Agnieszka Chacińska
| |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data urodzenia |
13 listopada 1969 |
| profesor nauk biologicznych | |
| Specjalność: biologia molekularna, biochemia komórki | |
| Alma Mater | |
| Doktorat |
3 października 2000[1] – biologia |
| Habilitacja |
26 czerwca 2008[1] – biochemia |
| Profesura |
28 lipca 2014[1] |
Agnieszka Chacińska (ur. 13 listopada 1969[2]) – polska biolog molekularna, profesor nauk biologicznych, dyrektor IMol[1].
Interesuje się biochemią komórek oraz molekularnymi aspektami biologii komórki, w szczególności biogenezą, transportem i degradacją białek mitochondrialnych oraz ich nieprawidłowym funkcjonowaniem prowadzącym do patologii. Jej badania koncentrują się na związkach między transportem białek mitochondrialnych a homeostazą białek komórkowych. Członkini Europejskiej Organizacji Biologii Molekularnej[3], Academia Europea[4], Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina[5]. Członek korespondent Polskiej Akademii Nauk (2016)[2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Ukończyła studia na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego (1988–1993)[6]. Za rozprawę „Molekularna analiza przyczyn defektu oddechowego mutanta Nam9p i jego zależność od prionu (PSI) u drożdży”, przygotowaną pod kierunkiem prof. Magdaleny Boguty w Instytucie Biochemii i Biofizyki PAN, uzyskała stopień doktora biochemii (2000), a następnie, za pracę pt. „Współpraca multimerycznych kompleksów białkowych w transporcie prekursorów do mitochondriów”, stopień doktora habilitowanego w tym samym instytucie (2008). W roku 2014 otrzymała tytuł profesora nauk biologicznych[1].
Była wizytującym naukowcem w laboratorium Profesora Gottfrieda Schatza, Biozentrum, Uniwersytet w Bazylei, Szwajcaria (1996–1998). Odbyła staż podoktorski u profesora Nikolausa Pfannera w Instytucie Biochemii i Biologii Molekularnej Uniwersytetu we Fryburgu (2001–2004), gdzie następnie została kierownikiem własnej grupy badawczej (2004–2009). Później objęła stanowisko profesora w Międzynarodowym Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie (2009–2017); w 2016 r. pełniła tam też funkcję Zastępcy Dyrektora ds. Rozwoju. W latach 2017–2019 była dyrektorem Centrum Nowych Technologii Uniwersytetu Warszawskiego[6]. W 2020 r. została mianowana dyrektorem nowej jednostki naukowej PAN – IMol[7][1].
Jest członkiem Rady Kuratorów Wydziału II Nauk Biologicznych i Rolniczych PAN oraz członkiem Komitetu Biologii Molekularnej Komórki PAN[1].
Działalnośc naukowa
[edytuj | edytuj kod]Prowadzi badania w obszarze biologii molekularnej komórki, w szczególności dotyczące biogenezy mitochondriów. Odkryła mechanizmy odpowiedzialne za transport i dojrzewanie ponad tysiąca białek funkcjonujących w mitochondriach[8][9][10][11][12] oraz molekularne podstawy dynamiki translokazy białek mitochondrialnych TIM23 odpowiedzialnej za transport białek przez i do wewnętrznej błony mitochondrium[9]. Uzupełnieniem poznanych wcześniej szlaków i mechanizmów biogenezy białek mitochondrialnych była identyfikacja białka nazwanego Mia40, które dało początek odkrycia ścieżki działającej poprzez regulowaną wymianę disiarczkową i stanowiącej nowy mechanizm produktywnego transportu frakcji białek mitochondrialnych[12].
