oceniany na około 8000 lat[2]. Składniki B i C dzieli około dziesięciokrotnie mniejsza odległość: na niebie są oddalone o 8,3″ (w 2016 r.)[12], a w przestrzeni średnio o 35 au[6]. Ze względu na eliptyczność orbity, gwiazdy te zbliżają się na odległość 20 au i oddalają na 49 au w okresie 230 lat[6].
Składnik B jest białym karłem o obserwowanej wielkości 9,5m (typu widmowego DA2,9), który ma masę 0,58 masy Słońca[6], wysoką temperaturę 16 700 K i promień równy zaledwie 1,48 promienia Ziemi[3]. Gęstość materii tej gwiazdy to około ćwierć tony na centymetr sześcienny. Jest to jądro gwiazdy, która w przeszłości była najjaśniejszym i najmasywniejszym składnikiem układu (przypuszczalnie o masie bliskiej masy Słońca), ale zakończyła już swe życie, przechodząc przez etap czerwonego olbrzyma i odrzucając otoczkę[3]. Wiek całego układu jest oceniany na około 5 miliardów lat, gwiazda B stała się białym karłem i stygnie od około 100 milionów lat[7].
40 Eridani C jest czerwonym karłem 11. obserwowanej wielkości. Ma masę zaledwie 0,2 M☉[6]. Jest to gwiazda rozbłyskowa, której pole magnetyczne wywołuje silne rozbłyski i pojaśnienie w całym zakresie spektralnym[3]. Należy ona do typu widmowego M4,5, jako gwiazda zmienna ma oznaczenie DY Eridani[8].
Towarzysze optyczni[edytuj | edytuj kod]
40 Eridani ma także dwóch towarzyszy wizualnych. Składnik D jest oddalony od głównej gwiazdy o 481,4″ i ma wielkość gwiazdową 12,62m. Składnik E dzieli od A odległość 569,9″ (prawie 10 minut kątowych), ma on wielkość 12,99m i obserwacje ruchu własnego ukazują, że nie jest fizycznie związany z układem 40 Eridani[12].
Układ planetarny[edytuj | edytuj kod]
W 2018 roku metodą pomiaru zmian prędkości radialnej odkryto pierwszą planetę krążącą wokół 40 Eridani A. Jest to superziemia o masie 8,5 razy większej niż masa Ziemi, okrążająca gwiazdę w okresie 42 dni. Sygnał zmian prędkości radialnej gwiazdy, wynikający z przyciągania planety, został niezależnie wykryty przez dwa zespoły naukowców. Planeta krąży blisko gwiazdy, ale może mieć atmosferę[2][13].
| Towarzysz |
Masa (MJ) |
Okres orbitalny (dni) |
Półoś wielka (au) |
Ekscentryczność |
|---|---|---|---|---|
| b[14] | 0,02665 ± 0,00148 | 42,378 ± 0,01 | 0,215 ± 0,008 | 0,04 +0,05−0,03 |
Ekosfera 40 Eridani A, czyli zakres orbit planet, które przy odpowiedniej atmosferze mogłyby mieć na powierzchni ciekłą wodę, rozciąga się od 0,556 do 1,103 au od gwiazdy[7]. Hipotetyczna planeta krążąca w niej w odległości 0,613 au od gwiazdy miałaby okres obiegu równy 202,5 dnia ziemskiego (na podstawie III prawa Keplera). Gwiazda A widziana z takiej planety miałaby średnicę kątową 0,92°, czyli jej tarcza byłaby o 70% szersza niż Słońce widziane z Ziemi. Na niebie gwiazda podwójna 40 Eri BC świeciłaby z jasnością −7,68m[15]. Pomiary prędkości radialnej gwiazd układu jak na razie wykluczyły obecność planet o masie większej niż 4 masy Jowisza krążących po orbitach ciaśniejszych niż 5,2 au[7].
Jest bardzo mało prawdopodobne, że planety krążą w ekosferze wokół gwiazdy B, ponieważ w trakcie przekształcania się 40 Eridani B w czerwonego olbrzyma, a następnie białego karła takie planety zostałyby zniszczone. Obecnie ekosfera znajduje się zaledwie 0,06 au od gwiazdy, co odpowiada okresowi obiegu ok. 7,8 dnia[7]. Gwiazda 40 Eridani C jest skłonna do rozbłysków, które czasowo znacznie zwiększają emisję nie tylko światła widzialnego, ale także promieniowania rentgenowskiego, przez co są niebezpieczne dla potencjalnego życia w klasycznie definiowanej ekosferze gwiazdy[7].
W fikcji[edytuj | edytuj kod]
W uniwersum Star Trek wokół gwiazdy 40 Eridani A krąży planeta Wolkan, z której pochodzi rasa Wolkan, pierwszy gatunek inteligentnych istot pozaziemskich poznany przez ludzkość[11].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h 40 Eridani A w bazie SIMBAD (ang.) [dostęp 2018-09-21].
- ↑ a b c d e f g h i j Bo Ma, et al.. The first super-Earth detection from the high cadence and high radial velocity precision Dharma Planet Survey. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 480 (2), s. 2411–2422, 2018. DOI: 10.1093/mnras/sty1933. arXiv:1807.07098. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Jim Kaler: Keid. STARS. [dostęp 2017-02-04]. (ang.).
- ↑ a b c Anderson E., Francis C: HIP 19849. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-09-12]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h 40 Eridani B w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d e f g h i Brian D. Mason, William I. Hartkopf, Korie N. Miles. Binary Star Orbits. V. The Nearby White Dwarf - Red Dwarf pair 40 Eri BC. „Astronomical Journal”. arXiv:1707.03635. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h 40 (Omicron2) Eridani 3. Sol Station. [dostęp 2017-03-04]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i 40 Eridani C w bazie SIMBAD (ang.) [dostęp 2018-09-21].
- ↑ Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 220. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
- ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2018-06-01. [dostęp 2018-09-21].
- ↑ a b Exploring Strange New Worlds: “Star Trek” Planet Vulcan Found. University of Florida, 2018-09-18. [dostęp 2018-09-21]. (ang.).
- ↑ a b c Mason et al.: WDS J04153-0739A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
- ↑ Matías R. Díaz, et al.. The Test Case of HD 26965: Difficulties Disentangling Weak Doppler Signals from Stellar Activity. „The Astronomical Journal”. 155 (3), 2018. DOI: 10.3847/1538-3881/aaa896. (ang.).
- ↑ HD 26965 b w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)
- ↑ Omicron(2) Eridani. Internet Stellar Database. [dostęp 2017-03-04]. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- STF 518ABC w bazie SIMBAD (ang.)