Zainteresowanie wczesnymi etapami importu białek do mitochondriów[13] doprowadziło Chacińską i kierowaną przez nią grupę do odkrycia, że wiele białek mitochondrialnych jest skutecznie degradowanych w cytozolu poprzez system oparty na proteasomie, maszynerii komórkowej do degradacji białek[14][15]. Ponadto grupa dojrzałych białek mitochondrialnych podlega procesowi retrotranslokacji z mitochondriów do cytozolu w celu ich degradacji przez proteasom[15]. Odkrycie roli degradacji przez proteasom w regulacji proteomu mitochondrialnego stanowiło przełom oraz jest źródłem nowych strategii leczenia grupy chorób o podłożu genetycznym, tzw. mitochondrialnych, które do dziś pozostają nieuleczalne[16].
Chacińska i współpracownicy odkryli pierwsze reakcje komórki na stres związany z defektami lub opóźnieniami w imporcie białek mitochondrialnych, powodującymi akumulacją prekursorów białek mitochondrialnych w cytozolu. Te reakcje stresowe obejmują regulację translacji oraz regulację proteasomu[14][17]. Komórki ludzkie reagują na defekty mitochondrialne poprzez ekspresję alternatywnej, bardziej aktywnej wersji proteasomu z podjednostkami typowymi dla immunoproteasomu. Mechanizmy podwyższonej aktywności proteasomu, obecne zarówno w drożdżach, nicieniach, jak i komórkach ludzkich, chronią komórki przed stresem proteotoksycznym, sprzyjając ich przetrwaniu. Jeśli degradacja białek jest nieskuteczna, mitochondrialne białka prekursorowe tworzą złogi, które mogą stać się toksyczne dla komórki i prowadzić do jej degeneracji obserwowanej w chorobach związanych z wiekiem[17][18][19].
Odkrycia Agnieszki Chacińskiej są istotne dla zrozumienia wielu chorób, np. chorób mitochondrialnych – rzadkich chorób o podłożu genetycznym o ciężkim przebiegu, a także powszechnych chorób cywilizacyjnych, np. zaburzeń metabolicznych, neurodegeneracji, demencji związanych z wiekiem, a także nowotworów[14][16][17][18][19].
Nagrody, wyróżnienia i członkostwa
[edytuj | edytuj kod]- 2017–2023 – lider programu „Regenerative Mechanisms for Health” (ReMedy) Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (wraz z prof. Magdą Konarską)[20][21]
- 2016 – grant Maestro (Narodowe Centrum Nauki; 2016–2022)[22]
- 2016 – Polsko-Niemiecka Nagroda Naukowa Copernicus, wraz z prof. Peterem Rehlingiem (Fundacja na rzecz Nauki Polskiej wraz z Deutsche Forschungsgemeinschaft[23]
- 2016 – Nagroda Prezesa Rady Ministrów za osiągnięcia w zakresie działalności naukowej[24]
- 2015 – Nagroda Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w uznaniu wybitnych osiągnięć naukowych[25]
- 2009 – program Welcome (Fundacja na rzecz Nauki Polskiej)[26]
- 2009 – grant EMBO Installation[27]
- Członkini Naukowej Rady eLife (Board of Reviewing Editors) w dziedzinach biochemii i biologii komórki[28][29]
- Członkini Międzynarodowej Rady Doradczej Instytutu Chemii Organicznej i Biochemii Czeskiej Akademii Nauk[30]
- Członkini Rady Doradczej, Centro de Biologia Molecular Severo Ochoa w Madrycie, Hiszpania[31]
- Członkini Naukowej Rady Doradczej Cluster of Excellence, Centre for Integrative Biological Signaling Studies, Uniwersytet we Fryburgu[potrzebny przypis]
- Członkini rad naukowych: Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN[32], Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN[33][34] oraz Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN[35]
Wybrane publikacje naukowe
[edytuj | edytuj kod]Jest współautorką ponad 90 artykułów w czasopismach naukowych indeksowanych w JCR, które były cytowane blisko 7900 razy. Jej wskaźnik Hirscha wynosi 48 (listopad 2023)[36]. Wybrane publikacje:
- „The proteome of Saccharomyces cerevisiae mitochondria”, PNAS 2003[8] (blisko 700 cytowań do 2023 r.[36])
- „Essential role of Mia40 in import and assembly of mitochondrial intermembrane space proteins”, EMBO J. 2004[12] (blisko 350 cytowań do 2023 r.[36])
- „Mitochondrial Presequence Translocase: Switching between TOM Tethering and Motor Recruitment Involves Tim21 and Tim17”, Cell 2005[9] (ponad 270 cytowań do 2023 r.[36])
- „Importing Mitochondrial Proteins: Machineries and Mechanisms”, Cell 2009[10] (ponad 1000 cytowań do 2023 r.[36])
- „Dual Role of Mitofilin in Mitochondrial Membrane Organization and Protein Biogenesis”, Dev. Cell 2011[11] (ponad 300 cytowań do 2023 r.[36])
- „Retro-translocation of mitochondrial intermembrane space proteins”, PNAS 2015[15]
- „Mistargeted mitochondrial proteins activate a proteostatic response in the cytosol, Nature 2015[14]
- „Cytosolic aggregation of mitochondrial proteins disrupts cellular homeostasis by stimulating the aggregation of other protein”, eLife 2021[19]
- „Immunoproteasome-specific subunit PSMB9 induction is required to regulate cellular proteostasis upon mitochondrial dysfunction”, Nat. Commun. 2023[17]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Prof. dr hab. czł. koresp. PAN Agnieszka Małgorzata Chacińska, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2023-10-17].
- ↑ a b Chacińska, Agnieszka, [w:] Członkowie PAN [online], PAN [dostęp 2023-10-23].
- ↑ Find people in the EMBO Communities [online], people.embo.org [dostęp 2023-10-06].
- ↑ Academy of Europe: Chacińska Agnieszka [online], www.ae-info.org [dostęp 2023-10-06].
- ↑ List of Members [online], Nationale Akademie der Wissenschaften Leopoldina [dostęp 2023-10-06] (ang.).
- ↑ a b Prof. Agnieszka Chacińska członkinią Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina - Portal edukacyjny Perspektywy [online], perspektywy.pl [dostęp 2023-10-26].
- ↑ Powstał Międzynarodowy Instytut Mechanizmów i Maszyn Molekularnych PAN [online], PAN, 14 grudnia 2020 [dostęp 2023-10-25].
- ↑ a b Albert Sickmann i inni, The proteome of Saccharomyces cerevisiae mitochondria, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 100 (23), 2003, s. 13207–13212, DOI: 10.1073/pnas.2135385100, PMID: 14576278, PMCID: PMC263752 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ a b c Agnieszka Chacinska i inni, Mitochondrial Presequence Translocase: Switching between TOM Tethering and Motor Recruitment Involves Tim21 and Tim17, „Cell”, 120 (6), 2005, s. 817–829, DOI: 10.1016/j.cell.2005.01.011 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ a b Agnieszka Chacinska i inni, Importing Mitochondrial Proteins: Machineries and Mechanisms, „Cell”, 138 (4), 2009, s. 628–644, DOI: 10.1016/j.cell.2009.08.005, PMID: 19703392, PMCID: PMC4099469 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ a b Karina von der Malsburg i inni, Dual Role of Mitofilin in Mitochondrial Membrane Organization and Protein Biogenesis, „Developmental Cell”, 21 (4), 2011, s. 694–707, DOI: 10.1016/j.devcel.2011.08.026 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ a b c Agnieszka Chacinska i inni, Essential role of Mia40 in import and assembly of mitochondrial intermembrane space proteins, „The EMBO Journal”, 23 (19), 2004, s. 3735–3746, DOI: 10.1038/sj.emboj.7600389, PMID: 15359280, PMCID: PMC522791 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ Vicki A.M. Gold i inni, Visualization of cytosolic ribosomes on the surface of mitochondria by electron cryo‐tomography, „EMBO reports”, 18 (10), 2017, s. 1786–1800, DOI: 10.15252/embr.201744261, PMID: 28827470, PMCID: PMC5623831 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ a b c d Lidia Wrobel i inni, Mistargeted mitochondrial proteins activate a proteostatic response in the cytosol, „Nature”, 524 (7566), 2015, s. 485–488, DOI: 10.1038/nature14951 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ a b c Piotr Bragoszewski i inni, Retro-translocation of mitochondrial intermembrane space proteins, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 112 (25), 2015, s. 7713–7718, DOI: 10.1073/pnas.1504615112, PMID: 26056291, PMCID: PMC4485110 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ a b Karthik Mohanraj i inni, Inhibition of proteasome rescues a pathogenic variant of respiratory chain assembly factor COA7, „EMBO Molecular Medicine”, 11 (5), 2019, DOI: 10.15252/emmm.201809561, PMID: 30885959, PMCID: PMC6505684 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ a b c d Minji Kim i inni, Immunoproteasome-specific subunit PSMB9 induction is required to regulate cellular proteostasis upon mitochondrial dysfunction, „Nature Communications”, 14 (1), 2023, DOI: 10.1038/s41467-023-39642-8, PMID: 37433777, PMCID: PMC10336106 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ a b Maria Sladowska i inni, Proteasome activity contributes to pro-survival response upon mild mitochondrial stress in Caenorhabditis elegans, „PLOS Biology”, 19 (7), 2021, art. nr e3001302, DOI: 10.1371/journal.pbio.3001302, PMID: 34252079, PMCID: PMC8274918 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ a b c Urszula Nowicka i inni, Cytosolic aggregation of mitochondrial proteins disrupts cellular homeostasis by stimulating the aggregation of other proteins, „eLife”, 10, 2021, DOI: 10.7554/eLife.65484, PMID: 34292154, PMCID: PMC8457837 [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ ReMedy – Regenerative Mechanisms for Health [online], FNP [dostęp 2023-10-25].
- ↑ ReMedy – nowe rozwiązania w diagnostyce i terapii chorób cywilizacyjnych [online], FNP, 2016 [dostęp 2023-10-25].
- ↑ Wzajemna zależność pomiędzy transportem białek mitochondrialnych i komórkową homeostazą białek, [w:] Projekty finansowane przez NCN [online], NCN [dostęp 2023-10-23].
- ↑ Overview of all Copernicus Award winners [online], Deutsche Forschungsgemeinschaft [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ Nagrody Premiera - Kancelaria Prezesa Rady Ministrów - Portal Gov.pl [online], Kancelaria Prezesa Rady Ministrów [dostęp 2023-10-24].
- ↑ Nagrody ministra szkolnictwa wyższego za wybitne osiągnięcia naukowe oraz za osiągnięcia w opiece naukowej i dydaktycznej - Ministerstwo Edukacji i Nauki - Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Edukacji i Nauki [dostęp 2023-10-24].
- ↑ https://www.fnp.org.pl/laureaci-welcome-22009/
- ↑ Scientists to set up in the Czech Republic, Poland and Portugal / EMBO Installation Grants provide funding and support [online], idw-online.de [dostęp 2023-10-24].
- ↑ Editors for Biochemistry and Chemical Biology [online], eLife [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ Editors for Cell Biology [online], eLife [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ IOCB Prague, IOCB International Advisory Board [online], IOCB Prague [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ External Scientific Advisory Board [online], www.cbm.uam.es [dostęp 2023-10-23] (ang.).
- ↑ Skład Rady [online], Instytut Biochemii i Biofizyki PAN [dostęp 2023-10-24].
- ↑ Rada Naukowa kadencji 2019-2022 [online], IChB PAN [dostęp 2023-10-23].
- ↑ Rada Naukowa kadencji 2023-2026 [online], IChB PAN [dostęp 2023-10-23].
- ↑ Członkowie rady [online], Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN [dostęp 2023-10-24].
- ↑ a b c d e f Agnieszka Chacinska. Web of Science ResearcherID: GLT-8041-2022 [online], Web of Science [dostęp 2023-10-26] (ang.).